گروه بورس| مسعود کریمی|
بازار ثانویه ارزی بالاخره در آخرین روز کاری بورس تهران پس از 4 روز تعویق در اجرای دستور وزیر اقتصاد با ابهامات زیادی راه‌اندازی شد. به‌طور کلی شکل‌گیری چنین بازاری در فضای اقتصادی کشور که بازارهای غیررسمی وزن زیادی را در جهت‌دهی قیمتی به سایر بازار‌ها دارند مثبت ارزیابی می‌شود اما این موضوع که سازوکار و به عبارتی دیگر فرآیند معاملاتی در این بازار به چه صورتی خواهد بود برای فعالان بازار سرمایه و ارز در ابهام قرار دارد. به هر حال، اجرای فاز نخست سیاست جدید ارزی که فقط محدود به صادرکنندگان و واردکنندگان می‌شود در بورس طی روز چهارشنبه کلید خورد اما متاسفانه سایر ذ‌ی‌نفعان بازارهای مالی اجازه ورود به معاملات ارزی شفاف در بورس را ندارند. این در حالی است که رییس سازمان بورس در تازه‌ترین اظهار‌نظر‌ها از پتانسیل بازار سرمایه کشور برای اجرای فازهای جدید سیاست ارزی خبر داده است که این مهم نشان از آمادگی تمام‌قد بازار سرمایه در جهت سامان‌دهی به بازار ارز و جلو‌گیری از التهابات آینده آن دارد. افزون بر این، در حال حاضر با شکل‌گیری بازار ثانویه ارزی مشاهد می‌شود که در اقتصاد کشور 3 نرخ ارزی وجود دارد. نخست نرخ 4200 تومانی رسمی، دیگری نرخ 8500 تومانی در بازارهای غیررسمی و در آخر نرخی که در بازار ثانویه حدود 6000 الی 6500 تومان گمانه‌زنی می‌شود. این در حالی است که وجود 3 نرخ متفاوت می‌تواند منجر به ابهام و ایجاد رانت شود. بر این اساس، در صورت همکاری بانک مرکزی با سازمان بورس در راستای تشکیل بورس ارزی که براساس عرضه و تقاضای واقعی صورت می‌گیرد به‌طور قطع شاهد حذف بازارهای غیررسمی و غیرشفاف در فضای کلی اقتصاد خواهیم بود.
تاثیر کوتاه‌مدت بازار ثانویه در بازار غیررسمی
در همین رابطه مهدی طحانی مدیرعامل شرکت مشاور سرمایه‌گذاری آوای آگاه در‌گفت‌وگو با «تعادل» عنوان کرد: انتظار می‌رفت که بازار ارز خیلی زود‌تر راه‌اندازی می‌شد چراکه طی یکی دو سال گذشته صحبت‌هایی از تشکیل بازار مشتقه ارزی در فضای کلی اقتصاد بود. به هر حال، در شرایط فعلی مشاهده می‌شود که یک بازاری تشکیل شده است که در آن گروه سوم کالا‌ها مورد معامله قرار می‌گیرند. وی خاطرنشان کرد: در گروه اول به‌طور معمول کالا‌ها با دلار نفتی فعالیت می‌کنند. این در حالی است که در گروه دوم کالا‌ها با دلار 4200 تومانی که متشکل از فولادی‌ها و پتروشیمی‌هاست فعالیت می‌کنند و در این گروه بیش از 20 میلیارد دلار به شرکت‌هایی که انتخاب می‌شوند ارز تعلق می‌گیرد. در نهایت گروه سوم که کالا‌های لوکس در این طبقه قرار دارند با 8 میلیارد دلار، مشاهده می‌شود شرکت‌هایی که ارز مازاد دارند اظهارنامه ارزی را در بورس قیمت‌گذاری می‌کنند به این معنی که 4200 تومان به اضافه اظهارنامه ارزی مورد معامله قرار می‌گیرد. این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود ارز مسافرتی هم در آینده در چنین سامانه‌یی به صورت آزاد خریداری شود. این کارشناس بازار سرمایه تاکید کرد: با چنین سازوکاری فرآیند معاملاتی به صورت شفاف پیگیری خواهد شد و مردم می‌توانند به صورت دقیق قیمت ارز را رصد کنند، چراکه در گذشته قیمت در بازاری غیرشفاف تعیین می‌شد. بنابراین امیدواریم با چنین اتفاقی کم‌کم قیمت ارز هم به‌صورت مکانیزه و براساس عرضه و تقاضای شفاف روی تابلو مورد معامله قرار گیرد.
مهدی طحانی معتقد است راه‌اندازی بازار ثانویه ارزی به‌طور کلی مثبت ارزیابی می‌شود اما به شرط اینکه در کنار سایه آرامش سیاسی و اقتصادی، قیمت ارز بتواند از چند نرخی بودن به یک نرخ مشخص تبدیل شود تا قابلیت برنامه‌ریزی ایجاد شود. مدیرعامل شرکت مشاور سرمایه‌گذاری آوای آگاه با اشاره به سازوکار معاملاتی در این بازار گفت: صادرکنندگان پس از صادرات یک اظهارنامه ارزی دریافت می‌کنند. به عنوان مثال یک برگه به صادرکننده تعلق می‌گیرد که نشان از صادرات 100 هزار دلاری دارد و فرد به نوعی مالک 100 هزار دلار خواهد بود. بر این اساس، قیمت این دلار همان قیمت رسمی سامانه نیما یا همان 4277 تومان به علاوه یک ارزش اظهارنامه‌یی است. وی در ادامه گفت: فرض کنید واردکننده قصد خرید اظهارنامه را دارد، در چنین شرایطی صادرکننده 4277 تومان به اضافه 1500 تومان که حدود 5700 تومان خواهد شد را پیشنهاد می‌دهد. بر این اساس مشاهده می‌شود که قیمت 1500 تومان در بورس براساس عرضه و تقاضا کشف می‌شود. وی افزود: در ادامه واردکننده با خرید صاحب اظهارنامه خواهد شد و با مراجعه به اتاق نیما دلار دریافت خواهد کرد. به گفته وی در معاملات دیروز نماد بازار ثانویه ارزی بازگشایی شد اما آماری درخصوص میزان داد و ستد‌ها منتشر نشد.
این کارشناس بازار سرمایه درخصوص تاثیر شکل‌گیری این بازار در بازار غیررسمی نیز گفت: راه‌اندازی چنین بازاری به‌طور قطع در بازار غیررسمی تاثیر‌گذار خواهد بود اما به‌طور معمول این اثر‌گذاری به‌صورت کوتاه‌مدت خواهد بود. این در حالی است که در مواردی همانند ارز، ریشه در حل مباحث سیاسی و اقتصادی کشور وجود خواهد داشت. از سویی، این دست از اقدامات به صورت مرهم در بازار تلقی می‌شود و احتمالا قیمت ارز در بازار غیررسمی حدود 500 الی 1000 تومان کاهش پیدا کند در چنین شرایطی مشاهده می‌شود به‌طور کلی اتفاق بنیادی خاصی در اقتصاد شکل نگرفته است. مهدی طحانی تاکید کرد: اتفاق بنیادی زمانی به وقوع خواهد پیوست که سرمایه‌گذار یا تولید کنند در بستر اقتصادی بتواند یک‌سال آینده را برنامه‌ریزی کند. از همین رو، باید بستر‌های سیاسی و اقتصادی به‌طور کامل شکل بگیرد تا پس از آن چنین سازوکار‌هایی خود را به‌طور شفاف نمایان کند. به گفته وی، در صورتی که بازار ارز در سال 1393 پس از برجام راه‌اندازی می‌شد، رویدادی فوق‌العاده درخشان در کارنامه کاری اقتصاد قرار می‌گرفت. این در حالی است که تشکیل چنین بازاری در شرایط فعلی در ابهام قرار دارد.
وی گفت: در حال حاضر و در شرایط فعلی مشاهده می‌شود که در راستای تشکیل بورس ارز در حال حرکت هستیم. وی در ادامه با اشاره به صحبت‌های رییس سازمان بورس مبنی بر آمادگی بازار سرمایه برای اجرای فازهای جدید سیاست ارزی، بیان کرد: ابزار‌ها، نرم‌افزار‌ها و سخت‌افزار‌‌‌های تشکیل بورس ارز وجود دارد اما یک اراده سیاسی و اقتصادی جدی در کلیت کشور لازم است که شاهد تحقق این رویداد باشیم. مهدی طحانی افزود: در گام نخست باید زمینه ورود منابع مالی بین‌المللی را به کشور فراهم کرد و پس از آن ایجاد هر راهکاری در راستای افزایش شفافیت در بازارهای مالی قابل اجراست.
مکانیسم‌های نامشخص
از سویی دیگر، سیدیاسر شریعت معاون سرمایه‌گذاری شرکت ارزش‌آفرینان فدک درخصوص روند معاملاتی بازار ثانویه ارزی در گفت‌وگو با «تعادل» بیان کرد: روز چهارشنبه معاملات در بازار ثانویه ارزی با ابهامات زیادی پیگیری شد چراکه هیچ دستورالعمل یا برنامه اجرایی مدونی برای آن تشکیل نشده است. این در حالی است که، پیش‌بینی می‌شود طی چند هفته ابتدایی مقداری زمان نیاز باشد تا این موضوع سامان‌دهی شود. وی خاطرنشان کرد: این موضوع که چه مقدار ارز در این بازار مورد معامله قرار می‌گیرد نیز از دیگر نکات مورد ابهام در این بازار محسوب می‌شود. این کارشناس بازار سرمایه تصریح کرد: این رویداد در هر صورتی برای بازار بسیار مثبت ارزیابی می‌شود و به‌طور قطع نقش بسزایی در ایجاد شفافیت و کاهش التهابات بازار ارز کشور خواهد داشت. وی افزود: میزان تاثیر‌گذاری این موضوع به وسعت و میزان معاملاتی که در بازار ثانویه صورت می‌گیرد بستگی دارد. سیدیاسر شریعت معتقد است این موضوع که ارز کدام صادرکنندگان قابل پذیرش در این بازار خواهد بود هم در حال حاضر نامشخص است چراکه گفته شده پتروشیمی‌ها و فلزات اجازه ورود به این بازار را ندارند. این در حالی است که با تبدیل نفت به مشتقات اکثر محصولات و حتی مواد شوینده زیر مجموعه پتروشیمی‌ها قرار می‌گیرند. بر این اساس، باید به صورت شفاف اعلام شود که کدام شرکت‌ها مجاز به معاملات در بازار ثانویه هستند.
معاون سرمایه‌گذاری شرکت ارزش‌آفرینان فدک اذعان داشت: معامله‌گران در ابتدای تشکیل این بازار با ابهاماتی مواجه‌خواهند بود اما به‌طور کلی این اقدام مثبت ارزیابی می‌شود چراکه با گذشت زمان موارد مذکور و جزییات معاملاتی شفاف‌تر خواهد شد. این تحلیلگر بازار سرمایه درباره سایر ابهامات معاملاتی در بازار ثانویه نیز گفت: باید مکانیسم انتقال و توافق مشخص شود. زیرا این موضوع که صادرکننده به صورت مستقیم با واردکننده در ارتباط خواهد بود یا اینکه مکانیسم به صورت حراج و واردکنندگان با یک‌دیگر به رقابت می‌پردازند هم وجود دارد. از سویی ممکن است همانند معاملات سهام ابتدا یک نرخ دستوری شکل بگیرد تا به یک قیمت پایانی دسترسی پیدا کنیم. این در حالی است که به عنوان مثال احتمال اینکه تعیین قیمت پایه روز 5000 تومان درنظر گرفته شود وجود دارد اما این موضوع که چنین قیمتی برای روز معاملاتی بعد چه میزانی لحاظ خواهد شد هم یکی دیگر از ابهامات است. از سویی تعیین محدوده نوسان قیمتی برای روز‌‌های معاملاتی هم از دیگر نکات نامشخص در شرایط فعلی است.
سیدیاسر شریعت درخصوص راه‌اندازی بورس ارز نیز عنوان کرد: تشکیل بورس ارز یکی از دغدغه‌های اصلی بازار سرمایه از گذشته بوده است و این بازار می‌بایست در راستای حفظ ریسک تولید‌کنندگان داخلی یا سرمایه‌گذاران خارجی در شرایط ثبات اقتصادی راه‌اندازی شود. معاون سرمایه‌گذاری شرکت ارزش‌آفرینان فدک درباره روند قیمتی در بازارهای غیررسمی نیز اظهار داشت: در حال حاضر تنها مرجع تعیین قیمت سکه به صورت شفاف قیمت معاملات آتی است بر این اساس مشاهده می‌شود که در معاملات روز گذشته شاهد تاثیر بازار ثانویه ارزی در تقاضای واقعی ارز بودیم. به گفته وی هنوز قیمت توافقی در بازار مشخص نیست اما میزان عرضه و تقاضا به‌طور قطع تعادل قیمتی را در بازار ایجاد خواهد کرد. وی معتقد است که شکل‌گیری بازار ثانویه ارزی منجر به حذف بازار غیررسمی نمی‌شود چراکه همچنان در گروه معدود کشور‌هایی قرار داریم که معاملات به صورت اسکناسی صورت می‌گیرد بنابراین تا زمانی که این موضوع کم‌رنگ نشود بازار غیررسمی باقی خواهد ماند.
