گروه بنگاه ها|
اقتصاد ایران در شرایطی پروژه عبور از چالش تحریم‌ها را در دستور کار قرار داده است که موضوع افزایش صادرات غیرنفتی به عنوان یک راهبرد بنیادین در راس برنامه‌ریزی‌های مسوولان اقتصادی برای جبران کاهش درآمدهای نفتی قرار گرفته است. راهبردی که در صورت اجرای صحیح آن می‌توان بخشی از مشکلاتی که در فضای اقتصادی و معیشتی کشور در اثر تحریم‌ها ایجاد شده را پشت سر گذاشت و دریچه‌های تازه‌ای پیش روی اقتصاد، تولید و صادرات گشود. اما پرسشی که با این مقدمات به ذهن خطور می‌کند آن است که برای دستیابی به رشد فزاینده در زمینه صادرات از چه گزاره‌هایی باید استفاده کرد و چه اِلمان‌هایی را باید به کار گرفت تا آمارهای صادراتی کشورمان به اهداف از پیش تعیین شده برسند. یکی از مهم‌ترین شاخصه‌ها برای رشد صادراتی کالاها؛ استفاده از روش‌های به روز بسته‌بندی و توسعه صنایع تبدیلی است که با به کارگیری آن می‌توان دستاوردهای قابل توجهی در حوزه صادرات و بازاریابی دست پیدا کرد. در واقع کالای ایرانی برای حضور در بازارهای جهانی با حضور رقبایی قدرتمند، نیازمند بسته‌بندی مناسب صادراتی است و تولیدکننده‌ای که به این امر توجه نداشته باشد، خواه ناخواه در بازه زمانی مشخص از دور رقابت خارج می‌شود و جای خود را به صادرکننده‌ای می‌دهد که بتواند از این ظرفیت‌ها به درستی استفاده کند. فقدان ساختار بسته‌بندی مناسب طی سال‌های گذشته مشکلات فراوانی برای اقتصاد ایران ایجاد کرده؛ آنگونه که مثلا در حوزه تولید کالایی انحصاری مانند زعفران نیز، تولید‌کننده ایرانی به دلیلی نبود ساختار بسته‌بندی مناسب ناچار بود تا زعفران تولید شده خود را به صورت فله‌ای و با قیمت‌هایی به مراتب پایین به تجاری از کشورهایی چون اسپانیا و ایتالیا بفروشد، در مرحله بعد تاجران اروپایی با استفاده از بسته‌بندی مناسب زعفران ایرانی را به عنوان یک محصول اسپانیایی در اقصی نقاط جهان عرضه می‌کردند تا سود هنگفت صادرات کالایی چون زعفران به جای جیب کشاورز و تاجر ایرانی به حساب‌های بانکی فعالان اقتصادی اروپایی ریخته شود. این فرآیند در حوزه تولید و صادرات محصولات دیگری چون خرما، عسل و... نیز به همین صورت وجود دارد مشکلی که به نظر می‌رسد هر چه سریعتر باید برای برون رفت از آن راهکاری اندیشیده شود تا ظرفیت‌های اقتصادی کشورمان در راستای بهبود شاخص‌های صادراتی به کار گرفته شوند.
از پروسه پیچیده اداری اخذ مجوز
تا واردات کاغذهای بسته‌بندی
اما مشکلات فعالان حوزه بسته‌بندی برای بهبود شاخص‌های این صنعت در کشور چه مواردی را شامل می‌شود؟ منصور شکوهی، یکی از فعالان حوزه بسته‌بندی در پاسخ به این پرسش با اشاره به وجود موانعی جدی در مسیر فعالیت‌های مرتبط با صنعت بسته‌بندی عنوان کرد: یکی از مشکلات متقاضیان فعالیت در صنعت بسته‌بندی به پروسه زمان‌بر و پیچیده اخذ مجوز از وزارت ارشاد معطوف می‌شود که لزوم تسهیل این روند ضروری به نظر می‌رسد.
وی افزود: از سوی دیگر در برخی حوزه‌های بسته‌بندی، کاغذهای خاصی که در این خصوص مورد استفاده قرار می‌گیرند، از خارج وارد می‌شوند، زیرا اساسا توانایی و امکان تولید آن به‌واسطه دستگاه‌های داخلی فعال در ایران وجود ندارد. در حال حاضر هم گرانی کاغذ مشکلات مضاعفی را ایجاد کرده است.
شکوهی عنوان کرد: در برخی از محصولات همچون زعفران، اهمیت بسته‌بندی از حیث ماندگاری آن بسیار حائز اهمیت است، زیرا باید کیفیت و تکنیک این امر به‌صورتی اعمال شود که رطوبت و چربی به آن نفوذ نکند که به تبع فعالان تولیدی این محصول ناچار هستند برای تامین برچسب بسته‌بندی مورد نیاز عوارض ۴ درصدی پرداخت کنند که به تبع این پرداخت‌ها روی هزینه تمام‌شده تاثیر می‌گذارد.
وی افزود: به اعتقاد بنده، اعمال تخفیف در عوارض، آن هم در محصولاتی که خاص کشور ایران است یا تولیدکنندگان و زارعان، بخش عمده‌ای از نیاز جهانی را تامین می‌کنند، نوعی حمایت محسوب می‌شود که با توام شدن آن با بسته‌های حمایتی دیگر، امکان دستیابی به سود هر چه بیشتر از محل صادرات چنین محصولاتی دوچندان خواهد شد. این فعال حوزه بسته‌بندی عنوان کرد: صنعت بسته‌بندی از نمونه فعالیت‌هایی به شمار می‌رود که به‌صورت بالقوه شرایطی را ایجاد می‌کند که در سایه آن، ارزش افزوده تولیدات و محصولات مربوطه ارتقا می‌یابد و اگر کشورهای پیشرفته دنیا در عرصه صادرات به موفقیت‌های برجسته‌ای نائل شده‌اند، این مهم با اتکا به مجموعه‌ای از اقدامات و حلقه‌های به‌هم پیوسته محقق شده که بخشی از آن متوجه حوزه بسته‌بندی می‌شود.وی در خاتمه یادآور شد: متاسفانه کشور ایران در بسیاری از حوزه‌های بسته‌بندی، توانمند نیست و به اعتقاد بنده در کشوری که متخصصان آن در حساس‌ترین حوزه‌های صنعتی و هسته‌ای به موفقیت‌های چشمگیری نائل شده‌اند، ضعف در صنایع مرتبط با بسته‌بندی از نقیصه‌ها و کاستی‌هاست که باید نسبت به آن چاره‌اندیشی شود.
حلقه واسط اقتصادی
عضو هیات نمایندگان اتاق تبریز در خصوص اهمیت صنایع تبدلی و بسته‌بندی گفت: صنایع تبدیلی به عنوان حلقه واسطه اقتصادی مبنی بر کشاورزی و اقتصاد مدرن و صنعتی، دارای نقش و جایگاه مهمی در افزایش کیفی محصولات کشاورزی و میزان ارزآوری از طریق صادرات و بهبود شرایط درآمدی تولیدکنندگان و حذف واسطه‌ها دارد.
علیرضا آقابالایی افزود: توجّه به اینکه بخشی از تولیدات و محصولات کشاورزی بر اثر عوامل گوناگون فیزیکی، شیمیایی در مراحل کاشت، داشت و برداشت و همچنین پس از برداشت ضایع شده و از بین می‌رود می‌توان با برنامه‌ریزی صحیح برای توسعه و حمایت از صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی، مقادیر انبوهی از این محصولات را در مراحل مختلف که زیان جبران‌ناپذیری به کشاورزان و اقتصاد کشور وارد می‌کند را به ارزش افزوده تبدیل کرد.
وی با اشاره به مزایای صنایع تبدیلی تشریح کرد: افزایش ارزش افزوده و بهره‌وری در بخش کشاورزی و تاثیر فراوان در افزایش صادرات غیرنفتی را باید از مزایای مهم صنایع تبدیلی و تکمیلی دانست.
او یادآور شد: ورود سرمایه‌گذاران به حوزه صنایع تبدیلی بخش کشاورزی باعث کاهش ضایعات بخش کشاورزی می‌شود و در کنار افزایش اشتغال، بازارهای صادراتی را توسعه می‌دهد و از واردات قاچاق این محصولات جلوگیری می‌کند.
آقابالایی کشاورزی و صنعت را دو بخش جدانشدنی دانست و تاکید کرد: کشاورزی و صنعت دو بخش جدا نشدنی است و در دنیای امروز نمی‌توان بدون ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی به تولید انبوه در کشاورزی فکر کرد و در این میان توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری می‌تواند موجب رونق صادرات غیرنفتی کشور شود.
به گفته یکی از مسوولان سازمان توسعه تجارت «سهم صنایع بسته‌بندی در هزینه تمام‌شده کالاها 10 درصد است؛ در حالی که این صنعت حتی می‌تواند سهمی تا 90 درصد در ایجاد ارزش افزوده داشته باشد.»
در بین کشورهای جهان هم در حال حاضر امریکا، ژاپن و چین بزرگ‌ترین بازارهای بسته‌بندی را به خود اختصاص داده‌اند. بر اساس آمارها در سال 2018 حجم بازار بسته‌بندی تنها در این سه کشور بیش از ۲۲۰ میلیارد دلار برآورد شده است. کشورهایی چون آلمان، فرانسه، بریتانیا و ایتالیا هم در رده‌های بعدی لیست بزرگ‌ترین بازارهای بسته‌بندی جهان قرار دارند. اما نکته جالب در این فهرست، جایگاه سیزدهمی ترکیه است با بازار فروشی حدود ۱۰ میلیارد دلار که حتی بالاتر از کشورهایی چون برزیل، اندونزی و کره جنوبی جای گرفته است. اما برخلاف همسایه غربی، آمار و ارقام نشان می‌دهد که ایران هیچ جایگاه و سهمی از بازار پرسود و رونق صنایع بسته‌بندی در سطح جهان ندارد؛ به طوری که سهم ارزش بسته‌بندی از تولید ناخالص داخلی کشور در سال‌های گذشته روندی نزولی داشته است.
رویکردی که به نظر می‌رسد برای مقابله با چالش تحریم‌ها باید هرچه سریعتر به فکر توسعه و بهبود شاخص‌های این بخش باشیم.
بر اساس آمارهایی که چندی پیش از سوی مشاور بسته‌بندی سازمان توسعه تجارت بیان شد، حجم سرمایه‌گذاری ایران در صنعت بسته‌بندی تنها 1 درصد از حجم سرمایه‌گذاری در این زمینه در سطح جهان است که با توجه به مزیت‌ها و پتانسیل‌های ایران، عددی بسیار پایین است. سرمایه‌گذاری روی صنعت بسته‌بندی (به جز صنعت چاپ) در سال 2010 بیش از 500 میلیارد دلار بوده است.
