در جهان امروز و در کلان‌شهرها پدیده‌های جدیدی در خدمت نیازهای بشر به کار گرفته شده‌اند که شناخت دقیق و آگاهی از ابعاد و زوایای گوناگون آنها امری ضروری و لازم به نظر می‌رسند. یکی از پدیده‌های مهم دوران مدرن قطارهای مترو و مجموعه مرتبط با آن هستند که بخش زیادی از وقت و زمان شهروندان در هر روز در آنها سپری می‌شوند. کشورهای توسعه یافته برای آگاهی‌بخشی مناسب به مردمی که هر روز ساعت‌های متمادی را در تونل‌های مترو سر می‌کنند، نسخه‌های جالب توجهی را پیشنهاد داده‌اند که مجموعه آنها در کلاسه آگاهی‌های اجتماعی طبقه‌بندی می‌شوند. مصطفی رحماندوست شاعر و نویسنده نام‌آشنای کودک و نوجوان نیز پیشنهادهایی برای ترویج فرهنگ مطالعه در فضاهای شهری مانند مترو دارد. به گزارش «تعادل» و به نقل از مدیریت ارتباطات و امور بین‌الملل شرکت بهره‌برداری راه‌آهن شهری تهران و حومه، رحماندوست می‌گوید: به تعبیر یونسکو ما 17میلیون کودک و نوجوان در کشور داریم، اما تیراژ کتاب‌های کودک ما هزار عدد است. این آمار و نمونه‌های مشابه چندان رضایت‌بخش نیستند. کشورهایی که سطح مطالعه در آنها بالاست، نیازی به تبلیغ اینکه مسافران چطور وقت خود را در مترو یا اتوبوس بگذرانند، ندارند. در این کشورها مردم برای خود برنامه‌ریزی کرده و در سفرهای شهری و بین‌شهری مطالعه می‌کنند. این مطالعه هم به کتاب‌های کاغذی محدود نیست و انواع مطالعه کاغذی و الکترونیکی را شامل می‌شود. وی در این زمینه هم آرزوهایی دارد و می‌گوید: به شخصه هر وقت می‌بینم، مردم کشوری در مترو مطالعه می‌کنند، حسودی می‌کنم. برای اینکه از این حس بکاهم، تصمیم گرفته‌ام زمان‌های زیادی که در ترافیک می‌گذرانم را به کتاب‌های صوتی گوش دهم. رمان‌های نخوانده، کتاب‌هایی که دوست دارم و سخنرانی‌هایی که نشنیده‌ام را آماده می‌کنم و در ماشین گوش می‌دهم. از این بابت خیلی خوشحالم، چون اعصابم در ترافیک آرام است و اصلا نمی‌فهمم کی به مقصد می‌رسم. در نتیجه نخستین پیشنهاد من این است که خود مردم به فکر وقت زیادی که در فضاهای شهری می‌گذرانند، باشند. این زمان ارزش دارد و مردم باید برای وقت خودشان برنامه‌ریزی کنند و مطالعه داشته باشند.
بسترسازی با نگاهی به تجربه‌های گذشته
چه باید کرد آقای رحماندوست؟ این شاعر و مدیر فرهنگی کشور توضیح می‌دهد از آنجا که فرهنگ مطالعه در کشور ما فراگیر نیست، مسوولان شهری و حمل‌ونقل عمومی می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند؛ البته چند کار در این حوزه انجام شده است، به عقیده من باید هزینه فرهنگ‌سازی را بپردازیم تا مردم به فضاهایی چون مترو به چشم فرصتی برای مطالعه نگاه کنند.
محتوای کوتاه، متنوع و لذت‌بخش برای تبدیل مطالعه به یک مد اجتماعی
رحماندوست ادامه می‌دهد: یک راهکار این است که داستان‌های کوتاه الکترونیکی یا کاغذی را در اختیار مسافران مترو بگذاریم. مسافران باید بتوانند در فرصت چند ایستگاهی که از مترو یا اتوبوس استفاده می‌کنند این کتاب را مطالعه کنند و به پایان برسانند. به عقیده من درک لذت مطالعه باعث می‌شود که هدف اصلی ما محقق شود و خود مردم برای گذران وقت‌شان در فضاهای شهری برنامه‌ریزی کنند. در واقع مطالعه باید به یک مد اجتماعی تبدیل شود. برای این کار باید در درجه اول سلیقه متنوع مردم را به رسمیت بشناسیم. برخی طرح‌های ترویج مطالعه بیشتر جنبه هدایتی دارند و به سلیقه مردم فکر نمی‌کنند. امروزه همه جای کشور پر از تبلیغات فکری و سیاسی است. باید محتوایی را در اختیار مخاطب قرار بدهیم که لذت خواندن را به او بچشاند. برای مثال داستان‌های کوتاه شیرین و طنز گزینه مناسبی برای سفرهای شهری است. سلیقه طنز مردم ایران خیلی زیاد است و برای مواجهه با بدترین مسائل هم از راه شوخی و طنز وارد می‌شوند. در نتیجه این کتاب‌ها باید محتوای طنز داشته باشد، سخت‌خوان نباشد، نیاز به تفکر طولانی نداشته باشد، ولی در عین حال بازاری و بی‌کیفیت هم نباشد. این محتوا علاقه‌مندی اولیه را در مخاطب ایجاد می‌کند و در ادامه خود فرد است که کتاب‌های مورد نظرش را انتخاب می‌کند و می‌خواند.
احترام به سلیقه متنوع مخاطب
او به پرهیز از کار سلیقه‌یی در ترویج کتابخوانی هم تصریح دارد و می‌گوید: البته انتخاب این کتاب‌ها کار سختی است. اگر عده‌یی متفکر با آزادی عمل دورهم بنشینند و مجبور به تکرار کلیشه‌ها نباشند، ادبیات کشور ما آن‌قدر ظرفیت دارد که از دل آن آثاری مورد علاقه عموم عرضه کنیم. ما باید محتوایی به مخاطب بدهیم که بتواند پز دانستن آن را بدهد. برای مثال فرد باید بتواند وقتی از مترو بیرون رفت در صحبت با دوستانش قصه جذابی که خوانده را تعریف کند. او باید محتوای پیشنهادی ما را به عنوان یک ارزش افزوده در خود ببیند تا به مطالعه علاقه‌مند شود. مسلما به دنبال این کارها سطح مطالعه بالا می‌رود و وضعیت نشر هم در کشور توسعه پیدا می‌کند. سرانه مطالعه در هیچ کشوری یک‌شبه بالا نمی‌رود، بلکه به برنامه‌ریزی‌های کلان و طولانی‌مدت نیاز است. چنین کشورهایی برای افزایش سرانه مطالعه برنامه‌های 10ساله با مشارکت رادیو، تلویزیون، آموزش‌وپرورش و شهرداری‌ها اجرا کرده‌اند. ما باید حتما هزینه اولیه ترویج فرهنگ مطالعه را بپردازیم و دست‌کم 5دقیقه سرانه مطالعه را بالا ببریم. رسیدن به این نقطه قدم بسیار بزرگی است.
سرمایه‌گذاری درازمدت برای ترویج فرهنگ مطالعه
به عقیده رحماندوست، برنامه‌یی مثل ترویج فرهنگ مطالعه یک طرح ملی است و نیاز به سرمایه‌گذاری درازمدت دارد، چرا؟ زیرا تاثیر این فعالیت‌ها آنی نیست و بعد از چهار سال تلاش تازه می‌فهمیم که سرانه مطالعه 5دقیقه افزایش یافته است. این تغییر 5دقیقه‌یی از نظر اجتماعی خیلی زیاد و مهم است. به همین دلیل نهادهایی مثل شهرداری باید یک بودجه دایم مصرفی برای این کار کنار بگذارند، بودجه‌یی که قرار نیست بازده اقتصادی داشته باشد. زمان تعیین هزینه فضای سبز پارک‌ها توقع برگشت هزینه وجود ندارد، در حوزه مطالعه هم باید یک بودجه مصرفی قابل توجه در نظر گرفته شود.
