بر اساس گزارش دولت درآمدهای حاصل از صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی در پنج ماه نخست امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته حدود هشت برابر اعلام شد. آماری که با محاسبه‌ای سرانگشتی ضد و نقیص‌های زیادی در دل خود دارد. در عین‌حال هیچ‌یک از متولیان وزارت نفت و بانک مرکزی حاضر به پاسخگویی درباره این ابهامات نشدند. به گزارش تجارت‌نیوز، گزارش‌های آماری رسمی دولت حاکی از آن است که درآمدهای حاصل از صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی در سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۱ برابر و در پنج ماه ابتدایی سال جاری نسبت به مدت مشابه حدود هشت برابر شده است. اما درآمدهای نفتی ایران در سال جاری چگونه هشت برابر شد؟ آیا این آمار واقعیت دارد؟ در صورت صحت آن چرا مردم تأثیرش را بر بازار ارز و اقتصاد کلان کشور و معیشت خود مشاهده نمی‌کنند؟ برای بررسی صحت این موضوع، بهتر است که یک بازگشت به گذشته نه چندان دور داشته باشیم. یعنی زمانی که با حمله نظامی روسیه به اوکراین، بازار نفت دچار تلاطمی کم‌سابقه شد.
پیش از آغاز این حمله قیمت نفت در کانال ۸۰ دلار در هر بشکه معامله می‌شد. ارزش طلای سیاه در بازار‌های جهانی ۱۶ اسفند ۱۴۰۰ به بالاترین سطح خود از تیر ۱۳۸۷ رسید و هر بشکه نفت خام برنت تا بیش از ۱۳۹ دلار و هر بشکه نفت وست تگزاس اینترمدیت امریکا بیش از ۱۳۰ دلار معامله شد. قیمت نفت ایران تحت تاثیر این ماجرا با جهش حدود ۸۱ درصدی از ۶۰ دلار به ۱۰۹ دلار رسید.
البته هیجانات بازار نفت چندان بادوام نبود و با فروکش کردن تب جنگ نرخ طلای سیاه دوباره به کمتر از ۱۰۰ دلار در هر بشکه بازگشت. هرچند ثبات در بازار نفت معنایی ندارد و چنین نوساناتی در این بازار دور از انتظار نیست. همانطور که اخیرا نیز با تصمیم اوپک مبنی بر کاهش عرضه، قیمت این محصول با افزایش همراه بود.
صادرات ۳،۵ برابری نفت نسبت به دولت احمدی‌نژاد!
آن‌طور که نماگرهای اقتصادی بانک مرکزی نشان می‌دهد در نیم‌سال نخست سال ۱۴۰۰ درآمد حاصل از فروش نفت ایران ۱۸ میلیارد و ۶۷۷ میلیون دلار بود. حال با فرض هشت برابر شدن این رقم درآمد امسال باید حدود ۱۵۰ میلیارد دلار شده باشد.
این رقم در حالی ارایه می‌شود که در کل هشت سال فعالیت دولت جنگ رقم صادرات نفت ایران در مجموع ۱۱۰ میلیارد دلار بود! یعنی ۴۰ میلیارد دلار کمتر از نیمه نخست سال جاری. یا در مجموع هشت سال فعالیت دولت سازندگی که ایران در روابط بین‌المللی شرایط مطلوب‌تری داشت کل صادرات نفت کشور به ۱۴۱ میلیارد دلار رسید که باز هم حدود ۱۰ میلیارد دلار کمتر از شش ماه ابتدایی امسال است.
در دو دولت احمدی‌نژاد که درآمدهای نفتی ایران به اوج خود رسیده بود و اعداد بی‌سابقه‌ای را نشان می‌داد، طی هشت سال، ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ دولت توانست ۶۱۸ میلیارد دلار نفت صادر کند. این یعنی به صورت میانگین دولت در هر پنج ماه حدود ۳۱ میلیارد دلار نفت صادر می‌کرد. حال طبق محاسبات و آمار ارایه‌شده، آیا باید پذیرفت که میزان صادرات نفت در پنج ماه ابتدایی امسال توسط دولت ابراهیم رییسی ۳،۵ برابر دوره اوج صادرات نفت ایران بود؟ اگر اینچنین است، اتفاق مذکور را باید به عنوان یک رکورد در طول تاریخ صنعت نفت ایران ثبت کرد.
ایران روزانه بیش از ۸ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند؟
در حالی دولت مدعی هشت برابر شدن صادرات نفت است که تحریم‌ها باعث افت صادرات در مدت مذکور شده بودند. حتی گاهی گزارش‌های رسمی به سمت صفر متمایل بودند. با این حال آخرین اطلاعات موجود صادرات روزانه نفت ایران را ۸۱۰ هزار بشکه در روز نشان می‌دهد.
حال اگر میانگین قیمت نفت صادراتی ایران را طی پنج ماه ابتدایی سال در خوش‌بینانه‌ترین حالت ۱۰۵ دلار در نظر بگیریم و آن را در ۸۱۰ هزار بشکه ضرب کنیم، این یعنی حتی با احتساب روزهای تعطیل، ایران در مدت مذکور ۱۳،۲ میلیارد دلار صادرات نفت داشته است.
این در حالی است که در همین مدت روسیه با ارایه تخفیف‌هایی تا ۴۰ دلار اصلی‌ترین مشتریان ایران یعنی چین و هند را به سمت خود کشاند. طبیعی است که ایران برای بازپس‌گیری بازار وادار به ارایه تخفیف‌هایی بالاتر از روسیه بود و قطعاً نفت را با قیمت‌های بسیار پایین‌تر از ۱۰۰ دلار می‌فروخت.
حتی با فرض پذیرش فروش بدون تخفیف نفت، باور اینکه ایران تحریم‌ها را به‌نوعی دور می‌زند که در پنج ماه ۱۵۰ میلیارد دلار درآمد کسب کند میسر نیست. پذیرش این رقم یعنی ایران روزانه هشت میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه نفت صادر می‌کد.
روی دوستی چین و هند نباید حساب باز کرد
در این بین مشتریان اصلی نفت ایران هم روی خوشی به نفت ایران نشان نمی‌دهند. چین و هند پیش از این هم در سال ۹۸ و بعد از امضای فرمان اجرایی ترامپ مبنی بر تحریم‌های تازه علیه ایران خرید نفت ایران را به میزان قابل توجهی کاهش دادند. تا جایی که حتی هند نرخ واردات خود را به صفر رساند. آمارهای شرکت کپلر مصداق این موضوع است.
در آخرین نمونه بارز این بازار ازدست‌رفته می‌توان به تقویت رابطه روسیه و هند اشاره کرد. با شکل‌گیری رابطه این دو کشور نقش ایران از صادرکننده نفت به میانجی تغییر کرد و قرار است به سوآپ طلای سیاه بپردازد. نقشی که در نهایت محدوده بازار غیررسمی که قاچاق به حساب می‌آمد را از ایران سلب کرد، چراکه درآمد سوآپ قطعا نمی‌تواند جبران‌کننده درآمد حاصل از نفت باشد.
چین نیز رفتار مشابه به هند داشت. این کشور در آخرین اقدام خود واردات نفت از ایران را کاهش داد. بر اساس گزارش بلومبرگ از قول منابع آگاه صادرات نفت ایران در رقابت با نفت روسیه یک‌چهارم افت کرد و از حدود یک میلیون بشکه به ۷۵۰ هزار بشکه تقلیل یافت. پیش از این رویترز و شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها گوشزد کرده بودند که روسیه با ارایه تخفیف‌های بیشتر، عرصه را برای ایران در بازار نفت چین تنگ کرده است.
مبنای درآمدهای نفتی دلار چند تومانی است؟
سیدحمید حسینی، رییس هیات‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان نفت، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز گفت: به‌نظر می‌رسد مبنای درآمد اعلام‌شده دلار ۲۷ هزار تومانی باشد.
او در تشریح نحوه محاسبه درآمد نفت گفت: دولت در بودجه امسال فروش روزانه یک میلیون و ۴۰۰ هزار دلار نفت با تعرفه هر بشکه ۶۵ تا ۷۰ دلار را با تکیه بر مبنای ریالی پیش‌بینی کرده بود. در همین راستا ITS معیار محاسبه درآمدهای نفتی شد. یعنی عایدی حاصل از طلای سیاه با نرخ ارز نیمایی (۲۷ هزار تومان) سنجیده شود. حسینی ادامه داد: این در حالی است که تا پارسال مبنای تبدیل ارز نفت با ریال ۳۴۰۰ تومان ارزیابی می‌شد. پس حال که این مبنا تغییر کرده است رشد نرخ پایه ارز طبیعی است. بنابراین باید توجه داشت که رشد ذکر شده به معنای افزایش صادرات یا درآمد حاصل از آن نیست و روند صادرات و درآمدها مشابه سال گذشته ادامه دارد.
درآمدهای دولت قبلاً ۶۱ برابر امسال بود
حسینی صحبت‌های خود را اینگونه ادامه داد: حتی دیوان محاسبات رسما اعلام کرد که درآمدهای دولت سال‌های پیش ۶۱ برابرامسال بود. چنین کسری بودجه‌ای از این ماجرا حکایت دارد که فروش نفت درنهایت ۵۰۰ هزار تا ۶۰۰ هزار بشکه نفت حکایت می‌کند.
او درباره نحوه وصول درآمدهای نفتی توضیح داد: تعرفه‌های نفتی به صورت کامل پرداخت می‌شود. ساز و کار وصول درآمدها به این شکل است که ارز به دست‌آمده وارد کشور نمی‌شود و با نگهداری در منابع امن به واردکنندگان کالاهای خارجی سپرده می‌شود. بنابراین واردکننده نسبت به پرداخت ریالی اقدام می‌کند و از این طریق زمینه کسب درآمد دولت فراهم می‌شود. تهاتر و وصول با ارزهای غیردلاری از دیگر راه‌های وصول درآمد طلای سیاه است.
حسینی در پایان یادآور شد: درآمدهای وصول‌شده باید مطابق بودجه هزینه شود. بخشی از این درآمدها سهم صندوق توسعه ملی، حدود ۱۴ درصد وزارت نفت، سه درصد مشمول مناطق محروم و ۴۵ درصد برای دولت است. آمار ارایه شده از فروش تنها بخشی از نفت حکایت می‌کند. مابقی درآمد به دست‌آمده مشخص نیست و در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
منظور دولت درآمدهای ریالی است؟
با توجه به اظهارات حسینی به نظر می‌رسد که منظور دولت از افزایش هشت برابری درآمدهای نفتی مبنای ریالی آن باشد. چراکه در این سناریو مبنای ارز ۲۷ هزار تومانی تقریباً هشت برابر مبنای ۳۴۰۰ تومانی است که سال گذشته محاسبه می‌شد. حال با توجه به رشد فزاینده قیمت نفت در سال جاری، به نظر می‌رسد که امسال صادرات نفت از لحاظ وزن و حجم حتی کاهش داشته است. همچنین نحوه وصول درآمدهای ارزی هنوز مشخص نیست. اگر دولت درآمدی دارد، مشخص نیست که چرا هیچ تأثیری در بازار ارز ندارد و مردم هم تأثیر آن را در معیشت خود حس نمی‌کنند. چنانکه اخیراً بانک مرکزی هم در رابطه با تأمین یک میلیارد دلار منبع ارزی مورد نیاز برای واردات خودرو اعلام کرد منابع لازم را در اختیار ندارد و نمی‌تواند کمکی در این زمینه کند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که قطعاً منظور دولت از افزایش هشت برابری درآمدهای نفتی بر مبنای ارزی نیست.
