گروه بانک و بیمه| محسن شمشیری |
مقایسه آمار رشد نقدینگی، چک‌های وصول شده و سهم چک عادی و رمزدار از وصولی‌ها و وضعیت برگشتی‌ها در سه سال اخیر 99- 1396 نشان می‌دهد که با رشد 111 درصدی نقدینگی در فاصله اردیبهشت 96 تا تیرماه 99، به دلیل تحریم و رکود و کوچک شدن کیک اقتصاد ایران و رشد منفی اقتصاد در 8 فصل اخیر یعنی از تابستان 97 تاکنون، مبلغ چک‌های وصول شده 88 درصد رشد کرده که کمتر از رشد نقدینگی بوده است. اما در عین حال به دلیل حاکم شدن چک صیادی و امکان استعلام سوابق برگشتی حساب چک و از سوی دیگر، جمع‌آوری چک‌های تضمینی در حال گردش بازار که اثر قابل توجهی روی بازار ارز و طلا داشته است، عملا سهم چک رمزدار کاهش یافته و در سه سال اخیر تنها 15 درصد رشد کرده که البته در مقایسه با تورم و رشد نقدینگی به معنای کاهش سهم چک رمزدار از کل مبادلات و وصولی چک بوده است. اما در عین حال سهم چک عادی رشد قابل توجه 304 درصدی داشته و 4 برابر شده است که رشد آن بالاتر از رشد نقدینگی بوده است. از سوی دیگر، رقم چک برگشتی با وجود تورم و رشد 111 درصدی نقدینگی در این مدت، تنها 50 درصد رشد کرده که نشان‌دهنده کاهش و رشد منفی چک برگشتی از کل وصولی‌ها و مبادلات چک است. براین اساس می‌توان گفت که با وجود رشد نقدینگی و 6 برابر شدن نرخ ارز در این سه سال اخیر، سهم و رشد مبلغ چک عادی رشد بالا و سهم و رشد چک برگشتی و چک رمزدار روبه کاهش بوده است. طبق اعلام بانک مرکزی، بالغ بر ٨٧٤ هزار فقره چک به ارزشی حدود ١٩٥ هزارمیلیارد ریال در تیرماه ١٣٩٩ در کل کشور برگشت داده شده است که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد ۰.۸ درصد کاهش و از نظر مبلـغ ۴.۹ درصد افزایش نشان می‌دهد. بیش از 9 میلیون و 100 هزار فقره چک به ارزشی حدود 2054 هزار میلیارد ریال در تیرماه ١٣٩٩ در کل کشور مبادله شد که از این تعداد بیش از ٨ میلیون و 200 هزار فقره چک به ارزشی حدود ١٨٥٩ هزار میلیارد ریال در تیرماه ١٣٩٩ در کل کشور وصول و بالغ بر ٨٧٤ هزار فقره چک به ارزشی حدود ١٩٥ هزارمیلیارد ریال برگشت خورد. یعنی بیش از 90 درصد تعداد و مبلغ چک مبادله شده وصول شده است و بیش از 9.6 درصد تعداد و مبلغ چک‌ها نیز برگشت خورده است. براین اساس به نظر می‌رسد که با حاکم شدن چک صیادی و امکان کسب اطلاع از اعتبار و سابقه صاحبان چک، اکنون ضمن آنکه موجب افزایش اعتبار چک‌های عادی شده و سهم چک‌های عادی بیشتر شده است بلکه تعداد چک‌های برگشتی نیز بیشتر شده است و می‌توان انتظار داشت که با توجه به محدودیت‌های ارقام تراکنش بانکی و سقف تراکنش‌ها، مردم به استفاده از چک بیش از گذشته توجه نمایند. در تیرماه ١٣٩٩، در کل کشور بیش از 9 میلیون فقره چک وصول شد کـه از ایـن تعـداد بالغ بر 8.2 میلیون فقره عادی و بیش از 800هزار فقره رمزدار بوده است. بر این اساس درکل کشـور 91 درصد ازکل تعداد چک‌های وصولی، عادی و 9 درصد رمزدار بوده است. در ماه مورد بررسی درکل کشور بالغ بـر ٣٤٣٨ هـزار میلیـارد ریـال چـک وصـول شد کـه حـدود ١٨٥٩ هزار میلیارد ریال چک عادی و بیش از ١٥٧٩هزار میلیاردریال چک رمزدار می‌باشد. به عبارتی درکـل کشور ٥٤ درصد ازکل ارزش چک‌های وصولی، عادی و 46 درصد رمزدار بوده است. مقایسه وضعیت بازار چک در سال 99 با چند سال قبل مثلا سال 96 نشان می‌دهد که از نظر تعداد چک مبادله شده تفاوت زیادی ایجاد نشده و در سال 96 ماهانه بیش از 9 میلیون چک مبادله شده است. اما تعداد برگشتی حدود 1.5 فقره بوده که در سال 99 به 55 درصد سال 99 کاهش یافته است. مبلغ چک برگشتی نیز 13 هزار میلیارد تومان بوده که حالا به 19 هزار میلیارد تومان رسیده که البته اثر تورم را باید روی آن در نظر گرفت. در اردیبهشت ماه 96 حدود 9.6میلیون فقره چک به مبلغ حدود ۵۹هزار میلیارد تومان مبادله شده است. چک‌های وصولی در اردیبهشت 96 حدود 8.1میلیون فقره بوده که در تیر 99 به 8.2 میلیون رسیده و از نظر تعداد فرق زیادی با سال‌های قبل ندارد.
وصولی سال 99 چهار برابر سال 96
از سوی دیگر مبلغ چک‌های وصولی در سال 96 ماهانه حدود ۴۶هزار میلیارد تومان بوده که در سال 99 به 186 هزار میلیارد تومان افزایش داشته و تقریبا چهار برابر شده است. در مجموع در اردیبهشت‌ماه در کل کشور 84 درصد از کل تعداد چک‌های مبادلهای و 78 درصد از کل مبلغ آن وصول شده است. این مقایسه نشان می‌دهد که با 6 برابر شدن قیمت ارز در این سه سال، مبلغ وصول چک‌ها نیز 4برابر شده است و متناسب با رشد نقدینگی در این سال‌ها، وصولی چک‌ها نیز بیشتر شده است. همچنین جزییات دیگری از گردش چک در نظام بانکی در دومین ماه سال 96 نشان می‌دهد که بالغ بر ۷۹۳هزار فقره چک رمزدار به مبلغی حدود ۱۳۷هزار میلیارد تومان وصول شده که تعداد آن ۶۹درصد و مبلغ تا ۱۱۲درصد افزایش دارد. اما رقم چک رمزدار در تیرماه 99 و سه سال بعد حدود 158 هزار میلیارد تومان بوده است. یعنی با وجود 4 برابر شدن مبلغ وصولی چک‌ها، رقم چک رمزدار تنها 15 درصد رشد کرده است. این نکته می‌دهد که در سال 96 و قبل از تحریم‌ها و حاکم شدن چک صیادی، سهم چک رمزدار روبه افزایش بوده است و رشد و سهم بالایی داشته است. اما در سال 99، با وجود رشد بالای نقدینگی در سه سال اخیر و همچنین 4برابر شدن مبلغ چک‌های وصولی، سهم و رشد چک رمزدار اندک بوده است و در واقع این رشد بالای وصولی چک‌ها را چک‌های عادی به خود اختصاص داده است.
124 میلیون چک در سال 95
بنا بر گزارش شرکت خدمات انفورماتیک، در سال 95 درسامانه چکاوک۱۲۴میلیون چک مبادله شده است. در سال ۱۳۹۵ بیش از ۱۲۴میلیون چک در سامانه چکاوک تبادل شده که نسبت به سال پیش از آن ۴درصد رشد نشان می‌دهد. از این آمار بیش از ۱۰۷ میلیون چک وصول شده و حدود ۱۷میلیون چک نیز برگشت خورده است که نسبت به سال ۹۴ تعداد چک‌های وصولی 3.3درصد افزایش و چک‌های برگشتی 8.8درصد کاهش نشان می‌دهد. مبلغ چک‌های وصولی تبادل شده در سامانه چکاوک ۱۶ هزار و ۸۹۸ تریلیون ریال بوده که نسبت به سال ۹۴ حدود ۱۳درصد رشد نشان می‌دهد. بیشترین تعداد چک‌های تبادل شده در سال ۹۵ در روز اول آبان ماه صورت گرفته که در این روز یک میلیون و ۵۹۶ هزار فقره چک تبادل شده است. این در حالی است که در سال ۹۴ روز اول اسفندماه با یک میلیون و ۴۰۴ هزار فقره چک رکورددار بود. آمارها نشان می‌دهد به‌طور میانگین در سال گذشته روزانه حدود ۴۲۹ هزار فقره چک در سامانه چکاوک تبادل شده که نسبت به میانگین سال ۹۴ بیش از ۴درصد رشد نشان می‌دهد. بانک ملی با بیش از ۲۰میلیون چک، سهم ۱۶ درصدی از تعداد کل چک‌های تبادل شده در سامانه چکاوک را به خود اختصاص داده است. بانک ملت با ۱۶میلیون چک، بانک صادرات با ۱۵میلیون و بانک سپه با ۱۳میلیون چک بیشترین سهم را در تعداد چک‌های تبادل شده در سامانه چکاوک داشته‌اند.
سهم استان‌ها
بیش از 9 میلیون و 100 هزار فقره چک به ارزشی حدود 2054 هزار میلیارد ریال در تیرماه ١٣٩٩ در کل کشور مبادله شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلـغ به ترتیب 15.4 درصد و ٣٣ درصد افزایش نشان می‌دهد. در ماه مورد گزارش در استان تهران بالغ بر 2 میلیون و 900 هزار فقره چک به ارزشی حدود 1065 هزار میلیارد ریال مبادله شد. در تیرماه سال جاری 50.2 درصد از تعداد چک‌های مبادلهای کل کشور در سه استان تهران، اصفهان و خراسان رضوی مبادله شده است که به ترتیب با 32.2 درصد، 10.4 درصد و 7.6 درصد بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند. همچنین 63.9 درصد از ارزش چک‌های فوق در سه استان تهران (51.8 درصد)، اصفهان (6.1 درصد) و خراسان رضوی (٦ درصد) مبادله شده است که بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند.
چک‌های وصولی
بیش از ٨ میلیون و 200 هزار فقره چک به ارزشی حدود ١٨٥٩ هزار میلیارد ریال در تیرماه ١٣٩٩ در کل کشور وصول شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 17.4 درصد و 36.8 درصد افزایش نشان می‌دهد. از کل تعداد و مبلغ چک‌های مبادله شده در ماه مذکور به ترتیب 90.4 درصد و 90.5 درصد وصول شده است. درصد تعداد و مبلغ چک‌های وصول شده در خردادماه ١٣٩٩ به ترتیب معادل 88.8 درصد و ٨٨ درصد و در تیرمـاه ١٣٩٨ به ترتیب برابر 90.7 درصد و 88.9 درصد بوده است.
