گروه بانک و بیمه| محسن شمشیری|
علاوه بر چهار طبقه تسهیلاتی موجود، احتمالا چهار طبقه جدید تسهیلات جاری امهالی، تسهیلات سررسید گذشته امهالی، تسهیلات معوق امهالی و تسهیلات مشکوک‌الوصول امهالی نیز به طبقات قبلی تسهیلات جاری، تسهیلات سررسید گذشته، تسهیلات معوق و تسهیلات مشکوک الوصول اضافه می شود و این طبقات به 8 گروه تفکیک خواهند شد. مشتریان دارای تسهیلات معوق بابت مطالبات امهالی (تمدید شده) مشمول محرومیت‌های بدهکاران بانکی نمی شود. بر اساس دستورالعمل وصول مطالبات، در حال حاضر طبقات تسهیلات فعلی عبارتند از: تسهیلات جاری، تسهیلات سررسید گذشته، تسهیلات معوق و تسهیلات مشکوک الوصول و به این معنی است که در صورت‌های مالی فعلی بانک‌ها اگر دو ماه تا شش ماه از تاریخ سررسید و قطع پرداخت اقساط گذشته باشد تسهیلات در طبقه غیرجاری و سررسید گذشته قرار می‌گیرد. در بازه زمانی ۶ تا ۱۸ ماه از تاریخ سررسید و قطع پرداخت تسهیلات در طبقه معوق قرار می‌گیرد.اگر مدت مذکور بیش از ۱۸ ماه از تاریخ سررسید و قطع پرداخت گذشته باشد تسهیلات به طبقه مشکوک‌الوصل منتقل می‌شود. اما از متن و محتوای دستورالعمل مربوط به "امهال مطالبات موسسات اعتباری" که ۲۶ شهریور ۹۸ ابلاغ شد می توان فهمید علاوه بر چهار طبقه تسهیلاتی موجود، احتمالا چهار سطح جدید به طبقات قبلی افزوده خواهد شد و تسهیلات جاری امهالی، تسهیلات سررسید گذشته امهالی، تسهیلات معوق امهالی و تسهیلات مشکوک الوصول امهالی به چهار طبقه قبلی اضافه می شود.
بر اساس ماده ٣٤ دستورالعمل جدید امهال، موسسه اعتباری می تواند صرفاً پس از وصول حداقل ٢٠ درصد از کل مبلغ مطالبات امهالی و به ازای هـر شش ماه بازپرداخت منظم و به موقع مطالبات مزبـور در هـر یـک از طبقـات سررسـید گذشـته، معـوق و مشکوک الوصول از جانب مشتری، مطالبات مذکور را به یک طبقه امهالی بالاتر منتقل نماید همچنین ماده ٣٦ دستورالعمل جدید امهال مقرر می‌دارد: چنانچه مشتری وفق مفاد قرارداد امهال، در موعد و مواعد مقرر، طی دوره امهـال نسـبت بـه بازپرداخـت قسط و اقساط مطالبات امهالی اقدام نماید، در استعلام اعتباری از سامانه های بانک مرکـزی جهـت اعطـای تسهیلات و یا ایجاد تعهدات، مطالبات مزبور به عنوان مطالبات امهالی گزارش مـی شـود، لـیکن مشـتری یادشده بابت مطالبات امهالی مشمول ممنوعیت های ناظر بر اشخاص دارای بدهی غیرجاری نمی شود. به گزارش «تعادل»، در سال های اخیر که موضوع مطالبات معوق و تسهیلات غیرجاری بانک ها به یکی از چالش های اصلی نظام بانکی تبدیل شده است و در برخی سال ها سهم تسهیلات غیرجاری تا 15 درصد کل تسهیلات رشد کرده بود، مدیران بانک ها راهکار استمهال بدهی ها را برای تبدیل تسهیلات غیرجاری به جاری در دستور کار قرار دادند و با دعوت از بدهکاران بانکی، و با نرخ جدید قراردادها را به روز کرده و از مطالبات معوق به جاری تبدیل کرده اند.
براین اساس، برخی کارشناسان معتقدند که اگر هر سال قراردادهای بانکی با نرخ جدید و روز نظام بانکی استمهال نشود و با نرخ و رقم جدید و اضافه کردن رقم بدهی قبلی و سود و وجه التزام به تسهیلات جاری جدید تبدیل نشود، باید شاهد رشد روز افزون مطالبات معوق باشیم و احتمالا سهم مطالبات معوق و غیرجاری بسیار بالاتر از ارقام و سهم فعلی خواهد بود. از این رو، موضوع طبقات جدید تسهیلات معوق، مشکوک الوصول و سررسید گذشته امهال شده، هم به بانک و مشتریان این امکان را می دهد که قراردادها و بدهی های معوق و غیرجاری را استمهال کرده و یا با شرایطی به طبقات بالاتر ارتقا دهند و مثلا مطالبات مشکوک الوصول یا معوق را به سررسید گذشته یا جاری تبدیل کنند و هم امکان محاسبه رقم امهال بدهی ها را فراهم خواهد کرد تا تحلیل بهتری از وضعیت بدهی های بانکی ارائه شود.
در حال حاضر، طبق آمار بانک مرکزی، از 1333 هزار میلیارد تومان مانده تسهیلات در خرداد 98 معادل 164 هزار میلیارد تومان یا 12.3 درصد کل تسهیلات بانک ها در سرفصل سایر با عنوان مطالبات معوق، مشکوک الوصول، سررسیدگذشته، خرید دین و اموال معاملات قرار داشته است و مشخص نیست که از تسهیلات جاری به میزان 1170 هزار میلیارد تومان، چه درصد و رقمی را تسهیلات امهال شده تشکیل می دهد.
براین اساس، با تبدیل طبقات تسهیلات جاری و غیرجاری به 8 طبقه، می توان میزان تسهیلات جاری حاصل از امهال مطالبات معوق، سررسید گذشته و مشکوک الوصول را اندازه گیری کرد و میزان توان واحدهای اقتصادی، بدهکاران بانکی، و تسهیلات گیرندگان را ارزیابی کرده و میزان همکاری و تسهیلات دهی بانک ها را تحلیل کرد.
به عبارت دیگر، این نوع طبقه بندی جدید، میزان تسهیلات جاری جدید که به واحدهای اقتصادی داده می شود تا برای ایجاد و توسعه، هزینه کنند و به رونق تولید و اشتغال زایی کمک شود، مشخص خواهد شد و میزان بدهی های قبلی که معوق، سررسیدگذشته یا مشکوک الوصول بوده و اکنون امهال شده و به تسهیلات جاری تبدیل شده نیز مشخص خواهد شد. همچنین میزان توان و تسهیلات جدید بانک‌ها و میزان استمهال بدهی ها و تمدید قراردادها با نرخ‌های جدید مشخص خواهد شد و امکان تحلیل، بررسی و شناسایی توان بانک ها و واحدهای اقتصادی و بدهکاران بانکی را مشخص خواهد کرد.
این موضوع می تواند به پیگیری تسهیلات غیرجاری، مطالبات معوق بانک ها، وثایق و موضوعات دیگری که به سود و درآمد، جذب منابع و چالش های بانکی مرتبط نیز کمک خواهد کرد و تصویر روشن تری از وضعیت اقتصاد، توان بازگشت سرمایه، پرداخت اصل و فرع اقساط بانکی ارائه خواهد داد و به برنامه ریزان و مدیران بانک ها و همچنین سرمایه گذاران کمک خواهد کرد.
در سال های اخیر، اگرچه رقم مطالبات معوق از 5 هزار میلیارد تومان تا 164 هزار میلیارد تومان افزایش یافته و اعلام شده و ا کنون حدود 12 درصد مانده تسهیلات بانک‌ها را تشکیل می دهد، اما واقعیت این است که رقم تسهیلات بانک‌ها نیز هر سال افزایش قابل توجهی داشته و از زیر 100 هزار میلیارد تومان به حدود 700 هزار میلیارد تومان در سال جاری رسیده است اما مشخص نیست که از این افزایش عظیم رقم تسهیلات بانک ها چه میزان را استمهال بدهی ها تشکیل داده و چه میزان را تسهیلات و پول تازه و توان تازه بانک ها و واحدهای اقتصادی تشکیل داده است.
همچنین از آنجا که بخش عمده این تسهیلات یعنی حدود 60 درصد را سرمایه در گردش تشکیل داده است به این معناست که واحدهای اقتصادی برای روپاماندن خود این تسهیلات را دریافت کرده اند و برای ایجاد و توسعه، اضافه کردن خط تولید و اشتغال و رشد بیشتر به کار نگرفته اند و رشد منفی صنعت و اقتصاد نیز نشان می دهد که افزایش رقم تسهیلات بانک ها عملا کمکی به رشد تولید و اقتصاد وسر مایه گذاری و مثبت شدن نرخ رشد نکرده و تنها برای ادامه حیات صنعت و تولید وخدمات استفاده شده است.
از این رو، در کنار رشد نقدینگی، رشد سود سپرده های بانکی که به بیش از 200 هزار میلیارد تومان در سال رسیده، رشد تسهیلات بانکی که به رقم 700هزار میلیارد تومان در سال رسیده و رقم مطالبات معوق که به حدود 160 هزار میلیارد تومان رسیده، باید ارزیابی بهتری از طریق طبقات جدید استمهال بدهی ها و تسهیلات انجام شود تا درک بهتری از میزان استمهال بدهی ها و رشد ارقام عظیم تسهیلات، ارائه شود .
