سعید مسگری|
اصلاحات ساختاری در نظام پولی و بانکی کشور نیازمند پیش‌نیازهایی است که مهم‌ترین آن، داشتن یک برنامه جامع عملیاتی به عنوان نقشه راه اصلاحات ساختاری است.
همتی از همان روزهای نخستی که به عنوان رییس کل بانک مرکزی مشغول به کار شد، اصلاح نظام پولی و بانکی کشور را در دستور کار خود قرار داد و در این مدت کوتاه برخی اقدامات اصلاحی به خصوص در حوزه پرداخت الکترونیک را اجرایی کرد. به نظر می‌رسد ایشان به خوبی به اهمیت اصلاح ساختاری در شرایط فعلی اقتصاد ایران واقف است و این امر را به عنوان یکی از اولویت‌های کاری خود در دستور کار قرار داده است.
موفقیت این اصلاحات نیازمند پیش‌نیازها و الزاماتی است که عدم توجه به آنها احتمال شکست اصلاحات ساختاری را به‌شدت کاهش می‌دهد. در اینجا امکان بررسی همه این الزامات وجود ندارد. لذا تلاش می‌کنیم به اولین پیش‌نیاز موفقیت این اصلاحات اشاره کنیم و ابعاد آن را بررسی کنیم.
نظام پولی و بانکی کشور پس از گذشت چند دهه از عمر خود و پشت سر گذاشتن فراز و نشیب‌های مختلف اکنون درگیر چالش‌ها و مشکلات متنوع و متعددی است. ترازنامه ناسالم بانک‌ها، معوقات بالا، بنگاه‌داری، هزینه تمام شده بالای پول، نظام کارمزد معیوب، بازار ارز غیرعمیق و ناکارا، نامشخص بودن قوانین و چارچوب‌ها در حوزه فناوری‌های نوین، نسبت کفایت سرمایه نامناسب، فاصله با استانداردهای بین‌المللی و... از جمله مهم‌ترین چالش‌های فعلی نظام پولی و بانکی کشور هستند.
پرداختن همزمان به تمام این چالش‌ها و تلاش برطرف کردن همه آنها امری غیرممکن است و صرفا باعث اتلاف منابع و انرژی محدود خواهد شد. برخی از این چالش‌ها نیز بااهمیت‌تر از بقیه هستند و برطرف کردن آنها باید در اولویت قرار گیرد. در این شرایط برای موفقیت اصلاحات نظام پولی و بانکی ضروری است در گام نخست، نقشه راه این اصلاحات طراحی شود.
بنابراین با توجه به تعدد مشکلات و چالش‌ها، منابع، امکانات و زمان محدود، وجود اولویت‌های متفاوت و ... یکی از پیش‌نیازهای اصلی موفقیت اصلاحات نظام پولی و بانکی، طراحی یک نقشه راه دقیق، کارشناسی شده است. این نقشه راه باید با کمک و همفکری تمام کارشناسان و مدیران نظام پولی و بانکی طراحی شود و دارای ویژگی‌هایی باشد که عبارتند از:
نظام پولی و بانکی کشور دارای ذی‌نفعان متعدد و مختلفی است که اصلاحات ساختاری می‌تواند منافع آنها را دستخوش تغییر کند. شکل‌گیری تضاد منافع در جریان انجام اصلاحات امری طبیعی است و اگر به تمام این ذی‌نفعان توجه نشود ممکن است آنها خواسته یا ناخواسته بر سر راه این اصلاحات مانع‌تراشی کنند و باعث عدم موفقیت آن شوند.
لذا یکی از ویژگی‌های این نقشه راه باید در نظر گرفتن تضاد منافع و توجه به تمام ذی‌نفعان نظام پولی کشور باشد.
همان‌گونه که گفته شد تعدد مشکلات و منابع و فرصت محدود، باعث شده است که اولویت‌بندی برای حل چالش‌ها ضروری و راهگشا باشد. باید به دقت و با بررسی‌های علمی و همچنین در نظر گرفتن شرایط فعلی اقتصاد ایران، اولویت‌بندی دقیق برای اصلاحات مورد نیاز صورت گیرد.
پس از مشخص شدن اولویت‌ها باید برای هر یک از آنها یک زمان‌بندی مشخص شود. برنامه‌های اصلاحی باید در سه بازه زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت دسته‌بندی شوند و زمان اجرای هر دسته تعیین و گزارش عملکرد در پایان بازه زمانی تهیه و منتشر شود.
برای هر یک از برنامه‌ها باید جزییات اقدامات تعیین شود و صرفا به برنامه‌های کلی بسنده نشود. در واقع باید اقدامات عملیاتی با سنجه‌های قابل اندازه‌گیری تدوین شود. وظیفه هر یک از زیرمجموعه‌های بانک مرکزی و همچنین دیگر بازیگران نظام پولی در اجرای این برنامه‌های عملیاتی نیز به تفصیل تعیین شود.
بنابراین بانک مرکز ی برای انجام اصلاحات ساختاری باید یک برنامه جامع عملیاتی که دارای ویژگی‌های فوق باشد تدوین کند. البته نقشه راه بانک مرکزی باید ویژگی‌های مختلفی داشته باشد که پرداختن به همه آنها ضرورتی ندارد. تلاش نگارنده بر این بود که تنها به مهم‌ترین و ضروری‌ترین ویژگی‌های این نقشه راه اشاره کند. ویژگی‌هایی که می‌توانند به عنوان عامل موفقیت یا شکست اصلاحات ساختاری نظام پولی و بانکی کشور عمل کنند.
انجام اصلاحات بدون داشتن برنامه مدون و کارشناسی شده همچون حرکت در تاریکی است و باعث اتلاف منابع و افزایش هزینه‌ها می‌شود. حال که اصلاحات ساختاری در دستور کار قرار گرفته باید برنامه‌ای جامع برای آن طراحی شود و نقش همه ذی‌نفعان و فعالان این عرصه در آن تعیین شود. تنها در صورت داشتن برنامه‌ای کامل و کارشناسی شده که می‌توان به موفقیت اصلاحات ساختاری در عرصه پولی و بانکی کشور امید داشت.
