35 هزار میلیارد تومان کاهش سود سپرده‌های کوتاه‌مدت
پارکینگ پولی و حساب‌های پشتیبان کوتاه‌مدت بانک‌ها سامان یافت
گروه بانک و بیمه |محسن شمشیری|
شورای پول و اعتبار مصوب کرد «محاسبه سود حساب‌های سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت از بهمن ماه به جای روز شمار، براساس ماه شمار محاسبه شود و به این ترتیب پرداخت شود» و در نتیجه این نوع حساب‌ها که در میان بانکداران به «پارکینگ پولی» شهره شده بود، سامان می‌یابد.
به گزارش تعادل، براساس مصوبه شورای پول و اعتبار، حداکثر سود بابت حساب‌های سپرده سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت بانک‌ها 10 درصد است اما در حدود 2 سال گذشته بانک‌ها برای جذب مشتری و تامین مالی خود، اگر پول مشتری کمتر از یک ماه در حساب کوتاه‌مدت باقی می‌ماند نیز بابت آن سود پرداخت می‌کردند.
هر چند بانک‌ها در چند سال گذشته بر اساس حداقل مانده در روز سود را برای مشتریان خود محاسبه و پرداخت می‌کردند، اما بر اساس مصوبه جدید شورای پول و اعتبار از بهمن ماه سال جاری سود بانکی ماه شمار می‌شود. بر همین اساس با مصوبه شورای پول و اعتبار بانک‌ها موظفند سود بانکی را بر اساس حداقل مانده در ماه محاسبه و به مشتریان خود پرداخت کنند. البته ناگفته نماند که شبکه بانکی در چند سال اخیر اقدام به پرداخت نرخ سود بانکی به صورت روز شمار می‌کردند و پرداخت سود در سال‌های دور به صورت ماه شمار بوده و بر اساس مصوبه جدید شورای پول و اعتبار شبکه بانکی دوباره به پرداخت نرخ سود به صورت ماهانه رجعت می‌کند. کارشناسان ارشد نظام بانکی معتقدند شورای پول و اعتبار و همچنین بانک مرکزی با تصویب این مصوبه به دنبال تغییر ماهیت سپرده‌های کوتاه‌مدت است و می‌خواهد تغییر جدی در این نوع از سپرده‌ها ایجاد کند. همچنین این کارشناسان می‌گویند: پرداخت نرخ سود روز شمار به معنای سوق یافتن سود از سپرده‌های بلندمدت به کوتاه‌مدت است که البته ماندگاری زیادی ندارد؛ بنابراین نظام بانکی سودهای بیهوده به حساب‌ها پرداخت می‌کرد.
البته شورای پول و اعتبار در این مصوبه تغییراتی را برای نرخ سود مدنظر قرار نداده و بر همین اساس از بهمن ماه نرخ سود به صورت قبل پرداخت می‌شود و تنها نرخ سود روز شمار حذف می‌شود و بالاترین نرخ سود آن نیز ۱۰ درصد خواهد بود. یادآور می‌شود، در بخشنامه بانک مرکزی به بانک‌ها و موسسات اعتباری درباره مصوبه شورای پول و اعتبار آمده است: از ابتدای بهمن ماه سال جاری، محاسبه سهم سود علی الحساب سپرده‌های کوتاه‌مدت عادی به موجب مصوبات قبلی شورای پول و اعتبار ابلاغی طی بخشنامه‌های متعدد از جمله بخشنامه پنجم شهریورماه ۱۳۹۶، «حداکثر نرخ سود علی الحساب برای سپرده‌های کوتاه‌مدت عادی ۱۰ درصد سالانه است»، با لحاظ مفاد بخشنامه شانزدهم مردادماه سال ۱۳۹۶، ابلاغ می‌شود.
در بخشنامه بانک مرکزی به بانک‌ها آمده است که این بانک علاوه بر رصد عملکرد شبکه بانکی در این خصوص، نحوه عمل شرکت‌های پشتیبانی فناوری اطلاعات بانک‌ها و موسسات اعتباری را نیز تحت پایش خواهد داشت و در صورت مشاهده و کشف هرگونه مغایرت یا هرگونه اقدامی که منجر به کتمان یا غیرواقعی جلوه دادن رویدادهای مالی شود، شرکت‌های مذکور در فهرست اشخاص فاقد شرایط و صلاحیت لازم برای همکاری با شبکه بانکی کشور قرار خواهند گرفت.
حساب پشتیبان کوتاه‌مدت
پرداخت سود روز شمار کوتاه‌مدت، ظاهرا برای کسب رضایت مشتریان توسط بانک‌ها انجام شد تا مشتری پول خود را به بانک دیگری نبرد و حتی برای استفاده در حساب جاری و دسته چک، پول را به صورت موقت در کوتاه‌مدت گذاشته و کسب سود کند و هر روزی که چک به بانک ارسال شد، از حساب کوتاه‌مدت کسر شده و به حساب جاری واریز شود و لحظاتی بعد از حساب جاری به عنوان پاس کردن چک خارج شود.
در این شرایط، بسیاری از صاحبان سرمایه، پول‌های خود را در حساب‌های کوتاه‌مدت نگهداری می‌کردند؛ با این کار هم سرمایه آنها همچون حساب‌های یکساله در بانک قفل نبود که بخواهند بابت برداشت از آن جریمه بپردازند و هم می‌توانستند سود دریافت کنند.
«محمدرضا جمشیدی» دبیرکل کانون بانک‌های خصوصی و موسسه‌های اعتباری در این باره می‌گوید: در سال‌های اخیر حساب‌های سپرده کوتاه‌مدت به پارکینگ پولی تبدیل شده بود و صاحب حساب هر موقع که پولی اضافی داشت به این حساب واریز می‌کرد و به مرور آن را هزینه می‌کرد و بابت رسوب پول هم از بانک سود می‌گرفت. وی افزود: بانک‌ها حداقل زمان رسوب پول در حساب کوتاه‌مدت مشتری را 10 روز حساب می‌کردند و به میزانی که پول در حساب مانده بود، سود به آن می‌پرداختند که با این مصوبه شورای پول و اعتبار در حقیقت هم این حساب‌ها سامان می‌یابد و هم از هزینه‌های بانک‌ها کم می‌شود. به این ترتیب، پول مشتری حداقل باید یک ماه در حساب کوتاه‌مدت باقی مانده باشد تا به آن سود 10 درصدی تعلق گیرد. ویژگی دیگر این مصوبه اینکه، ماندگاری پول را در شبکه بانکی بیشتر کرده و از سیال بودن نقدینگی می‌کاهد زیرا در زمان بروز نوسان ارزی، یکی از اشکال‌هایی که درباره هدایت نقدینگی به بازار ارز مطرح می‌شد، حساب‌های کوتاه‌مدت بود.
دارندگان حساب‌های سپرده‌گذاری کوتاه‌مدت البته با ارقام کلان، این توان را داشتند که در بازارهای مختلف ورود کرده و آن بازار را فارغ از آنکه ارز، سکه، مسکن، بورس و خودرو باشد با چالش مواجه کنند؛ یعنی هم اقتصاد را به چالش می‌کشیدند و هم از بانک‌ها بابت حداقل 10 روز رسوب پول سود می‌گرفتند.
مصوبه شورای پول و اعتبار چه می‌گوید
شورای پول و اعتبار 20 آذرماه امسال در یک هزار و دویست و شصت و دومین جلسه خود مقرر کرد: «معیار پرداخت سود سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت عادی از روز شمار به ماه شمار تغییر یابد؛ به گونه‌ای که حداقل مانده حساب در ماه مبنای محاسبه سود سپرده‌های مزبور باشد». براین اساس همچنین مقرر شده که «یک ماه پس از تاریخ ابلاغ مصوبه و تمهید مقدمات و زیرساخت‌های لازم در شبکه بانکی کشور طی آن مقطع زمانی، مراتب در بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی به اجرا درآید. لذا، بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی موظفند اطلاع‌رسانی لازم را در این رابطه به سپرده گذاران خود معمول دارند.» در بخشنامه بانک مرکزی به بانک‌ها و موسسه‌های اعتباری که یکم دی ماه ابلاغ شده، در این باره آمده است: از ابتدای بهمن ماه امسال، محاسبه سهم سود علی الحساب سپرده‌های کوتاه‌مدت عادی باید براساس این رویکرد انجام شود ضمن آنکه طبق مصوبه‌های قبلی شورای پول و اعتبار، حداکثر نرخ سود علی الحساب برای سپرده‌های کوتاه‌مدت عادی 10 درصد سالانه است. بانک مرکزی تاکید کرده که علاوه بر رصد عملکرد شبکه بانکی در این خصوص، شیوه عمل شرکت‌های پشتیبانی فناوری اطلاعات بانک‌ها و موسسه‌های اعتباری را نیز تحت پایش خواهد داشت و در صورت مشاهده و کشف هرگونه مغایرت یا هرگونه اقدامی که منجر به کتمان یا غیرواقعی جلوه دادن رویدادهای مالی شود، شرکت‌های یادشده در فهرست اشخاص فاقد شرایط و صلاحیت لازم برای همکاری با شبکه بانکی کشور قرار خواهند گرفت. این بخشنامه را «حمیدرضا غنی آبادی» و «محمد خدایاری» در اداره کل مقررات، مجوزهای بانکی و مبارزه با پولشویی و اداره مطالعات و مقررات بانکی امضا کرده و به شبکه بانکی ابلاغ کرده‌اند.
اثر «ماه شمار» شدن بر میزان سپرده کوتاه‌مدت
سپرده کوتاه‌مدت بانک‌ها چند کارکرد متفاوت دارد و علاوه بر حساب پشتیبان حساب جاری صاحبان کسب وکار، عده‌ای از سپرده گذاران نیز برای دسترسی آسان و در عین حال کسب سود، پول خود را در کوتاه‌مدت سپرده‌گذاری کرده‌اند تا در زمان خرید روزانه، یا هر زمان که تصمیم گرفتند، زمین، ملک، ساختمان، مسکن، خودرو، طلا و ارز خریداری کنند یا مسافرت بروند، از حساب کوتاه‌مدت استفاده کنند و در عین حال در زمانی که نیاز به این پول ندارند، از سود روز شمار نیز بهره ببرند. براین اساس، حداقل دو کارکرد برای حساب کوتاه‌مدت می‌توان در نظر گرفت یکی حساب پشتیبان و دیگری در دسترس بودن پول برای مردم در کارت‌های کوتاه‌مدت و خرید مایحتاج زندگی و کسب وکار و سرمایه‌گذاری و... که البته مشخص نیست که رقم حساب پشتیبان در کوتاه‌مدت چقدر است و در صورت ماه شمار شدن، چه میزان از سپرده کوتاه‌مدت خارج و به حساب جاری خواهد رفت و رقم دقیق این موضوع احتمالا در عملکرد بانک‌ها در بهمن و اسفند و فروردین سال بعد مشخص خواهد شد.
اما بعید است که ماه شمار شدن روی آن بخش از سپرده‌های مردم در کارت‌های خرید اثرگذار باشد زیرا بسیاری از مردم به این پول برای خرید روزانه خود نیاز دارند و توجهی به کسب سود از سوی بانک‌ها نخواهند داشت. در حال حاضر، رقم سود روزشمار نیز هر روز به حساب مردم واریز نمی‌شود و معمولا هر ماه محاسبه و واریز می‌شود. در نتیجه به نظر می‌رسد که با ماه شمار شدن رقم سود کوتاه‌مدت، روی مبلغ سود واریزی و گردش مالی و هزینه بانک‌ها اثر قابل توجهی خواهد داشت. با توجه به رقم بیش از 500 هزار میلیارد تومانی سپرده کوتاه‌مدت در مهرماه 97 و رقم تراکنش 221 هزار میلیارد تومانی تراکنش بانکی در آبان 97 با میانگین هر تراکنش بانکی 123 هزار تومان می‌توان دریافت که بخش عمده‌ای از سپرده‌های بانکی موجود در کارت‌های بانکی از نوع کوتاه‌مدت است که، در صورت ماه شمار شدن سود کوتاه‌مدت، اثری بر موجودی حساب عموم مردم که برای خرید از آن استفاده می‌کنند، نخواهد داشت اما روی آن بخش از صاحبان سهام که حساب پشتیبان برای حساب جاری دارند، اثرگذار خواهد بود. با این توضیح، اگر فرض کنیم 100هزار میلیارد تومان به خاطر سود حساب پشتیبان کسر شود، به مبلغی حدود 400 هزار میلیارد تومان در حساب کوتاه‌مدت سود ماهانه تعلق خواهد گرفت. اما از آنجا که حجم بالای تراکنش بانکی با مبلغ هر تراکنش 123 هزار تومان توسط مردم انجام می‌شود و هر کارت هر دو روز یک‌بار یک تراکنش انجام می‌دهد یعنی در طول ماه حداقل 15 تراکنش انجام می‌شود که با توجه به 92 میلیون کارت فعال بانکی، حجم قابل توجهی از مبلغ حساب کوتاه‌مدت خارج و دوباره از طریق دیگری در زمان بعدی مثلا دریافت حقوق پر می‌شود.
به عبارت دیگر، اکثر سپرده گذاران حقوق و دریافتی و کمک‌های نقدی خانواده و... را در این حساب نگه می‌دارند اما از آن در طول ماه استفاده می‌کنند و رقم آن ثابت نیست. براین اساس، اگر فرض کنیم که تنها یک سوم این رقم ثابت می‌ماند یعنی در طول ماه تنها 100 تا 150 هزار میلیارد تومان در حساب‌های کوتاه‌مدت دست نخورده باقی خواهد ماند و به آن سود ماهانه تعلق خواهد گرفت. به عبارت دیگر، در طول سال حدود دو سوم هزینه پرداخت سود کوتاه‌مدت بانک‌ها بابت حساب پشتیبان و سود روزشمار، عملا حذف می‌شود.
با روز شمار شدن سپرده کوتاه‌مدت، از آنجا که بخش عمده‌ای از 500 هزار میلیارد تومان سپرده کوتاه‌مدت به خاطر حساب پشتیبان حساب جاری ایجاد شده و یابه خاطر گردش مالی روزانه خرید روزانه مردم در طول ماه تغییر می‌کند لذا به آن سود تعلق نخواهد گرفت و حداقل دو سوم آن در طول ماه ثابت نخواهد ماند. لذا با فرض سود 10 درصدی به حساب‌های سپرده کوتاه‌مدت، در طول سال معادل سود 10 درصدی 350 هزار میلیارد تومان کاهش سپرده کوتاه‌مدت بدون سود از محل حذف حساب‌های پشتیبان و گردش روزانه کارت‌های بانکی در دست مردم، حداقلی منافعی معادل 35 هزار میلیارد تومان برای بانک‌ها ایجاد خواهد کرد.
