گروه بانک وبیمه | احسان شمشیری|
ایران در حال توسعه محصولات جدید مالی از اوراق قرضه اسلامی تا ضمانتنامه‌ها و اوراق بهادار بیمه‌ای و ارایه گزینه‌های تأمین مالی بیشتر به شرکت‌های داخلی پس از فشار دور جدید تحریم‌ها بر اقتصاد است.
به گزارش «تعادل»، با توجه به تجربیات جهانی در بازار سرمایه و نقش بیمه به عنوان بخشی از صنعت مالی، برقراری رابطه‌ای متقابل و صحیح میان بازار سرمایه و بیمه بیش از پیش درک می‌شود. رابطه‌ای که از یک سو جهت توسعه فعالیت های بیمه‌ای نیازمند بازار سرمایه‌ای کارآمد بوده و از سوی دیگر رشد بازار سرمایه را در گرو نقش فعال شرکت‌های بیمه می‌داند.
بسیاری از کارشناسان بازار سرمایه بر این باورند که برخلاف عرضه سهام شرکت‌های بیمه در بورس و اعلام آزادسازی تعیین نرخ حق بیمه، ضعف قیمت‌گذاری خدمات بیمه در بازاری آزاد و رقابتی که بخشی از آن ناشی ازضعف بیمه‌ها در محاسبات اکچوئری و ارزیابی ریسک بوده و بخشی دیگر متأثر از انحصار نسبی قیمت‌گذاری خدمات بیمه‌ای است، یکی از معضلاتی است که با اهداف بنیادی عرضه شرکت‌ها در بازار سرمایه و استانداردهای بازار رقابتی همخوانی نداشته که نهایتا به عدم تحقق آزادسازی قیمت‌ها منجر می‌شود.
موسسات تحقیقاتی بین‌المللی معتقدند که پس از عقب‌نشینی واشنگتن از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران، اگرچه تورم و بازار تبادل ارز در ایران ملتهب شد اما نظام مالی ایران توانسته است از دوره‌های قبلی تحریم‌ها عبور کند و سازمان‌های رسمی در حال کار روی محصولات جدید برای تحریک فعالیت بازارهای سرمایه هستند و استفاده از راهکارهای دور زدن تحریم‌ها و ارایه ابزارهای جدید مالی هستند تا فشار تحریم‌ها را کاهش دهند و در نتیجه تمامی محصولات مانند ممنوعیت پرداخت بهره به گونه‌ای ساختارسازی شده‌اند که با اصول اسلامی تطابق داشته باشند.
سازمان بورس و اوراق بهادار، اعلام کرده است که این سازمان کار خود را روی ساختارهای جدید اوراق قرضه اسلامی شروع کرده است. صکوک به شکل کارگزاری و با عنوان وکالت به کار می‌رود که به صورت گسترده‌ای در آسیا و خاورمیانه کاربرد دارد اما در ایران هنوز ارایه نشده است.
فعالان بازار سرمایه معتقدند: مقررات مربوطه طی شش تا نه ماه آینده، آماده می‌شود و ابزار جدید تأمین مالی برای شرکت‌ها خواهد بود صکوک وکالت، نرخی متغیر پرداخت می‌نماید که به آن ویژگی‌هایی شبیه سهام می‌بخشد که با دیگر صکوک حاضر در ایران که نرخ ثابت پرداخت می‌کنند، قابل مقایسه است.
همچنین، ضمانتنامه‌ای ارایه می‌دهد که قراردادی جهت خرید سهم‌های مهم را در آینده ارایه خواهد داد و این سازمان، پیش‌تر نیز گزینه اختیار فروش و خرید ارایه کرده بود. گروه اسلامی سازمان بورس درحال بررسی پیشنهادی برای ضمانتنامه‌ها است که باید بر اساس چارچوب ممنوعیت اسلام نسبت به سوداگری پولی تنظیم گردد. بازار مشتقات، فضای رشد بالایی دارد. گزینه‌هایی در سال 2013 ارایه شده بود اما معاملات اولیه در سال2016 انجام پذیرفت
اوراق بهادار بیمه ای ضمانتنامه‌ها، در کوتاه‌مدت، سرمایه‌گذاری چشمگیری جذب نمی‌کند اما می‌تواند برای جذاب‌تر کردن اوراق قرضه و سهام برای سرمایه‌گذاران موثر باشد. در همین حال، سازمان بورس در حال بررسی ارایه اوراق بهادار بیمه‌ای است تا بدین وسیله بیمه گران محلی بتوانند بخشی از ریسک پرتفوی خود را به بازار سرمایه انتقال دهند.
اوراق بهادار بیمه‌ای عموما به حوادث طبیعی فاجعه بار مانند زلزله پیوند خورده است و بازده بالایی نیز درپی دارند، سرمایه‌گذار درصورت بروز خسارت حادثه فاجعه بار، ممکن است اصل مبلغ خود را از دست بدهد. این اوراق می‌توانند به عنوان جایگزین پوشش بیمه اتکایی باشند. زیرا، این پوشش در ایران، محدود شده است و تحریم‌ها یعنی بسته شدن بازارهای بیمه اتکایی جهان مانند لویدز لندن روی ایران است.
در ماه آگوست، سازمان بورس و اوراق بهادار، مقرراتی در زمینه سرمایه‌گذاری جمعی 2 منتشر ساخت که اجازه می‌داد تا شرکت‌های نوپا یا همان استارت آپ‌ها، مبالغ کمی پول از افراد به عنوان جایگزین وام بانکی جمع‌آوری نمایند. مقام مسوول در سازمان بورس اعلام کرد: چندین کاربرد سرمایه‌گذاری جمعی درحال بررسی است.
پیشنهاداتی نیز برای توسعه صکوک‌ها وجود دارد که قابلیتِ تبدیل شدن به سهام را داشته باشد و نیز، افزایش سررسید صکوک بین 10 تا 20 سال را ممکن سازد. هم‌اکنون، بیشتر صدور وام در ایران با سررسید چهار تا پنج ساله است. درعین حال، که تحریم‌ها امکان توسعه برخی محصولات مالی را نمی‌دهد. پیشنهادی نیز برای صکوک ارز خارجی به بانک مرکزی ارایه شد اما فقدان دسترسی ایران به شبکه پرداخت‌های جهانی، سوییف 5، سبب لغو این ایده گردیده است.
اوراق بهادارسازی ریسک‌های بیمه با اخذ مجوزهای لازم از شورای عالی بورس شرایط را برای گسترش فعالیت‌های بیمه در بورس اوراق بهادار فراهم کرد. به این ترتیب امکان انتقال ریسک به بازار سرمایه از طریق مکانیزم‌هایی فراهم آمد تا بیمه توان مشارکت‌پذیری و انتقال ریسک در شرایط تحریم‌ها را برای خود فراهم نمایند.
انتشار اوراق بیمه اتکایی یا همان بهادارسازی ریسک‌ها امکانی است که طی آن شرکت‌های بیمه برای حوادث خیلی سنگین و بزرگ که احتمال وقوع آن کم است اما در صورت وقوع خسارت زیادی به بار می‌آورد و معمولا شرکت‌های بیمه توان پرداخت آن خسارت را ندارند، از بیمه‌های اتکایی استفاده می‌کنند؛ یعنی خود شرکت‌های بیمه نزد یک شرکت بیمه‌ای بزرگ می‌روند و خود را بیمه اتکایی می‌کنند.
با توجه به تحریم‌هایی که در سطح بین‌المللی برای ایران وجود دارد و همچنین مزیتی که این اوراق در دنیا پیدا کرده، بیمه مرکزی به این فکر افتاده است که به جای بیمه اتکایی از اوراق بیمه اتکایی استفاده کند. بر این اساس، بیمه مرکزی طرحی را برای کمیته فقهی آورد که پس از بررسی کلیات مورد موافقت قرار گرفت. مفاد اصلی طرح این است که در اوراق بیمه‌ای اوراق بهاداری منتشر می‌شود و وجوه افرادی که قصد سرمایه‌گذاری دارند جمع‌آوری می‌شود تا در فعالیت‌های اقتصادی سرمایه‌گذاری شود .
در این طرح به سرمایه‌گذاران گفته می‌شود که علاوه بر بحث سرمایه‌گذاری، قراردادی هم با شرکت‌های بیمه بسته می‌شود.، از طرف دیگر شرکت‌های بیمه، بخشی از حق بیمه‌های دریافتی خود را به صاحبان اوراق می‌دهند تا به سرمایه‌گذاری‌های این افراد و در نتیجه به سود سرمایه‌گذاری آنها اضافه شود .در مقابل، صاحبان اوراق قبول می‌کنند که اگر احیانا خسارت خاصی رخ دهد، بخشی از سود یا اصل دارایی آنها برای جبران خسارت احتمالی به کار گرفته شود؛ لذا صاحبان اوراق با این روش، شرکت‌های بیمه را یک نوع بیمه اتکایی می‌کنند .
البته اوراق بیمه اتکایی از جهات مختلف، آثار و منافع خوبی برای اقتصاد کلان کشور دارد و خلأهای موجود در این بخش را به خوبی پرخواهد کرد. ویژگی‌های مثبت اوراق بیمه اتکایی باعث می‌شود که اولا سود صاحبان اوراق افزایش پیدا کند، چون موارد وقوع بیمه‌های اتکایی خیلی نادر است. از طرف دیگر نیازمند بیمه‌های اتکایی خارج از کشور نیستیم و حق بیمه‌هایی که معمولا شرکت‌های بیمه برای بیمه‌های اتکایی خارج از کشور می‌پردازند، در داخل کشور مصرف می‌شود و به دست هموطنان می‌رسد.
بازار سرمایه و فروش ریسک عمده
حضور صنعت بیمه در بازار سرمایه با توجه به ظرفیت‌های بالای آن از منظر رییس نهاد ناظر یکی از راه‌های توسعه این صنعت به شمار می‌آید که متاسفانه در حال حاضر این حضور چندان چشم گیر نیست .
بر این اساس ضرورت تدوین ابزارهای مالی خاص صنعت بیمه برای حضور و نقش آفرینی در بازار سرمایه مورد تاکید است به گونه‌ای که مطابق دیدگاه رییس کل بیمه مرکزی ورود صنعت بیمه به بازارهای سرمایه پایان کار نیست بلکه باید ارزیابی شود که در این حوزه تا چه اندازه سهم خواهیم داشت و در خرید و فروش‌ها موثر عمل می‌کنیم. به دلیل اهمیت موضوع اگر لازم باشد آیین نامه‌های جدیدی را طراحی و ابلاغ خواهیم کرد تا ورود صنعت بیمه به این بازارهای جدید تسهیل شود .
با توجه به تجربیات جهانی در بازار سرمایه و نقش بیمه به عنوان بخشی از صنعت مالی، برقراری رابطه‌ای ورود بازارهای سرمایه به بیمه اتکایی از طریق اوراق قرضه حوادث، نشانه‌ای است از تبدیل شدن بازارهای سرمایه جهان به بازارهای تجارت ریسک عمده است.
رابطه‌ای متقابل و صحیح میان بازار سرمایه و بیمه بیش از پیش درک می‌شود. رابطه‌ای که از یک سو جهت توسعه فعالیت های بیمه‌ای نیازمند بازار سرمایه‌ای کارآمد بوده و از سوی دیگر رشد بازار سرمایه را در گرو نقش فعال شرکت‌های بیمه می‌داند.
