معرفی بانک‌های برتر اسلامی از ایران و حوزه خلیج فارس

گروه بانک و بیمه| احسان شمشیری|

افزایش سهم و گردش مالی صنعت مالی اسلامی در سال‌های اخیر با روند آرامی همراه بوده است اما بطور کلی رشد این صنعت همچنان از رقبای متعارف آن جلوتر است. این نرخ سریع رشد که در بانکداری اسلامی مشاهده می‌شود با افزایش تقاضا در میان مسلمانان، رشد درآمدهای نفتی در کشورهای خاورمیانه و جذابیت خدمات مالی شریعت مدار برای سرمایه‌گذاران غیرمسلمانی که به دنبال فعالیت‌های بانکداری اخلاقی هستند، قابل استناد است.

به گزارش تعادل، در حال حاضر، بانکداری اسلامی با فعالیت در کشورهای مسلمان و غیر مسلمان، بخش چشمگیری از چشم‌انداز جهانی اقتصادی را شکل می‌دهد و ایران، مالزی، عربستان و امارات متحده عربی بیشترین دارایی‌های منطبق بر شریعت را تشکیل می‌دهند. در حالی که کشورهای خاورمیانه مرکز اصلی این نوع بانکداری هستند، اما بانکداری اسلامی طرفدارانی نیز در اروپا و امریکا دارد.  بطوری که براساس آمار پایگاه داده‌ای بنک اسکوپ در انگلیس، میزان تسهیلات بانکی و دارایی‌های مبتنی بر قوانین شرع اسلام به ترتیب به بیش از ۲ میلیارد دلار و ۵ میلیارد دلار افزایش یافته است و هر سال نیز با رشدی حدود ۱۰ درصدی روبرو بوده است. گسترش و رونق بانکداری اسلامی در میان کشورهای اسلامی از یک سو و تقاضای کشورهای غربی مبنی بر تطابق قوانین بانکداری آنها با قوانین اسلامی نیز از سوی دیگر، رشد چشمگیر این نوع نظام بانکی را رقم زده است. بررسی عملکرد بانک‌های اسلامی نشان می‌دهد بخش اقتصادی مالزی می‌کوشد با تاکید بر اجرای شدید حمایت نظارتی، ساخت شاخص، به‌کارگیری بانک‌های سنتی و تأسیس موسسات مالی حمایتی به عنوان یک قطب منطقه‌ای در این عرصه شناخته شود.  اندونزی، تایلند و سنگاپور نیز از دیگر کشورهایی هستند که بخش اقتصاد و بانکداری اسلامی خود را گسترش داده‌اند. به این ترتیب اهمیت بانک‌های اسلامی اکنون به یک امر واقعی و انکارناپذیر در حوزه بانکداری و اقتصاد بین الملل به ویژه پس از وقوع بحران اقتصادی در جهان، تبدیل شده است و بدون تردید آنچه در بانکداری اسلامی مدنظر است، کارآمدی بانکداری بدون ربا به عنوان یکی از ابزارهای اقتصاد اسلامی است که با حرام دانستن بهره رایج در سیستم بانکداری غربی، سود حلال بر مبنای آموزه‌های دینی را جایگزین کرده است.

برای معرفی برترین بانک‌های اسلامی از نظر شاخص‌های مهم مالی در سال ۲۰۱۶، . از میان بیش از ۲۰۰ بانک اسلامی موجود، می‌توان به ۸ بانک برتر اسلامی جهان در کنار بانک‌های ایرانی از جمله بانک الراجحی عربستان، خانه مالی کویت، بانک اسلامی ابوظبی، بانک اسلامی دیی، بانک اسلامی قطر، مای بانک اسلامی برهاد مالزی، بانک رایان قطر و بانک آلیمای عربستان اشاره کرد.  برر سی شاخص‌های مالی در میان بانک‌های اسلامی نشان می‌دهد که بانک الراجحی، بانک ملی و ملت به ترتیب بیشترین سهم را از کل دارایی‌های بانک‌های اسلامی دارا هستند. بر اساس شاخص‌های مورد نظر بانک الراجحی عربستان و بانک‌های ایرانی نسبت به سایر بانک‌های اسلامی از رتبه بهتری برخوردار است. بانک الراجحی، بانک اسلامی دبی و خانه مالی کویت به ترتیب بیشترین سهم را از کل سرمایه در بانک‌های اسلامی در سال ۲۰۱۶ به خود اختصاص داده‌اند. از نظر میزان تسهیلات نیز بانک‌های الراجحی، مای بانک برهاد و ملت به ترتیب مقام‌های اول تا سوم را در مقایسه سایر بانک‌ها به خود اختصاص می‌دهند. بانکداری اسلامی پس از بحران مالی در جهان با داشتن ویژگی‌هایی از جمله ممنوعیت انجام معاملات ربوی، تأکید بر قراردادهای واقعی و برقراری ارتباط میان بخش پولی و بخش واقعی اقتصاد توانسته است جایگزین مطمئن و خوبی برای بانکداری متعارف باشد و تمایل به آن در کشورهای مختلف جهان از جمله کشورهای مسلمان و غیر مسلمان نیز به سرعت در حال افزایش است.  

در حال حاضر، بانکداری اسلامی صنعتی رو به رشد محسوب شده و و ایران، مالزی، عربستان و امارات متحده عربی به ترتیب بیشترین دارایی‌های منطبق بر شریعت را به خود اختصاص می‌دهند. با توجه به توسعه ایده بانکداری اسلامی و ضرورت پایش مستمر وضعیت این صنعت، گزارش حاضر تلاش می‌کند با ارایه تصویری جامع از صنعت بانکداری اسلامی در جهان به بررسی تغییرات و تحولات اخیر در این صنعت بپردازد.

لازم به ذکر است، اطلاعات و داده‌های این گزارش از پایگاه داده‌های بنکاسکوپ (Bankscope) به عنوان یکی از معتبرترین منابع اطلاعاتی بانکداری، استخراج و مورد استفاده قرار گرفته است. این پایگاه شامل اطلاعات جامعی از بانک‌ها در سراسر جهان بوده و امکان بررسی هر بانک را بطور جداگانه و یا در مجموعه‌ای از بانک‌ها با ویژگی خاص، به صورت گسترده فراهم می‌آورد. نظام بانکداری اسلامی ریشه در ایدئولوژی و ارزش‌های اقتصاد اسلامی دارد و تحقق آن مستلزم استقرار عدالت اقتصادی و اجتماعی و نیز توزیع عادلانه درآمد و ثروت در جامعه است. بنابراین، منظور از بانکداری اسلامی نوعی الگوی خاص یا تعدیل شده‌ای از بانکداری متعارف است که در آن تلاش می‌شود تمامی روابط و مناسبات، سازگار با شریعت و فقه اسلامی و در راستای اهداف اساسی نظام اقتصادی اسلامی مانند عدالت و اخلاق تنظیم گردد. لذا اگر مولفه اصلی بانکداری اسلامی، حذف ریا از تمامی عملیات بانکی و انطباق عملیات بانکی با موازین شرعی فرض شود، در آن صورت، استفاده از عقود اسلامی، مشخص بودن مسیر مصرف منابع و نظارت بر عملیات بانکی را می‌توان از ویژگی‌های بانکداری اسلامی برشمرد. در بانکداری متعارف یک رابطه مستقیم بین بانک و مشتری و‌گیرنده تسهیلات وجود دارد و به واسطه وجود همین رابطه مستقیم، رابطه قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده به وجود می‌آید، اما در بانکداری اسلامی وجوه سپرده گذاران طبق موازین شرعی و حقوقی و در قالب عقود معین سرمایه‌گذاری می‌شود، در چارچوب چنین فضایی، اهداف نظام بانکداری اسلامی به استقرار نظام پولی و اعتباری بر مبنای حق و عدل (با ضوابط اسلامی) به منظور تنظیم گردش صحیح پول و اعتبار در جهت سلامت و رشد اقتصادی کشور، فعالیت در جهت تحقق هدف‌ها و سیاست‌ها و برنامه‌های اقتصادی دولت با ابزارهای پولی و اعتباری، ایجاد تسهیلات لازم برای گسترش تعاون عمومی و قرض‌الحسنه از طریق جذب و جلب وجوه آزاد، اندوخته‌ها، پس انداز‌ها، سپرده‌ها و بسیج و تجهیز آنها برای تأمین شرایط و امکانات کار و سرمایه‌گذاری، حفظ ارزش پول و ایجاد تعادل در موازنه پرداخت‌ها و تسهیل مبادلات بازرگانی، تسهیل در امور پرداخت‌ها و دریافت‌ها و مبادلات و معاملات و سایر خدمات که به موجب قانون بر عهده بانک گذاشته می‌شود.  بانکداری اسلامی پس از بحران مالی در جهان با داشتن ویژگی‌هایی از جمله ممنوعیت انجام معاملات ربوی، تأکید بانکداری اسلامی پس از بحران مالی در جهان با داشتن ویژگی‌هایی از جمله ممنوعیت انجام معاملات ربوی، تأکید بر قراردادهای واقعی، توزیع ریسک سرمایه‌گذاری، برقراری ارتباط میان عرضه پول و بخش واقعی اقتصاد و محدودیت فعالیت‌های سفته بازی در نظام بانکداری اسلامی به عنوان جایگزین مطمئن و مناسبی برای بانکداری متعارف مطرح شده است و تمایل به آن در کشورهای مختلف جهان از جمله کشورهای مسلمان و غیرمسلمان اروپا، کانادا، انگلیس و امریکا) نیز در حال افزایش است، اطلاق می‌شود. براساس آخرین اطلاعات و آمار به دست آمده، ارزش کل دارایی‌های بانک‌های اسلامی از ۱۶۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۲ به 3.1 تریلیون دلار در سال ۲۰۱۶ افزایش داشته است و پیش بینی‌ها نشان می‌دهد که صنعت تأمین مالی اسلامی با روند رو به رشدی همراه بوده و و از نظر بزرگی در جهان رشدیدو برابری خواهد داشت. این در حالی است که تعداد بانک‌های اسلامی عامل در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس pGCC در سال ۲۰۱۶، به ۳۵ بانک می‌رسد که نزدیک به 800 میلیارد دلار سرمایه بر اساس شریعت اسلامی را در اختیار دارند و با دارایی حدود 500 میلیارد د دلار، 3۶ درصد از کل دارایی‌های بانکداری اسلامی را به خود اختصاص داده است.