نقدینگی به هزار و ۳۸۹ هزار میلیارد تومان رسید
بدهی دولت به بانک‌ها 172 هزار میلیارد تومان شد
گروه بانک و بیمه محسن شمشیری
فرصت 11روزه‌یی که بانک مرکزی از 31مرداد تا 11شهریور 96 به بانک‌ها داد تا از 11شهریور سیاست کاهش نرخ سود رعایت شود و قراردادهای سود سپرده بلندمدت را حداکثر 15درصد و سپرده کوتاه‌مدت را حداکثر 10درصد محاسبه کنند، موجب شد که بانک‌ها و موسسات اعتباری طی تماس با مشتریان خود از طریق تلفن، پیامک و... خواستار تمدید قراردادهای جذب سپرده با نرخ‌های قبلی شوند و این موضوع منجر به کاهش رقم سپرده‌های کوتاه‌مدت و افزایش سپرده‌های بلندمدت شد و آمار‌ها نشان می‌دهد که مبلغ سپرده‌های بلندمدت در پایان شهریور نسبت به پایان مرداد ماه به میزان 140تریلیون تومان افزایش یافته که احتمالا نتیجه عملکرد 11روز ابتدای شهریور است.
به گزارش«تعادل» بانک مرکزی در تاریخ 31مرداد 96 در بخشنامه‌یی به شبکه بانکی، تدابیر 8 گانه‌یی را با تاکید بر اجتناب از رقابت‌های ناموجه بین بانک‌ها و موسسات اعتباری در جذب سپرده‌ها ابلاغ کرد که براساس آن از ۱۱شهریور ماه بانک‌ها و موسسات اعتباری موظف شدند، نرخ سود علی‌الحساب سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار یک ساله حداکثر ۱۵درصد و سپرده‌های کوتاه‌مدت را حداکثر ۱۰درصد محاسبه و رعایت کنند.
کارشناسان با اشاره به اثر فراخوان بانک‌ها و موسسات اعتباری بر رشد سپرده‌های بلندمدت معتقدند که این عملکرد 11روزه بانک‌ها و استقبال سپرده‌گذاران برای افزایش سپرده‌های بلندمدت خود، نشان می‌دهد که مردم و مشتریان بانک‌ها بیش از آنکه به خدمات نوین بانکی نیاز داشته باشند به آگاهی‌رسانی، اطلاع‌رسانی و مشاوره بانکی و مالی نیاز دارند تا با تشخیص تحولات آینده و ازجمله یک سال آینده بهترین تصمیم که به نفع آنهاست را اتخاذ کنند.
هر چند که درحال حاضر اقتصاد ایران بیش از هر زمان نیازمند کاهش نرخ سود بانکی متناسب با کاهش تورم و کاهش هزینه‌های مالی و حمایت از تولید است و باید منتظر اثر سیاست جدید بر میزان جذب سپرده‌ها در ماه‌های مهر تا مرداد سال آینده باشیم که این برنامه چقدر به جذب سپرده بلندمدت و تا چه حد به رشد سپرده کوتاه‌مدت یا خروج سپرده از بانک‌ها به سمت بورس، مسکن و ارز و سکه و... منجر خواهد شد اما در عین حال باید توجه داشت که روند رشد سپرده کوتاه‌مدت بیش از سپرده بلندمدت از دی ماه سال 95 کاملا مشهود بوده و نگرانی‌هایی در بین کارشناسان بانکی ایجاد کرده بود.
مقایسه نرخ رشد سپرده‌ها در یک سال اخیر
بلافاصله باید سوال شود که اگر این سیاست بانک مرکزی در کاهش نرخ سود و برنامه‌یی که در شهریور 96 اجرا شده، رخ نمی‌داد اکنون شاخص‌های پولی و بانکی به چه سمتی می‌رفت؟ چه مقدار پول از بانک‌ها یا از سپرده‌های بلندمدت خارج می‌شد؟ و اکنون که برنامه کاهش نرخ سود اجرا شده، اثر این سیاست بر نظام بانکی چه بوده است؟
نگاهی به روند اثر سیاست‌های پسابرجام و رونق نسبی در اقتصاد همچنین اعلام سیاست کاهش نرخ سود بانکی بر روند سپرده‌ها نشان می‌دهد که تا آذر ماه 95 به خاطر جذابیت سود سپرده‌ها که فاصله زیادی با نرخ تورم داشته همواره رقم سپرده بلندمدت بیش از سپرده کوتاه‌مدت بوده اما از دی 95 به دنبال اعلام برنامه کاهش سود بانکی به تدریج رقم کوتاه‌مدت از رقم بلندمدت پیشی گرفت و اختلاف آنها منفی شد یعنی سپرده کوتاه‌مدت بیشتر از بلندمدت شد و نوعی نگرانی در شبکه بانکی برای خروج سپرده‌ها و هدایت به سمت بازارهای دیگر ایجاد کرد و مشتریان پول خود را در حساب کوتاه‌مدت و حساب جاری نگهداری می‌کردند تا بلافاصله پس از تصمیم‌گیری بتوانند این پول‌ها را به سمت بازار ارز و سکه و مسکن و سایر دارایی‌ها و بورس و... هدایت کنند.
این وضعیت در فاصله دی 95 تا مرداد 96 به صورت قطعی وجود داشته و همواره از رقم بلندمدت کاسته شده و بر میزان کوتاه‌مدت افزوده شد و نقدینگی جدید نیز عمدتا جذب کوتاه‌مدت شده به طوری که رشد سپرده کوتاه‌مدت از آذر 95 تا مرداد 96 به میزان 27.7درصد ظرف 8 ماه بوده درحالی که رشد سپرده بلندمدت در این دوره 8 ماهه تنها 5.5 درصد بوده است. به عبارت دیگر، رشد سپرده کوتاه‌مدت در این دوره 22.2واحد درصد بیشتر از رشد سپرده بلندمدت بوده است. این درحالی است که در شهریور تمام این فاصله و رشد بیشتر کوتاه‌مدت نسبت به بلندمدت جبران شده و عملکرد یک ساله نظام بانکی نشان می‌دهد که در یک سال شهریور 95 تا شهریور 96 رشد سپرده بلندمدت 34درصد و رشد کوتاه‌مدت 15.5درصد بوده و عملا در این یک سال، بلندمدت 18.5واحد درصد رشد بالاتری نسبت به کوتاه‌مدت داشته است.
البته این عملکرد یک ماهه نمی‌تواند مبنای کاملی برای نتیجه‌گیری باشد و باید دید که با اضافه شدن نقدینگی در ماه‌های آینده همچنین ثابت ماندن نرخ سود حداکثر 15درصدی چه روندی در رشد سپرده‌ها شاهد خواهیم بود و برخی کارشناسان از حالا پیش‌بینی می‌کنند که بار دیگر شاهد رشد بیشتر کوتاه‌مدت نسبت به بلندمدت در ماه‌های آتی باشیم و بر این اساس لازم است که بانک‌ها همچنان خدمات مشاوره و راهنمایی و دعوت از سپرده‌گذاران را به شکل‌های مختلف ادامه دهند تا در کنار خدمات نوین بانکی، اثرگذاری سپرده‌ها بر روند تولید و اقتصاد کشور و کاهش هزینه‌ها به خصوص کاهش نرخ سود تسهیلات بانکی را شاهد باشیم.
مقایسه سپرده‌ها در مرداد و شهریور 96
براساس عملکرد سیستم بانکی در ماه‌های اخیر تا مرداد ماه سرعت رشد سپرده کوتاه‌مدت بیش از سپرده بلندمدت بوده و رقم کوتاه‌مدت در پایان مرداد96 به 604 تریلیون تومان و سپرده بلندمدت به 514 تریلیون تومان رسید و این نگرانی وجود داشت که با تغییر مقصد سرمایه‌گذاری‌ها شاهد خروج پول از سپرده بلندمدت و افزایش سپرده کوتاه‌مدت به دلیل سیاست کاهش نرخ سود باشیم. اما وقتی برنامه شبکه بانکی اجرا شد و قراردادهای جدید با نرخ‌های قبلی تمدید شد منجر به آن شد که سپرده کوتاه‌مدت در پایان شهریور 96 به 481 تریلیون تومان برسد و 123 تریلیون تومان کاهش یابد و سپرده بلندمدت به 654 تریلیون تومان برسد و 140 تریلیون تومان افزایش یابد.
فاصله این دوعدد یعنی سپرده‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت در شهریور با مرداد دقیقا نشان می‌دهد که اثر این برنامه و سیاست کاهش نرخ سود بانک مرکزی مثبت بوده است
به عبارت دیگر در حالی که رشد 5 ماهه اول 96 برای سپرده‌های کوتاه‌مدت 14.4 و بلندمدت 6.3 درصد بوده اما در دوره 6ماهه و بعد از اجرای برنامه شبکه بانکی رشد سپرده‌های کوتاه‌مدت 8.9- درصد و بلندمدت 35.4 درصد بوده و این موضوع نشان‌دهنده موثر بودن برنامه بانک‌ها در افزایش سپرده‌های بلندمدت و جلوگیری از خروج سپرده‌ها بوده است.
حال این پرسش مطرح است که اگر سپرده‌گذاران دعوت نمی‌شدند و به آنها مشاوره و راهنمایی داده نمی‌شد تا چه میزان می‌توانست موجب خروج سپرده‌های بلندمدت از بانک‌ها و هدایت به سمت بازارهای مختلف و... شود؟ زیرا مهم‌ترین پیام نگهداری پول در سپرده کوتاه‌مدت، استفاده از آن در کسب وکار، خرید و فروش، جابه‌جایی در بازارها و بانک‌ها و موسسات مالی مختلف است تا هر زمان که مشتری تشخیص داد بلافاصله پول خود را به سمت دیگری هدایت کند. اما نگهداری پول در سپرده بلندمدت به معنای آن است که حداقل یک‌سال جابه‌جا نمی‌شود و بانک امکان آن را دارد که از این منابع برای پرداخت تسهیلات و سرمایه‌گذاری در تولید و تجارت کشور بهره ببرد.
اثرکاهش نرخ سود بر کنترل تورم
افزایش سپرده بلندمدت از نظر کنترل تورم نیز موثر است و به تدریج به کاهش نرخ سود تسهیلات در آینده کمک خواهد کرد و هزینه واحدهای اقتصادی را از جهت هزینه تسهیلات بانکی ارزان‌تر کاهش خواهد داد زیرا باعث توانمند شدن بانک‌ها در پرداخت تسهیلات، کاهش هزینه جذب سپرده، تامین مالی تولید و واحدهای اقتصادی و... خواهد شد و اضافه برداشت از بانک مرکزی و استفاده از منابع بین بانکی یا منابع گران‌قیمت را کمتر خواهد کرد و لذا به تدریج بر کاهش نرخ سود تسهیلات بانک‌ها نیز اثرگذار خواهد بود و در نهایت تورم را نیز کمتر می‌کند. براین اساس باید منتظر اثر سیاست کاهش نرخ سپرده بر نرخ سود تسهیلات باشیم.
ادامه کاهش نرخ تورم نقطه به نقطه و 12ماهه نیز نشان می‌دهد که سیاست‌های اخیر بار تورمی نداشته و کاهش نرخ سود لطمه‌یی به سطح عمومی قیمت‌ها نزده و اتفاقا مسیر سرمایه‌گذاری و سپرده‌ها را بهبود بخشیده است.
نرخ تورم نقطه به نقطه از 8.6 درصد در مرداد به 8.4 در شهریور و مهر 96 رسید و عملا کاهش یافت. نرخ تورم 12ماهه نیز از 10 درصد در مرداد به 9.9 در شهریور و 9.8 در مهر 96 رسید که کاهشی بوده است و حداقل در این دو ماه شهریور و مهر 96 اثر سیاست اجرای کاهش نرخ سود بانکی و جذب سپرده در فرصت 11روزه به نرخ‌های قبلی، مثبت بوده و باعث کنترل تورم شده است نه افزایش تورم...
لذا اگر همان روند 5 ماه اول در شهریور نیز ادامه می‌یافت، اکنون وضعیت سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت بدتر شده بود و احتمالا بخشی از منابع مردم و بانک‌ها به بازارهای دیگر و از جمله به سپرده‌های کوتاه‌مدت برای نقل و انتقال سریع هدایت می‌شد.
نقدینگی 1389 تریلیون تومانی
نقدینگی در شهریورماه سال جاری به بیش از یک هزار و ۳۸۹ هزار میلیارد تومان رسیده که نسبت به اسفندماه سال گذشته 10.9درصد رشد داشته و نسبت به مدت مشابه سال گذشته 23.8درصد افزایش نشان می‌دهد. حجم نقدینگی اضافه شده در 6 ماهه امسال 136 هزار و 560 میلیارد تومان بوده است.
سهم پول از نقدینگی 186هزار و 240 میلیارد تومان، سهم شبه‌پول 1221هزار و 710 میلیارد تومان و حجم اسکناس و مسکوک در دست اشخاص 34 هزار و 470 میلیارد تومان بوده است. در 6 ماهه اول امسال شبه پول 12 درصد و پول 3.2 درصد رشد کرده است.
همچنان رشد بدهی دولت به بانک‌ها یکی از نگرانی‌های عمده سیستم بانکی است. در شهریور 96 بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی 237 هزار میلیاردتومان بوده که از این رقم، بدهی دولت به بانک‌ها معادل 172هزار میلیارد تومان بوده که نشان‌دهنده رشد بالای بدهی دولت به بانک‌هاست که در یک‌سال اخیر 25.7درصد و در 6ماه اول 8.5 درصد رشد کرده است. همچنین بدهی دولت به بانک مرکزی 37 و بدهی شرکت‌های دولتی به بانک مرکزی 24هزار میلیارد تومان بوده است.
بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی نیز به 109.71هزار میلیارد تومان رسیده که رشد 16.4درصد در یک‌سال اخیر و 10.1درصد در 6ماه اول بوده است.
حجم پول در این دوره به 1682.4هزار میلیارد ریال رسید که نسبت به شهریورماه سال گذشته 13.7 و نسبت به اسفندماه سال گذشته 3.2درصد رشد یافته است. میزان شبه پول در گزیده‌های آماری منتشر شده در شهریورماه سال جاری به ۱۲۲۱۷.۱هزار میلیارد ریال رسیده است که نسبت به اسفندماه گذشته ۱۲ درصد رشد داشته است.
بدهی بخش غیردولتی را ۹۹۱۵.۷ هزار میلیارد ریال اعلام شده که به نسبت اسفندماه سال گذشته ۸ درصد و به نسبت مدت مشابه سال گذشته 17.7درصد افزایش نشان می‌دهد.
میزان دارایی‌های خارجی سیستم بانکی در شهریورماه امسال 6170.9هزار میلیارد ریال اعلام شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 7.3درصد افزایش یافته است. در عین حال، بدهی بخش دولتی در دوره مورد بررسی 2373.7هزار میلیارد ریال است که نسبت به شهریورماه سال ۹۵ به میزان 16.3درصد رشد نشان می‌دهد.
خلاصه دارایی‌ها و بدهی‌های بانک مرکزی
جداول گزیده‌های آماری منتشر شده نشان می‌دهد که دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در شهریورماه سال جاری به 3542.6هزار میلیارد ریال رسیده که افزایشی 4.4درصدی نسبت به اسفندماه ۱۳۹۵ داشته است؛ این رقم در مقایسه با شهریورماه ۹۵ نیز ۴ درصد افزایش یافته است.
میزان اسکناس و مسکوک در اختیار بانک مرکزی در شهریورماه ۹۶، 74.3هزار میلیارد ریال اعلام شد که نسبت به اسفندماه 48.3درصد و نسبت به شهریور سال گذشته 43.4درصد رشد نشان می‌دهد.
میزان سپرده بانک‌ها و موسسات اعتباری نزد بانک مرکزی در شهریورماه سال جاری به رقم 7.1503 هزار میلیارد ریال رسیده که نسبت به اسفندماه 14.5درصد و نسبت به شهریور سال گذشته 22.9درصد افزایش نشان می‌دهد.
سپرده‌های بخش دولتی نزد بانک مرکزی در شهریورماه رقم 321.5هزار میلیارد ریال بود که نسبت به اسفند سال گذشته منفی 13.9درصد و نسبت به دوره مشابه سال قبل، 3.5درصد رشد یافته است.
همچنین براساس این گزارش، میزان بدهی‌های ارزی بانک مرکزی در شهریورماه 1668.2هزار میلیارد ریال بوده است که نسبت به اسفند سال قبل 13.5درصد و نسبت به شهریورماه سال گذشته 7.8درصد افزایش یافته است.
این رقم نسبت به شهریور ماه سال قبل 23.8درصد (267 هزار و 240 میلیارد تومان) رشد داشته است.
