دایره بسته مطالبات؛ بدهی 167 هزار میلیارد تومانی دولت به بانک‌ها و بدهی 110 هزار میلیارد تومانی بانک‌ها به بانک مرکزی
گروه بانک و بیمه| محسن شمشیری|
بانک مرکزی گزیده آمارهای اقتصادی مربوط به مرداد ماه ۱۳۹۶ را منتشر کرد. این آمارها حکایت از این دارد که نسبت تسهیلات به سپرده‌ها بعد از کسر سپرده قانونی حدود ۸۴ درصد است که نسبت به پایان ماه مشابه سال قبل حدود یک درصد افزایش و نسبت به پایان سال گذشته تا 2.7درصد کاهش دارد.
به گزارش«تعادل» در مرداد ماه سال جاری رقم نقدینگی 1366هزارمیلیارد تومان بوده و بر این اساس این عدد نسبت به مرداد ماه سال قبل با رشد 24.3درصدی و نسبت به اسفند سال قبل با رشد 9درصدی مواجه بوده و سهم پول از نقدینگی 165هزارمیلیارد تومان معادل 12درصد و سهم شبه‌پول از آن 1200هزارمیلیارد تومان حدود 88درصد است. براساس این گزارش مجموع دارایی‌های سیستم بانکی کشور نیز 3033هزارمیلیارد تومان است که این عدد نسبت به سال قبل 16.4درصد رشد داشته است.
110 هزار میلیارد تومان بدهی بانک‌ها
براساس آخرین آمارها، بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در پایان مرداد ماه ۹۶ به ۱10هزار و 39۰میلیارد تومان رسید. این رقم در یک سال منتهی به مرداد ماه 20.2درصد و در 5 ماهه اول سال جاری 10.7درصد رشد داشته است. تنها در مرداد 96 بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی 3هزارمیلیارد تومان بیشتر شده و از 107به 110تریلیون تومان رسیده است.
آمارهای مربوط به خلاصه دارایی‌ها و بدهی‌های بانک مرکزی که در قالب گزارش گزیده آمارهای اقتصادی از سوی بانک مرکزی ارائه شده، حجم کل دارایی خارجی بانک مرکزی در پایان مرداد ماه امسال به رقم 351هزارمیلیارد تومان رسیده است. این رقم نسبت به اسفند ماه سال گذشته 3.4درصد و در مقایسه با مرداد ماه سال قبل 3.1درصد افزایش داشته است. حجم اسکناس مسکوک در پایان ماه مورد بررسی
53 هزار و 530 میلیارد تومان محاسبه شده که در یک سال منتهی به مرداد ماه امسال 9.8درصد افزایش داشته که نشان‌دهنده حضور بیشتر کارت‌های بانکی و پول الکترونیک در بازار پول کشور و کاهش گردش اسکناس است. از این رقم 33هزار و 990میلیارد تومان در دست اشخاص و 7350میلیارد تومان نزد بانک مرکزی و 12190میلیارد تومان نزد بانک‌هاست.
بدهی 167 تریلیونی دولت به بانک‌ها
کل بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی 233هزارمیلیارد تومان شامل 204هزارمیلیارد تومان بدهی دولت و 28900میلیارد تومان بدهی شرکت‌های دولتی بوده است.
از سوی دیگر، بدهی بخش دولتی به بانک‌ها و موسسات اعتباری به 171هزارمیلیارد تومان شامل 167هزارمیلیارد تومان بدهی دولت و 4140میلیارد تومان بدهی شرکت‌های دولتی بوده است. رشد بدهی دولت به بانک‌ها در 5 ماه نخست 5.7 درصد و در یک سال اخیر 25.5درصد بوده است.
بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی در 5 ماهه اول امسال 7.7درصد افزایش و در یک سال منتهی به مرداد ماه 96 به میزان 1.4-درصد کاهش داشته است. حجم کل بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی 62 هزار و 70میلیارد تومان است.
37 هزار میلیارد تومان بدهی دولت به بانک مرکزی
بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی که از دو جزء بدهی دولت و بدهی شرکت‌ها و موسسات دولتی به بانک مرکزی تشکیل می‌شود، نشان می‌دهد که سهم دولت 37هزار و 310میلیارد تومان و سهم شرکت‌ها و موسسات دولتی 24هزار و 760میلیارد تومان است. بدهی دولت در یک سال منتهی به مرداد ماه 96 معادل 7.2درصد و در 5 ماه اول سال جاری 36.3درصد افزایش داشته است.
البته رشد بدهی دولت به بانک مرکزی ناشی از دریافت تنخواه بودجه است که طبق قانون تا پایان سال تسویه می‌شود. بدهی شرکت‌ها و موسسات دولتی در 5 ماهه اول امسال 18.1-درصد و در یک سال منتهی به مرداد ماه 96 به میزان 12-درصد کاهش داشته است. سپرده قانونی بانک‌ها نزد بانک مرکزی تا پایان مرداد ماه به رقم 137هزار و 700میلیارد تومان رسیده که در یک سال منتهی به مرداد ماه 220درصد و در 5 ماهه اول امسال 9.8درصد رشد داشته است همچنین بانک‌ها 5 هزار و 660 میلیارد تومان به عنوان سپرده دیداری نزد بانک مرکزی داشته‌اند. سپرده‌های دولت نزد بانک مرکزی در یک سال منتهی به مرداد ماه امسال 16.8درصد و در 5 ماهه اول امسال 3.3درصد افزایش داشته است. رقم سپرده دولت نزد بانک مرکزی 33هزار و 640 میلیارد تومان است. سپرده شرکت‌ها و موسسات دولتی نزد بانک مرکزی 4هزار و 930میلیارد تومان بوده که در یک سال منتهی به مرداد ماه 14.9درصد افزایش داشته اما در 5 ماهه اول امسال 3.4درصد افزایش داشته است.
کل سپرده‌ها و وام‌های بانکی
طبق آخرین آمارها از گردش منابع در شبکه بانکی، مانده کل سپرده‌های بخش خصوصی به بیش از ۱332هزارمیلیارد و تسهیلات بانکی بالغ بر 973هزارمیلیارد تومان رسیده است. آخرین تغییرات در کل مانده تسهیلات بانکی در پایان مرداد ماه نشان می‌دهد که مانده کل سپرده‌ها بالغ بر ۱۳32تریلیون تومان بوده است. این مانده نسبت به دوره مشابه سال قبل معادل 24.9درصد و نسبت به اسفند 9.7درصد افزایش دارد.
کاهش نرخ سود و افزایش سپرده کوتاه‌مدت
گرچه کارشناسان و البته مقامات ارشد بانک مرکزی تاکید دارند که کاهش نرخ سود باتوجه به مثبت بودن آن در مقایسه با تورم و سایر بازارها نمی‌تواند موجب خروج قابل‌توجه منابع از بانک‌ها شود، ولی به هر حال گذشت زمان و تغییرات منابع در شبکه بانکی می‌تواند این موضع را تایید یا رد کند، هر چند حتی اگر سپرده‌گذاران ترجیح دهند برای خرید و فروش در بازارهای دیگر صرف کنند، در نهایت این منابع بار دیگر می‌تواند به بانک‌ها به عنوان محلی امن برای نگهداری سرمایه بازگردد.
اما گردش تسهیلات بانکی تا پایان مردادماه امسال نشان داد که بالغ بر 973 هزار میلیارد تومان مانده وجود دارد که نسبت به دوره مشابه سال قبل معادل ۲۲.1درصد افزایش دارد. مانده تسهیلات بانکی نسبت به اسفندماه سال گذشته حدود 6.1درصد رشد داشته است. در مرداد ماه امسال 769هزار میلیارد تومان پول داغ یا نقد و در دست مردم در حال گردش است که شامل حجم پول با 165هزار میلیارد تومان (131هزار میلیارد تومان حساب دیداری و 34هزار میلیارد تومان اسکناس در دست اشخاص) به اضافه 604هزار میلیارد تومان سپرده کوتاه‌مدت است که معادل بیش از 56درصد نقدینگی کشور است.
گزیده آمارهای اقتصادی پولی و بانکی مرداد 96 نشان می‌دهد که رقم سپرده درازمدت که به آن سود تعلق می‌گیرد به رقم 1118 تریلیون تومان رسیده که معادل 82درصد نقدینگی کشور است. از این رقم 604هزار میلیارد تومان سپرده کوتاه‌مدت و 514هزار میلیارد تومان سپرده بلندمدت بوده و کوتاه‌مدت 90هزار میلیارد تومان بیش از بلندمدت بوده است.
سپرده بلندمدت تنها رشد 5.6 درصدی در یک سال و 6.3درصدی در 5 ماهه اول 96 داشته و برای نخستین‌بار در چند سال اخیر سهم بلندمدت از سپرده درازمدت به 46درصد یعنی کمتر از سپرده کوتاه‌مدت رسیده و سپرده‌های کوتاه‌مدت نیز با رشد 51درصد در یک سال اخیر و رشد 14.4درصدی در 5ماهه اول 96 سهم 54درصدی از سپرده درازمدت داشته است. برخی کارشناسان معتقدند که این روند در کنار رشد 14.5درصدی سپرده دیداری به معنای خروج پول و سپرده‌ها از سپرده بلندمدت به سمت کوتاه‌مدت و جاری است تا هر زمان که صاحبان منابع تشخیص دادند پول را از بانک به بازارهای مختلف هدایت کنند.
رشد بالای 51 درصدی کوتاه‌مدت نسبت به رشد 24.3درصدی نقدینگی، رشد 26.1درصدی شبه پول، رشد 26.2درصدی سپرده مدت‌دار و رشد 24.9درصدی سپرده غیردولتی، رشد 10.1درصدی سپرده دیداری و رشد 12.4درصدی پول شامل اسکناس و سپرده دیداری نشان می‌دهد که حجم قابل‌توجهی از نقدینگی و سپرده‌های کشور جذب سپرده کوتاه‌مدت و سپرده دیداری یا حساب‌های جاری شده تا هر زمان که صاحبان سپرده و منابع تشخیص دادند برای خرید، خروج سپرده از بانک و خرید سهام، ارز، خودرو، زمین و مسکن و سایر دارایی‌ها یا واردات و صادرات، خرید و فروش و... از آن استفاده کنند. به عبارت دیگر، کاهش نرخ سود بلندمدت به 15درصد و سود 19 تا 20درصدی و بالاتر از آن در اوراق و صندوق‌های سرمایه‌گذاری و... باعث شده که مردم تمایل به نگهداری پول در حساب جاری و حساب کوتاه‌مدت را افزایش دهند.
در مرداد ماه امسال 769هزار میلیارد تومان پول داغ یا نقد و در دست مردم در حال گردش است که شامل حجم پول با 165هزار میلیارد تومان (131هزار میلیارد تومان حساب دیداری و 34هزار میلیارد تومان اسکناس در دست اشخاص) به اضافه 604هزار میلیارد تومان سپرده کوتاه‌مدت است که معادل بیش از 56درصد نقدینگی کشور است.سهم کوتاه‌مدت نیز به تنهایی معادل 44درصد کل نقدینگی کشور است که رقم بالایی را نشان می‌دهد و بخش عمده نقدینگی عملا با مردم در بازار و مراکز خرید و فروش در حال حرکت است و نشان می‌دهد که بانک‌ها باید روش‌ها و سیاست‌های تازه و متفاوتی را به‌کار گیرند تا بخش عمده‌یی از این پول را به سمت تولید و سرمایه‌گذاری هدایت کنند و بتوانند روی این سپرده‌ها حساب باز کنند. سهم قرض‌الحسنه نیز به 4.5درصد کل نقدینگی و 4.6درصد سپرده غیردیداری بانک‌ها رسیده و منابع ارزان بانک‌ها را کاهش داده است. افزایش بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی و بدهی دولت به بانک‌ها، افزایش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی و رشد بالای تسهیلات‌دهی در سال 95 مهم‌ترین تحولاتی است که فشار بر بانک‌ها را افزایش داده است. 71.6درصد بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی را بدهی دولت به بانک‌ها تشکیل می‌دهد که البته شامل اوراق مشارکت بخش دولتی نیز می‌شود. به‌عبارت دیگر از رقم 233هزار میلیارد تومان بدهی بخش دولتی در خرداد 96 معادل 167هزار میلیارد تومان بدهی دولت به بانک‌ها بوده است.
وضعیت بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی که به 110هزار میلیارد تومان رسیده نیز حکایت از تاثیر کسری بودجه و منابع دولت دارد که منجر به افزایش بدهی دولت به بانک‌ها شده و در مقابل، بانک‌ها نیز برای تامین منابع خود مبالغ بیشتری به بانک مرکزی بدهکار شده‌اند و به صورت همزمان هر دو بدهی رو به افزایش گذاشته است. به عبارت دیگر دولت، بانک‌ها و بانک مرکزی وارد یک چرخه باطل بدهی شده‌اند که مشخص نیست در چه نقطه‌یی این چرخه از هم گسیخته می‌شود.
کاهش رشد تسهیلات‌دهی نسبت به سال 95
بدهی بخش غیردولتی یا تسهیلات بانک‌ها نیز در مرداد 96 به رقم 964هزار میلیارد تومان رسیده که رشد 22.1درصدی در طول یک‌سال و رشد 6درصدی در 5 ماهه اول داشته است. این موضوع نشان می‌دهد که رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها نسبت به رشد نقدینگی با 24.3درصد و رشد سپرده‌های غیردولتی با 24.9درصد کمتر بوده است. به عبارت دیگر، در 5ماهه اول سال 96 شتاب و رشد بالای 31درصدی تسهیلات‌دهی سال 95 کاهش یافته و در این 5 ماه تنها 6درصد رشد کرده است. رقم مانده تسهیلات بانک‌ها نیز معادل 72.44درصد سپرده بانک‌ها و 70.6درصد نقدینگی کشور است. یعنی معادل 27درصد سپرده‌ها به‌صورت سپرده قانونی و سقف اعتباری و ابزار نقد بانک‌ها برای پاسخگویی به مشتریان در بانک‌ها باقی مانده است.
اما نکته حایز اهمیت در 5 ماهه نخست سال 96، رشد بالای مانده مطالبات معوق، سررسید گذشته، مشکوک‌الوصول، خرید دین و اموال معاملات است که با ثبت رقم مانده 126 هزار و 560 میلیارد تومان در پایان مرداد ماه، رشد بالای 24.5درصدی در 5 ماهه اول داشته که از رشد نقدینگی 9درصدی کشور، رشد 6درصدی مانده تسهیلات بانک‌ها، رشد 9.7درصدی سپرده‌های غیردولتی و سایر شاخص‌های پولی و بانکی کشور در 5 ماهه نخست 96 بالاتر بوده و ضروری است که مسوولان اقتصادی و بانکی، بانک‌ها، مشتریان و بدهکاران بانکی برای حفظ توان بانک‌ها و تسهیلات‌دهی بانک‌ها، در این مسیر همت کنند.
