23 درصد مبلغ چک‌ها برگشت خورد
گروه بانک و بیمه محسن شمشیری
در تیرماه 96، درکـل کشـور بـالغ بـر 1.5میلیـون فقـره چـک بـه مبلغـی بـالغ بـر ١٣0.6 هزار میلیارد ریال برگشت داده شده که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 2.1درصد و 5.6درصد کاهش داشته است. در اسـتان تهـران نیز حـدود 525هزار فقـره چـک بـه مبلغـی حـدود 73هزار میلیارد ریال برگشت داده شد. بیش از 35درصد تعداد و بیش از 55درصد مبلغ برگشتی‌ها مربوط به استان تهران بوده است.
به گزارش «تعادل»، براساس آمارهای بانک مرکزی، 16.3درصد از کـل تعـداد چـک‌های مبادلـه‌یی و 22.8درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی در کل کشور برگشت داده شده است. در استان تهران نیز 15.9درصد از تعداد و 21.4درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی برگشت خورده است.
به عبارت دیگر، در تیر سال جاری در کل کشور بیش از 9.3میلیون فقره چک عادی به ارزش 573.5هزار میلیارد ریال مبادله شد که از این میزان، بالغ بر 1.5میلیون فقره چک به ارزش 130.6هزار میلیارد ریال برگشت داده شده است. 16.3درصد از تعداد و 22.8درصد از ارزش کل چک‌های عادی مبادله‌یی تیرماه سال جاری را چک‌های برگشتی تشکیل می‌دهد که نسبت به ماه قبل و همچنین نسبت به تیرماه سال قبل، سهم تعدادی چک‌های برگشتی افزایش و سهم ارزشی این چک‌ها با کاهش مواجه شده است.
براساس آمار موجود، بخش عمده‌یی از چک‌ها به‌دلیل فقدان یا کسری موجودی برگشت داده شده است؛ این آمار در تیرماه سال جاری 97.5درصد از تعداد و 95.8درصد از ارزش کل چک‌های برگشتی را شامل می‌شود.
بانک مرکزی به دلایل تعداد برگشتی‌ها اشاره و اعلام کرده که چک به عنوان یکی از ابزارهای مهم نظام پرداخت همواره نقش قابل‌توجهی در تسویه مبادلات خرد و کلان جامعه داشته است. لیکن طی دو دهه اخیر به‌دلیل تداوم توسعه سامانه‌ها و تجهیزات پرداخت الکترونیکی، تراکنش‌های پردازش شده از طریق این ابزارها و سامانه‌ها رشد متناسبی داشته و ابزارهای پرداخت الکترونیکی به مرور زمان جایگزین ابزارهای پرداخت سنتی نظیر اسکناس و مسکوک و انواع چک شده است؛ با وجود این ، به‌دلیل اهمیت کارکرد و امتیاز چک و به‌خصوص جایگاه اعتباری چک در مبادلات کشور، این ابزار پرداخت هنوز هم از مهم‌ترین ابزارهای نظام پرداخت کشور محسوب می‌شود.
اگرچه متاثر شدن فضای کسب‌وکار کشور از رکود اقتصادی سال‌های گذشته می‌تواند از دلایل برگشت چک‌ها به‌دلیل کسری یا فقدان موجودی باشد؛ لیکن نبود سازوکارهای موثر اعتبارسنجی مشتریان در فرآیند صدور دسته‌چک نیز از دیگر دلایل مهم این امر است. انتظار می‌رود با تداوم روند رشد اقتصادی سال گذشته و همچنین بهبود سازوکارهای اعتبارسنجی مشتریان بانک‌ها در این زمینه، به مرور زمان سهم چک‌های برگشتی از بابت کسری یا فقدان موجودی کاهش یابد.
ضمن آنکه بانک مرکزی برای ساماندهی موضوع چک‌های برگشتی، در کنار تکمیل زیرساخت پردازش و پذیرش الکترونیکی چک، پیاده‌سازی کامل سامانه‌های نظارتی مرتبط نظیر سامانه چک برگشتی، سامانه مرکز کنترل و نظارت اعتباری (مکنا) و به‌خصوص سامانه صدور یکپارچه الکترونیکی دسته‌چک (صیاد) را در دستور کار قرار داده تا زمینه نظارت موثر بر سازوکار صدور دسته‌چک فراهم شود.
سامانه صیاد عاملی برای ایجاد شفافیت اطلاعاتی و مانعی برای صدور چک‌های بلامحل بوده و در آن برای صیانت از برگه چک به‌عنوان اوراق بهادار، تدابیری برای ارتقای ضرایب امنیتی چک درنظر گرفته شده است.
ضمن آنکه بررسی صلاحیت دارنده-دسته‌چک از طریق اصلاح فرآیند صدور دسته‌چک، ایجاد رویه‌یی واحد برای انجام اعتبارسنجی کافی و حصول اطمینان از بررسی اهلیت درخواست‌کننده دسته‌چک و همچنین ایجاد شفافیت اطلاعاتی و جلوگیری از سوءاستفاده برای اختصاص دسته‌چک به متقاضیان فاقد صلاحیت از دیگر قابلیت‌های سامانه‌های نظارتی مرتبط بوده و عملیاتی شدن کامل این سامانه می‌تواند موجب ایجاد شفافیت اطلاعاتی از طریق برپایی نظام استعلام همگانی شده و به این‌ترتیب سهم چک‌های برگشتی در نظام پرداخت کشور کاهش یابد.
گلستان با بیشترین درصد برگشتی‌ها
در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت مبالغ چک‌های برگشتی به کل مبـالغ چک‌های مبادلـه شـده در استان بـه ترتیــب بـه استان‌های گلستان 39درصد، کهگیلویه‌وبویراحمد 31.2درصد و آذربایجان‌غربی 30.7درصد اختصاص یافته است و استان‌های خوزستان 15.9درصد، گیلان 17.9درصد و البرز 18.7درصد کمترین نسبت مبالغ چک‌های برگشتی به کل مبالغ چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.
دلایل برگشتی چک‌ها
در تیر مـاه ١٣٩٦ درکل کشور بـالغ بـر 1.5میلیـون فقـره چـک بـه مبلغـی حـدود ١٢5هزار میلیارد ریال به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده شده که از نظر مبلغ 2هزار میلیارد ریال نسبت به خرداد کاهش داشته است. در کل کشور از نظر تعداد 97.5درصد و از نظر مبلغ 95.8درصد از کل چک‌های برگشـتی بـه دلایـل کسری یا فقدان موجودی بوده است.
در اسـتان تهـران بـالغ بـر 508هزار فقـره چـک بـه مبلغـی حـدود 69هزار میلیارد ریال به دلایل کسری یا فقدان موجـودی برگشـت داده شـده اسـت در استان تهران از نظر تعداد 96.8درصد از کل چک‌های برگشتی و از نظر مبلغ 94.7درصد از کـل مبلغ چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی بوده است.
در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت مبالغ چک‌های برگشـتی بـه دلایل کسری یا فقدان موجودی به کل مبالغ چک‌های برگشتی در استان به ترتیب به استان‌های کرمانشاه 98.9درصد، بوشهر 98.8درصد، آذربایجان شرقی و همدان هر یک 98.3درصد اختصـاص یافتـه اســت و استان‌های ایــلام91.8 درصــد، البرز 94درصد و چهارمحــال و بختیــاری 95.2درصد کمترین نسبت مبالغ چک‌های برگشتی به دلایل کسری یا فقدان موجودی به کل مبالغ چک‌های برگشتی در استان را به خود اختصاص داده است.
57 هزار میلیارد تومان مبادله چک
در تیر ماه ١٣٩٦ در کل کشور بالغ بر 9.3میلیون فقره چک به مبلغی حدود 574 هزارمیلیارد ریال مبادله شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد 2.2درصد و از نظر مبلغ 4.3درصد کاهش نشان می‌دهد. در استان تهران بـالغ بـر 3.3میلیـون فقـره چـک بـه مبلغـی بـالغ بـر ٣41هزارمیلیارد ریال مبادله شد.
همچنین معادل 53.1 درصد از تعداد چک‌های مبادله‌یی کـل کشـور در 3 اسـتان تهران، اصفهان و خراسان رضوی مبادله شده که به ترتیب بـا 35.5درصـد، 9.5درصد و 8.1درصد بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند.
59 درصد مبلغ چک مبادله شده در تهران
همچنـین بـه لحـاظ مبلـغ 70.4درصد از مبـالغ چک‌های فـوق در 3 اسـتان تهـران 59.4 درصد، اصفهان 5.6 درصد و خراسـان رضـوی 5.4 درصـد مبادلـه شده اسـت کـه بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند.
77 درصد مبلغ چک‌ها وصول شد
در تیر مـاه ١٣٩٦ در کـل کشـور حـدود 7.8میلیـون فقـره چـک بـه مبلغـی بـالغ بـر 443هزارمیلیارد ریال وصول شد کـه نسـبت بـه مـاه قبـل از نظـر تعـداد و مبلـغ بـه ترتیـب 2.2درصد و 4درصد کاهش نشان می‌دهد.
در کل کشور 83.7درصد از کل تعداد چک‌های مبادله‌یی و 77.2درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی وصول شده و در استان تهران حـدود 2.8میلیـون فقـره چـک بـه مبلغـی بـالغ بـر ٢6٨هزارمیلیارد ریال وصول شده است.
4 استان خوش‌حساب
در استان تهران از نظر تعداد 84.1درصد و از نظر مبلغ 78.6درصد از کل مبلغ چک‌های مبادله‌یی وصول شده است. در ماه مذکور در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت تعداد چک‌های وصولی به کـل چک‌های مبادله‌یی در استان به ترتیب به استان‌های گـیلان87.9درصـد، یـزد 86.4درصد و خوزســتان86.1درصد اختصــاص یافتــه و کهگیلویه و بویراحمد با 74.4درصد، کردستان 76.9درصد و هرمزگان 79.1درصد پایین‌ترین نسبت تعداد چک‌های وصولی به کل چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.
در بین سایر استان‌های کشور بیشترین نسبت مبالغ چک‌های وصـولی به کـل مبـالغ چک‌های مبادله‌یی در اسـتان به ترتیب بـه استان‌های خوزســتان84.1درصــد و گــیلان82.1درصــد و البرز 81.3درصد اختصــاص یافتــه اســت و استان‌های گلستان با 61 درصد، کهگیلویه و بویراحمد 68.8 درصــد، آذربایجان غربی 69.3 درصد کمترین نسبت مبالغ چک‌های وصولی به کل مبالغ چک‌های مبادله شده در استان را به خود اختصاص داده اند.
114هزار میلیارد تومان چک‌های رمزدار وصولی
در تیر ماه ١٣٩٦ در کل کشور معادل 7٦٨هزار فقـره چـک رمـزدار بـه مبلغـی بـالغ بـر ١142هزارمیلیارد ریال وصول شد که نسـبت بـه مـاه قبـل از نظـر تعـداد و مبلـغ بـه ترتیـب 11.6درصد و 18.6درصد کاهش داشته است. در ماه مورد گزارش در استان تهران حدود 277هزار فقره چک رمزدار بـه مبلغـی بـالغ بـر 800هزارمیلیارد ریال وصول شد که نسبت به خرداد ماه کاهش داشته است.
70 درصد مبلغ چک رمزدار در تهران
در مـاه مـذکور 50.7 درصد از تعـداد چک‌های رمـزدار وصـولی در 3 اسـتان تهـران 36درصد، خراسان رضوی7.4درصد و اصفهان7.3درصد وصول شده که بیشترین سهم را در مقایسه با سایر استان‌ها دارا بوده‌اند.
همچنـین بـه لحـاظ مبلـغ 78.2درصد از مبـالغ چک‌های فـوق در استان‌های تهـران 70.1درصــد، اصــفهان4.5درصد و خراســان رضــوی و خوزســتان هــر یــک3.6درصد وصول شده است.
مبلغ چک‌های رمزدار 3 برابر چک‌های عادی
در تیر ماه ١٣٩٦ در کل کشور بالغ بر 8.6 میلیون فقره چک وصـول شد کـه از ایـن تعداد بالغ بر 7799هزار فقره چک عادی و معادل 768هزار فقره چک رمزدار بوده است. بـر ایـن اساس در کل کشور 91درصد از کل تعداد چک‌های وصـولی چـک عـادی و 9درصد چـک رمزدار بوده است.
اما از نظر مبلغ در کل کشور 1585هزارمیلیارد ریال چک وصـول شد که بالغ بر٤43هزارمیلیارد ریال چک عادی و بـالغ بـر 1142هزارمیلیـارد ریـال چـک رمـزدار است. به عبارتی در کل کشور 28درصد از کل مبلغ چک‌های وصـولی، چـک عـادی و 72درصد چک رمزدار بوده است.
به عبارت دیگر اگرچه تعداد چک‌های رمزدار 9درصد کل چک‌های مبادله شده بوده اما مبلغ آن 2.57برابر چک‌های عادی است و مبلغ چک رمزدار 114هزارمیلیارد تومان در مقابل 44هزارمیلیارد تومان مبلغ چک‌های عادی بوده درحالی که از نظر تعداد 7.8میلیون چک عادی در مقابل 768هزار چک رمزدار مبادله شده است.
