گروه بانک و بیمه| محسن شمشیری|
بانک مرکزی اعلام کرد نقدینگی در پایان خردادماه با رشد 4.9درصدی نسبت به آغاز بهار امسال، به 13149.1هزار میلیارد ریال رسید. براساس گزیده‌های آماری بانک مرکزی، سهم پول از نقدینگی کشور در پایان خرداد ماه 1647.1 هزار میلیارد ریال و سهم شبه‌پول 11502 هزار میلیارد ریال بود که به ترتیب از آغاز امسال تا پایان خرداد یک درصد و 5.5 درصد رشد کرد. براساس این آمار بدهی دولت به نظام بانکی که شامل اوراق مشارکت نیز می‌شود، در پایان سه ماهه نخست امسال به عدد 2299.5 هزار میلیارد ریال رسید که از ابتدای امسال 4.6 درصد و در یک سال منتهی به پایان خرداد امسال 20.6 درصد رشد نشان داد. همچنین دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در این مدت به 2409.9 هزار میلیارد ریال و حجم اسکناس و مسکوک به 70.8 هزار میلیارد ریال رسید.
گزیده آمارهای اقتصادی پولی و بانکی خرداد 96 نشان می‌دهد که سپرده بلندمدت تنها رشد یک درصدی در یک سال داشته و برای نخستین بار در چند سال اخیر سهم بلندمدت از سپرده درازمدت به 45.7درصد یعنی کمتر از سپرده کوتاه‌مدت رسیده و سپرده‌های کوتاه‌مدت نیز با رشد 54 درصد سهم 54.2 درصدی از سپرده درازمدت داشته است.
به گزارش«تعادل» برخی کارشناسان معتقدند که این روند در کنار رشد 24.1درصدی سپرده دیداری به معنای خروج پول و سپرده‌ها از سپرده بلندمدت به سمت کوتاه‌مدت و جاری است تا هر زمان که صاحبان منابع تشخیص دادند، پول را از بانک به بازارهای مختلف هدایت کنند.
رشد بالای 45درصدی کوتاه‌مدت نسبت به رشد 24.1درصدی نقدینگی، رشد 24.6درصدی شبه پول، رشد9.1درصدی سپرده مدت‌دار و رشد 24.6درصدی سپرده غیردولتی، رشد 24.1درصدی سپرده دیداری، و رشد20.7درصدی پول شامل اسکناس و سپرده دیداری نشان می‌دهد که حجم قابل توجهی از نقدینگی و سپرده‌های کشور جذب سپرده کوتاه‌مدت و سپرده دیداری یا حساب‌های جاری شده تا هر زمان که صاحبان سپرده و منابع تشخیص دادند برای خرید، خروج سپرده از بانک و خرید سهام، ارز، خودرو، زمین و مسکن و سایر دارایی‌ها یا واردات و صادرات، خرید و فروش و... از آن استفاده کنند. به عبارت دیگر کاهش نرخ سود بلندمدت به 15درصد و سود 19تا 20درصدی و بالاتر از آن در اوراق و صندوق‌های سرمایه‌گذاری و... باعث شده که مردم تمایل به نگهداری پول در حساب جاری و حساب کوتاه‌مدت را افزایش دهند.
برخی کارشناسان می‌گویند که در چند ماه اخیر به دلیل تمایل به خروج سپرده‌ها از موسسات غیرمجاز و برخی بانک‌ها به دنبال بحران و تلاطم در جریان موسسات غیرمجاز، رشد اقتصادی بدون نفت 3.3درصدی اقتصاد کشور در سال 95، سپرده‌گیری با نرخ بالای 20درصد توسط برخی بانک‌ها و موسسات غیرمجاز، نوسانات نرخ ارز در پاییز و زمستان 95، رشد اقتصادی و گردش مالی بیشتر در بازار و... تمایل سپرده‌گذاران به نگهداری پول خود در حساب کوتاه‌مدت بیشتر شده و تحت تاثیر کاهش نرخ سود بانکی، رونق نسبی در برخی بازارها، اتفاقات پس از برجام، نیاز واحدهای اقتصادی به نقدینگی، نوسانات بازار ارز و سکه و... مقصد سپرده‌های بانکی از بلندمدت به سمت کوتاه‌مدت منتقل شده و رشد حساب کوتاه‌مدت بیش از نقدینگی و بلندمدت و کل سپرده‌های بانکی بوده است.
بر این اساس پیش‌بینی می‌شود که سهم سپرده کوتاه‌مدت در ماه‌های تیر تا مرداد 96 همچنان افزایش یابد. همچنین درحال حاضر 744هزارمیلیارد تومان پول داغ یا نقد و در دست مردم درحال گردش است که شامل حجم پول با 164هزارمیلیارد تومان (130هزارمیلیارد تومان حساب دیداری و 34هزارمیلیارد تومان اسکناس) به اضافه 580 هزار میلیارد تومان سپرده کوتاه‌مدت است که معادل بیش از 56 درصد نقدینگی کشور است و هر لحظه می‌تواند به بازارهای مختلف وارد شده و نوسان‌های مختلف را در شاخص‌های اقتصادی به همراه داشته باشد
همچنین رشد بالای سپرده‌های دیداری و کوتاه‌مدت نسبت به نقدینگی، رشد کمتر سپرده بلندمدت نسبت به رشد نقدینگی، کاهش سهم قرض‌الحسنه به 5.2 درصد کل سپرده غیردیداری بانک‌ها، افزایش بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی و بدهی دولت به بانک‌ها، افزایش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی و رشد بالای تسهیلات‌دهی در سال 95 مهم‌ترین تحولات پولی و بانکی کشور در 15ماهه سال 95 تا خرداد 96 بوده که در گزارش گزیده آمارهای پولی و بانکی خرداد 96 که به تازگی توسط بانک مرکزی منتشر شده، خودنمایی می‌کند و نشان می‌دهد که شاخص‌های پولی و بانکی نیز متاثر از رشد اقتصادی و بهبود فضای اقتصاد پس از برجام مسیر متفاوتی را طی کرده‌اند.
عملکرد بخش پولی و بانکی در خرداد 96 نشان می‌دهد که 71.45درصد بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی را بدهی دولت به بانک‌ها تشکیل می‌دهد که البته شامل اوراق مشارکت بخش دولتی نیز می‌شود. به عبارت دیگر از رقم 229.95هزارمیلیارد تومان بدهی بخش دولتی در خرداد 96 معادل 164.31هزارمیلیارد تومان بدهی دولت به بانک‌ها بوده است. وضعیت بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی که به 101.37هزارمیلیارد تومان رسیده نیز حکایت از تاثیر کسری بودجه و منابع دولت دارد که منجر به افزایش بدهی دولت به بانک‌ها شده و در مقابل، بانک‌ها نیز برای تامین منابع خود مبالغ بیشتری به بانک مرکزی بدهکار شده‌اند و به صورت همزمان هر دو بدهی رو به افزایش گذاشته است. به عبارت دیگر دولت، بانک‌ها و بانک مرکزی وارد یک چرخه باطل بدهی شده‌اند که مشخص نیست در چه نقطه‌یی این چرخه از هم گسیخته می‌شود.
بدهی 230 هزار میلیارد تومانی بخش دولتی
وضعیت بدهی دولت به بانک‌ها و بانک مرکزی نشان می‌دهد که در خرداد 96 مانده بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی به 229هزار و950میلیارد تومان رسیده که شامل بدهی دولت به سیستم بانکی به میزان 200.49هزارمیلیارد تومان و بدهی شرکت‌های دولتی به سیستم بانکی به میزان 29.46هزارمیلیارد تومان بوده است. در ترکیب بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی، رشد مستمر بدهی دولت به بانک‌ها مهم‌ترین بخش را تشکیل می‌دهد که اکنون به 164.31هزارمیلیارد تومان رسیده و 71.45درصد کل بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی را تشکیل می‌دهد به گونه‌یی که از بدهی 167.19هزارمیلیارد تومانی بخش دولتی به بانک‌ها، بدهی دولت به بانک‌ها 164.31هزارمیلیارد تومان و بدهی شرکت‌های دولتی به بانک‌ها 2.88هزارمیلیارد تومان است.
سهم 15.7 درصدی بدهی دولت
به بانک مرکزی
روند طبیعی در افزایش بدهی دولت به بانک مرکزی، استفاده از تنخواه بودجه در نیمه اول هر سال و بازپرداخت آن از سوی دولت در نیمه دوم باعث شده در خرداد 96 بدهی دولت به بانک مرکزی به 36.18هزارمیلیارد تومان برسد که کمتر از ماه‌های قبل بوده و معادل 15.7درصد کل بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی است. اما بدهی دولت به بانک‌ها طی 3سال اخیر از 62 هزارمیلیارد تومان در خرداد ماه 92 به 164.31هزارمیلیارد تومان در خرداد 96 رسیده و طی 3سال معادل 102هزارمیلیارد تومان یا معادل 164درصد رشد کرده است. بر این اساس این پرسش اساسی وجود دارد که تحت تاثیر چه عواملی رشد بدهی دولت به بانک‌ها همچنان رو به افزایش است و تسهیلات تکلیفی دولت به بانک‌ها، مسکن مهر، طرح‌های صنعتی و... تا چه حد بار مالی برنامه‌های دولت را به بانک‌ها تحمیل کرده و چه بخش‌هایی بیشترین درخواست تسهیلات بانکی را از سوی دولت به بانک‌ها ارائه کرده است.
رشد 26 درصدی بدهی دولت
کل بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی دریک سال منتهی به خرداد 96 معادل 20.6درصد رشد کرده است همچنین بدهی دولت به سیستم بانکی معادل 23.9درصد رشد کرده و به رقم 200هزارمیلیارد تومان رسیده است.
رشد 8.5 درصدی بدهی دولت به
بانک مرکزی
رشد بدهی دولت به بانک مرکزی نیز 8.5درصد در طول یک سال بوده و نشان می‌دهد که بدهی دولت به بانک مرکزی بیشتر تحت تاثیر تنخواه‌گردان بودجه است و دولت در بدهی به بانک مرکزی با انضباط و وسواس عمل کرده است.
این درحالی است که رشد بدهی دولت به بانک‌ها 27.9درصد در یک سال منتهی به خرداد 96 بوده است. همچنین میزان بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی با رقم 62.76 هزارمیلیارد تومان 6.3 درصد در یک سال رشد یافته و سهم دولت از این بدهی 36هزار و 180میلیارد تومان و سهم شرکت‌ها و موسسات دولتی 26هزار و 580 میلیارد تومان است. رشد بدهی دولت به بانک مرکزی در یک سال منتهی به خرداد 96 معادل 8.5درصد و بدهی شرکت‌ها و موسسات دولتی 3.5درصد بوده است.
بدهی بانک‌ها 101 هزار میلیارد تومان شد
بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی نیز که در بهمن ماه به رقم 115.49هزارمیلیارد تومان رسیده بود به 101هزارمیلیارد تومان در خرداد 96 رسید که رشد 13.2درصد در طول یک سال داشته است. در بخش بدهی‌های بانک مرکزی، سپرده بانک‌ها و موسسات اعتباری نزد بانک مرکزی 138هزارمیلیارد تومان برآورد شده و سهم سپرده قانونی 132هزار و 20میلیارد تومان بوده که رشد 21.6درصدی در طول یک سال داشته است. سپرده دیداری نزد بانک مرکزی 6 هزار و 730میلیارد تومان بوده که 4.4درصد در یک سال کاهش داشته است.
بدهی‌های ارزی بانک مرکزی شامل ثبت سفارش کالاها و پیش‌پرداخت اعتبارات اسنادی نیز معادل 155.6هزارمیلیارد تومان اعلام شده که رشد 2.2درصدی در طول یک سال اخیر داشته است. سپرده بخش دولتی نزد بانک مرکزی در یک سال با 15.3درصد افزایش به 34هزار و 560 میلیارد تومان رسیده است. مجموع دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در پایان خرداد 96 به رقم 340هزار و 990میلیارد تومان رسیده که نسبت به ماه مشابه سال قبل 0.3درصد افزایش داشته است. سایر دارایی‌های بانک مرکزی در یک سال 45.2درصد رشد کرده و به 11270میلیارد تومان رسیده است. مجموع دارایی‌های بانک مرکزی 523 هزارمیلیارد تومان در پایان خرداد ماه محاسبه شده است. این رقم رشد 4.2درصدی در یک سال منتهی به خرداد 96 داشته است.
رشد 24 درصدی نقدینگی
در پایان خرداد 96 نقدینگی با رشد 12ماهه 24.1درصد به 1314هزار و910میلیارد تومان رسید. البته این رشد 24درصدی بیشتر حاصل رشد ضریب فزاینده بوده و کمتر به رشد پایه پولی مرتبط بوده است. ضریب فزاینده نیز به عدد 7 رسیده و نشان‌دهنده این است که از مبلغ بالغ بر 170هزار میلیارد تومان پایه پولی موجود، بانک‌ها گردش مالی و نقدینگی قابل توجهی داشته و باعث افزایش ضریب تکاثر یا خلق پول شده است.
رشد شبه پول کمتر از نقدینگی و پول
همچنین حجم پول شامل حساب جاری یا دیداری و اسکناس و سکه با 164.71هزارمیلیارد تومان در خرداد 96 در 12ماهه 20.7درصد رشد داشته است. حجم شبه‌پول شامل سپرده درازمدت و قرض‌الحسنه نیز 1150هزار و 200میلیارد تومان بوده که رشد 24.6درصدی در طول یک سال اخیر داشته است.
این موضوع نشان می‌دهد که با وجود رشد 24.1درصدی نقدینگی، رشد24.6درصدی شبه‌پول و رشد 20.7درصدی پول و رشد 54 درصدی کوتاه‌مدت، تمایل مردم به نگهداری پول به صورت نقد و در حساب کوتاه‌مدت بیشتر شده و به دنبال کاهش نرخ سود بانکی به 15درصد و رشد اقتصادی پس از برجام و سال 95 که با بخش نفت 12.5درصد در سال 95 برآورد شده و بدون نفت 3.3درصد اعلام شده است، رشد سپرده‌های دیداری یا جاری مربوط به معاملات نقد و چک نیز افزوده شده که نسبت به رشد اندک ماه‌ها و سال‌های پیش بالاتر است و نشان می‌دهد که تحت‌تاثیر رشد اقتصادی سال 95 همچنین کاهش نرخ سود بانکی، نرخ رشد پول یا حساب جاری افزایش قابل‌توجهی داشته است.
کارشناسان تزریق 17هزارمیلیارد تومان وام به بنگاه‌های کوچک و متوسط کشور، تزریق 548 هزار میلیارد تومان تسهیلات به واحدهای اقتصادی و رشد تولید و بنگاه‌ها در یک سال منتهی به خرداد 96 را دلیل رشد بالای حجم پول و حساب جاری نسبت به شبه‌پول و نقدینگی ارزیابی کرده‌اند.
رشد سپرده دیداری و کوتاه مدت
از سوی دیگر رقم سپرده دیداری بانک‌ها معادل 130.7هزارمیلیارد تومان با رشد یک ساله 24.1درصدی گزارش شده که در مقایسه با رشد 24.6درصدی سپرده غیردولتی، رشد 24.1درصدی نقدینگی، رشد 8.6درصدی اسکناس، رشد 24.6درصدی شبه‌پول، رشد 20.79درصدی پول و رشد یک درصدی سپرده بلندمدت تقریبا جزو بالاترین نرخ‌ها بوده و تنها از رشد 54 درصدی سپرده کوتاه‌مدت در یک سال منتهی به خرداد 96 کمتر بوده و نشان می‌دهد که سپرده‌گذاران در یک سال اخیر به دنبال کاهش نرخ سود سپرده بلندمدت تمایل داشته‌اند، پول خود را به صورت نقد و در دسترس یا در حساب جاری نگهداری یا در حساب کوتاه‌مدت حفظ کنند تا برای معاملات به کار گیرند و این موضوع متاثر از تحرک، رونق نسبی، رشد اقتصادی و کاهش نرخ سود بانکی و نیاز بنگاه‌ها به نقدینگی در دسترس همچنین تمایل به جابه‌جایی پول در شبکه بانکی و بازار پول بوده است.
رشد بلند مدت کمتر از نقدینگی
در کنار این موضوع که نشان‌دهنده تحرک بیشتر سپرده‌گذاران برای گردش پول از حساب جاری به معاملات مختلف است، رشد یک درصدی سپرده کوتاه‌مدت نیز نشان می‌دهد که تمایل سپرده‌گذاران به حفظ پول به صورت قابل دسترسی بالا جهت تصمیم‌گیری آنی، گردش بیشتر و تصمیم‌گیری سریع برای معاملات مختلف ارزی، خریدوفروش، سپرده‌گذاری در سایر معاملات و سرمایه‌گذاری‌های مختلف است. به عبارت دیگر در یک سال اخیر مقصد سرمایه‌گذاری‌ها در سیستم بانکی از بلندمدت به سمت حساب‌های جاری و کوتاه‌مدت تغییر کرده و رشد بالای سپرده دیداری یا حساب جاری 24.1درصدی و رشد سپرده کوتاه‌مدت 54 درصدی که بالاتر از رشد نقدینگی 24.1درصدی و رشد 24.6درصدی شبه‌پول بوده، نشان‌دهنده خروج سپرده‌ها از بلندمدت و حرکت آن به سمت سپرده‌های دیداری و کوتاه‌مدت بوده و در 7ماه آذر 95 تا خرداد 96 برای نخستین بار در طول 4سال اخیر رشد یک ساله سپرده بلندمدت کمتر از رشد نقدینگی و رشد حساب جاری بوده است. همچنین از مبلغ 1150هزارمیلیارد تومان شبه‌پول 1070هزارمیلیارد تومان معادل 93درصد سپرده درازمدت بوده و رشد شبه‌پول و سپرده درازمدت بالای 24درصدی در طول یک سال اخیر بوده است. قرض‌الحسنه هم با رقم 60730 میلیارد تومان رشد 34.3درصدی داشته و سهم آن به رقم اندک 4.7درصد کل سپرده غیردولتی بانک‌ها رسیده است.
کاهش رشد تسهیلات دهی نسبت به سال 95
بدهی بخش غیردولتی یا تسهیلات بانک‌ها نیز در خرداد 96 به رقم 930هزارمیلیارد تومان رسیده که رشد 22.5درصدی در طول یک سال داشته است. این موضوع نشان می‌دهد که رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها نسبت به رشد نقدینگی با 24.1درصد و رشد سپرده‌های غیردولتی با 24.6درصد کمتر بوده است. به عبارت دیگر در 3ماهه اول سال 96 شتاب و رشد بالای 31درصدی تسهیلات‌دهی سال 95 کاهش یافته و به 22درصد رسیده است. رقم مانده تسهیلات بانک‌ها نیز معادل 72.65درصد سپرده بانک‌ها و 70.8درصد نقدینگی کشور است.
براساس رشد 31درصدی تسهیلات‌دهی بانک‌ها در سال 95 و ادامه آن در سال 96 که معادل 548 هزار میلیارد تومان تسهیلات در سال 95 پرداخت شده، رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها در سال 95 بالاترین رقم را در سال‌های اخیر به خود اختصاص داده است. سپرده غیردولتی نیز با رقم 1280هزارمیلیارد تومان رشد 24.6درصدی در یک سال داشته است. به عبارت دیگر 97.4درصد از نقدینگی کشور به صورت سپرده در بانک‌ها جذب شده است.
