وابستگی طولانی مدت اقتصاد ایران به پول نفت باعث شده در تمام دولت‌های گذشته، توجه به درآمدهای پایدار کمتر مورد توجه قرار بگیرد و در چنین بستری، اقتصاد ایران به عرصه‌ای برای سفته بازی و دلالی بدل شده است.
در شرایطی که در اقتصاد ایران، سرمایه‌گذاران، تولیدکنندگان و تمامی افرادی که قصد ورود به فعالیت‌های مولد را دارند باید از هزارتوی دریافت مجوز و نظارت و بروکراسی اداری عبور کنند، با توجه به بالا بودن نرخ تورم، محل اصلی درآمدزایی در تمام این سال‌ها حوزه دیگری بوده است.
برخلاف بسیاری از اقتصادها، در ایران خرید خانه، خودرو، طلا، ارز و حتی بعضی از دیگر کالاها، نه جنبه مصرف شخصی که جنبه سرمایه‌گذاری دارد. با توجه به نرخ بالای تورم، پس‌انداز پول نقد به شکل ریال، در بلندمدت به کاهش جدی ارزش این پول بدل می‌شود و از این‌رو بسیاری از افراد برای آنکه از کاهش ارز دارایی‌شان جلوگیری کنند، نسبت به ورود به ایران بازارها اقدام می‌کنند، این مساله جنبه دیگری نیز دارد و آن تعداد زیاد دلالانی است که اساسا خرید و فروش در این بازارها را به چشم یک شغل دایمی می‌بینند و با سفته بازی و استفاده از موج‌های تورمی پولی قابل توجه به جیب می‌زنند.
بحث مالیات بر عایدی سرمایه به‌طور خاص به این موضوع توجه دارد و طراحان ابتدایی آن به دنبال آن هستند که راهی برای افزایش هزینه فعالیت در این بازارها که در آنها بدون تولید ارزش افزوده، پول کلان جابه‌جا می‌شود پیدا کنند.
سال ۹۱ بود که وزارت اقتصاد لایحه‌ای برای اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم به مجلس ارایه کرد و با بررسی آن در کمیسیون اقتصادی تغییراتی در محتوای آن اعمال و در سال ۹۲ به مجلس تقدیم شد؛ در شهریور ماه سال ۹۳ هم پس از بررسی این لایحه، با حذف بند ۱۷ آن، رأی منفی نمایندگان به مالیات بر عایدی سرمایه اعلام شد. تا ابتدای سال ۹۷ که طرح مالیات بر عایدی سرمایه در بخش مسکن تهیه و تقدیم مجلس شد و پس از گذشت ۲ ماه رییس کمیسیون اقتصادی از تصویب طرح مالیات بر عایدی سرمایه مسکن در کمیسیون خبر داد. در بهمن ماه همان سال هم دولت وعده ارایه لایحه جامع مالیاتی مشتمل بر مالیات بر عایدی سرمایه را تا پایان اردیبهشت ۹۸ مطرح کرد.
طرح مالیات بر عایدی سرمایه در مجلس یازدهم مجددا مطرح شد و به سرعت در دستور کار قرار گرفت. شاه‌ویسی – کارشناس مسائل اقتصادی – در این زمینه گفته: مالیات بر عایدی سرمایه بر اساس یک منطق مالیه عمومی در بازارها مداخله می‌کند و آنها را به ثبات می‌رساند، اما در نهایت از نخستین انتقال املاک، باغ و اراضی زراعی، اموال ترکه و ارث، قهری املاک مسکونی، ارزهایی که از خارج از کشور بر اساس محفوظات قانونی وارد می‌شوند، را در برگرفته و در عین حال چارچوب‌هایی دارد که مشمول معافیت می‌شود. نفس واسطه‌گری تا یک سطحی مقبول و در نظام توزیع پذیرفته شده اما اگر به سوداگری در نظم توزیع منجر شود، آن را با اختلال مواجه می‌کند که هم اینک در بازارها اتفاق افتاده است. طرح مالیات بر عایدی سرمایه همچنین به دنبال این است که نوسانات موجود در بازارهای موازی مانند خودرو، مسکن، طلا و ارز را تا جایی که امکان دارد کاهش دهد و از افزایش ناگهانی قیمت‌ها در بازارها جلوگیری کند.
البته این طرح مخالفانی نیز دارد. اقشار مختلف مردم می‌گویند با توجه به بالا بودن نرخ تورم و دشواری سرمایه‌گذاری در حوزه‌هایی مانند بازار سرمایه، عملا بخش قابل توجهی از جامعه برای حفظ ارزش پول خود به این حوزه ورود می‌کند و به عبارتی دیگر این مسئله معلول فضای خاص اقتصادی کشور است. از این رو اجرای این طرح مالیاتی در شرایط عادی قابل دفاع خواهد بود اما در ایران، ابتدا نیاز به اصلاحات زیرساختی در بخش‌های مختلف اقتصاد وجود دارد.
علی رغم این انتقادات اما به نظر می‌رسد که مجلس پس از چند ماه تاخیر، همچنان این قانون را دنبال می‌کند و حتی به دنبال اجرای این مساله در سال آینده خواهد بود. محمدرضا پورابراهیمی در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی و در مخالفت با درخواست مسکوت ماندن طرح مالیات بر عایدی سرمایه بیان کرد: طرح مالیات بر عایدی سرمایه یا همان طرح مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی سال‌هاست که در مجلس شورای اسلامی هدف‌گذاری شده و در مجالس قبل نیز در کمیسیون اقتصادی این موضوع دنبال شده است اما به دلیل عدم همراهی دولت‌ها به نتیجه نرسیده است.
وی گفت: اول اینکه آیا باید در این زمینه طرح ارایه شود یا لایحه؟ که در پاسخ به این موضوع باید بگویم دولت‌ها از ارایه لایحه‌ای که به مالیات به فعالیت‌های سوداگرانه باز می‌گردد سر باز می‌زنند. در ابتدای تشکیل این دولت نیز کمیسیون اقتصادی با دولت به توافق رسید تا این طرح در مجلس شورای اسلامی دنبال شود و صحن مجلس نیز با کلیات این طرح موافقت کرده بود.
رییس کمیسیون اقتصادی مجلس گفت: ممکن است ایراداتی در جزییات طرح وجود داشته باشد که مانند همه طرح‌ها و لوایح در جریان بررسی در صحن می‌تواند اصلاح شود. در شرایطی که اقتصاد کشور از دلالی و سفته‌بازی رنج می‌برد و قیمت خودرو، ارز و طلا به دنبال سوداگری و سفته‌بازی افزایش یافته است مسکوت ماندن این طرح به صلاح نیست.
نماینده مردم کرمان در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: بحث مالیات بر عایدی سرمایه موضوع جدیدی در اقتصاد دنیا نیست بلکه سالیان سال است که در کشورهای مختلف این موضوع اجرایی می‌شود. باید از فعالیت‌های سوداگرانه در اقتصاد کشور جلوگیری کنیم. نمایندگان بارها از بنده پرسیده‌اند که طرح مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی کی به صحن مجلس می‌آید. اکنون این طرح روی میز مجلس شورای اسلامی است و می‌تواند آرامش را به اقتصاد کشور با ایجاد ثبات اقتصادی و جلوگیری از دلالی و سوداگری باز گرداند.
وی تاکید کرد: مسکوت ماندن این طرح اساسا معنایی ندارد انتظار می‌رود کسانی که این پیشنهاد را داده‌اند پیشنهاد خود را پس بگیرند با تصویب این طرح در همه بخش‌ها به جز مصارف واقعی از سوداگران مالیات گرفته خواهد شد. مالیات بر سوداگری در بازار مسکن یعنی پاسخ به تقاضای واقعی جامعه. این اقدامات است که می‌تواند ثبات را به اقتصاد در بخش‌های کشور بازگرداند.
این صحبت‌ها در حالی مطرح می‌شود که روز گذشته دولت نیز رضایت خود از نهایی و اجرایی شدن این قانون را اعلام کرد. بررسی طرح مالیات بر عایدی سرمایه در تیرماه ۱۳۹۹ اعلام وصول شد، سپس در کمیسیون فرعی صنایع و معادن و مورد بررسی و اصلاح قرار گرفت و در تاریخ ۱۶ شهریور همان سال تصویب شد.
در ادامه طرح یاد شده به کمیسیون اقتصادی مجلس ارجاع داده شد. این کمیسیون نیز پس از بحث‌وبررسی و انجام اصلاحاتی گزارش شور اول را در تاریخ ۲۹ مهرماه سال ۱۳۹۹ به تصویب رساند و در نهایت گزارش شور دوم در ۲۱ فروردین‌ماه امسال به تصویب رسید.
اکنون بعد از گذشت حدود ۲ سال بعد از تصمیم‌گیری‌ها توسط نمایندگان در نهایت به صحن علنی مجلس رسیده است. سخنگوی اقتصادی دولت درباره طرح مالیات بر عایدی سرمایه گفته است که طرح مالیات بر عایدی سرمایه که مالیات بر سوداگری و دلالی است، جزو طرح‌هایی است که موجب کاهش انگیزه برای نقدینگی‌های غیرمولد و سفته‌بازی در کشور می‌شود. سید احسان خاندوزی عنوان کرد که ۱۶۰ کشور دنیا این قانون را مصوب کردند و ما هم باید از تولیدکنندگان حمایت کنیم، جزییات این طرح امسال در کمیسیون اقتصادی دولت نهایی شد و در دستور کار مجلس نیز قرار دارد و به‌محض تصویب، دولت آن را اجرایی خواهد کرد.
همچنین رییس مرکز تنظیم مقررات سازمان امور مالیاتی تأکید کرد که مالیات بر عایدی سرمایه به شفافیت اقتصادی و جلوگیری از فرار مالیات منجر می‌شود از این طریق افراد به‌جای سوداگری به سمت کارهای مولد سوق پیدا می‌کنند.
محمد برزگری گفته است که هدف اصلی طرح مالیات بر عایدی سرمایه این است تا اشخاص را به‌جای فعالیت‌های سوداگری در بازارهای مسکن، ارز و طلا به سمت فعالیت‌های مولد سوق داده شوند این نوع مالیات منجر به رونق تولید می‌شود، بهترین جای فعالیت سرمایه‌گذار در کارهای مولد می‌شود و در سوداگری مسکن نخواهد بود.
هرچند بحث بر سر تغییر در قوانین مالیاتی و به‌طور خاص مالیات ستانی از سرمایه در سال‌های گذشته بارها مطرح شده اما هیچگاه به نتیجه نهایی نرسیده است. باید دید این همراهی مجلس و دولت برای نهایی کردن این قانون آیا راهگشا خواهد بود یا همچنان این طرح مالیاتی برای مدتی طولانی‌تر مسکوت باقی می‌ماند.
