با وجود آنکه از زمان خروج امریکا از برجام، بسیاری از کشورهای جهان از جمله متحدان اروپایی ایالات متحده بارها اعلام کردند که با دور جدید تحریم‌ها علیه ایران همراه نیستند و تلاش می‌کنند راه‌هایی برای دور زدن تحریم‌ها پیدا کنند اما آنچه که در عمل رخ داده، همراهی بسیاری از کشورها با این تحریم‌ها بوده است.
هرچند بر روی کاغذ، این امریکا بود که از توافق برجام خارج شد و به شکل یک جانبه تحریم‌هایی را علیه ایران اجرا کرد اما در عمل با توجه به اینکه بخش مهمی از اقتصاد جهان امروز در اختیار بخش خصوصی قرار دارد، شرکتهای اروپایی و آسیایی نیز با توجه به تبادلات اقتصادی مستقیمی که با امریکا دارند یا از ترس قرار گرفتن در فهرست تحریم‌ها، از حضور در ایران صرف نظر کرده‌اند و همین موضوع مشکلاتی را برای اقتصاد ایران به وجود آورده است.
در سال‌های ابتدایی دور جدید تحریم‌ها، نرخ تورم افزایشی ناگهانی یافت و با وجود تمام برنامه‌های اعلامی هنوز نیز در مرز 40 درصد قرار دارد، رشد اقتصادی نیز که در دوره اجرای برجام دو رقمی شده بود، منفی شد و در سال‌های اخیر هرچند بار دیگر مثبت شده اما هنوز فاصله‌ای قابل توجه با شرایط سال‌های قبل دارد. میزان تجارت ایران نیز هرچند بار دیگر مثبت شده اما تحت تاثیر تحریم‌ها و البته شیوع کرونا، افتی محسوس را در سال‌های قبل ثبت کرده است.
دولت سیزدهم در حالی کار خود را آغاز کرد که دور جدید مذاکرات برای احیای برجام کلید خورده بود اما در عین حال، مقامات دولت اصرار داشتند که برنامه‌ریزی اقتصادی را به تحریم گره نمی‌زنند و به دنبال راه‌حل‌های خاص خود حرکت خواهند کرد. یکی از اصلی‌ترین این راه‌ها، افزایش همکاری‌ها با کشورهای همسایه و منطقه بوده است. در ماه‌های گذشته بخش مهمی از سفرهای بین‌المللی رییسی به کشورهای همسایه محدود شده و دولت تلاش کرده با از سرگیری ارتباط در برخی حوزه‌ها، میزان تجارت مشترک را افزایش دهد و البته راهی برای دور زدن تحریم‌ها پیدا کند.
در روزهای گذشته، اجلاس همکاریهای کشورهای حاشیه دریای خزر در مسکو پایتخت روسیه برگزار شده و معاون اول رییس‌جمهور در صدر هیاتی از مقامات سیاسی و اقتصادی ایران در این اجلاس حاضر شده است. اجلاسی که با توجه به مشکلات مربوط به تحریم روسیه از سوی اروپا و امریکا، می‌تواند برای دو کشور راهی جدید برای توسعه تجارت باز کند، هرچند افزایش سطح همکاری‌ها با دیگر همسایه‌های شمالی نیز می‌تواند به عنوان یک اولویت مهم دنبال شود.
مخبر در بدو ورود به مسکو در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت: توسعه و ارتقاء همکاری با کشورهای همسایه از راهبردهای جدی دولت است و در این میان کشور روسیه از جایگاه خاصی برخوردار است و با سفرهای متقابل روسای جمهور دو کشور، پایه‌گذاری خوبی در تعمیق روابط صورت گرفت. وی با بیان اینکه «دریای خزر و کشورهای حاشیه این دریا به لحاظ سیاسی، اقتصادی، امنیتی و محیط زیست دارای اهمیت فراوان هستند»، تصریح کرد: ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و همسایگی با پانزده کشور و همچنین همجواری با دریای خزر در شمال و خلیج فارس در جنوب، جایگاه ویژه‌ای به لحاظ ترانزیت دارد. مخبر با اشاره به توافقات اولین نشست مجمع اقتصادی خزر و همچنین توافقات صورت گرفته میان سران کشورهای حاشیه خزر در ششمین اجلاس، خاطرنشان کرد: بخشی از این توافقات اجرایی شده و بخشی نیز نیازمند پیگیری است که باید اجرای این برنامه‌ها را سرعت ببخشیم و امیدوارم مردم ایران و روسیه و سایر کشورهای حاشیه خزر از این ارتباطات به خوبی بهره‌مند شوند.
معاون اول رییس‌جمهور با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران در راستای سیاست خارجی دولت سیزدهم، به دنبال گسترش همکاری و تعامل همه‌جانبه با کشورهای همسایه به خصوص با کشورهای ساحلی دریای خزر می‌باشد، تصریح کرد: ایران با توجه به موقعیت ژئوپولیتیکی و ژئواکونومیکی خود به عنوان محل اتصال دریای خزر به کرانه‌های جنوبی و آب‌های گرم خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند، برای ایجاد تحرک در همکاری‌های‌اقتصادی و تجاری میان کشورهای ساحلی دریای خزر عزم جدی دارد. معاون اول رییس‌جمهور با بیان اینکه دریای خزر بستر بسیار مناسبی را برای گسترش همکاری‌ها در عرصه‌های مختلف میان کشورهای ساحلی این دریا فراهم ساخته است، بر استفاده و بهره‌مندی از ظرفیت‌های اقتصادی یکدیگر برای توسعه، پیشرفت و رفاه مردم منطقه تاکید کرد و هفت پیشنهاد را برای توسعه مناسبات و ارتقاء سطح همکاری‌ها میان کشورهای حاشیه دریای خزر مطرح کرد. مخبر همچنین در این اجلاس پیشنهادهای هفت گانه ایران برای بهبود روابط میان همسایگان خزر را به شرح زیر اعلام کرد:
۱- تشکیل «منطقه آزاد مشترک کشورهای ساحلی دریای خزر و ایجاد کریدور سبز ترانزیتی و گمرکی»
۲- در جهت توسعه همکاریهای پولی، بانکی و مالی با کشورهای ساحلی دریای خزر، «دستور‌العملی خاص» تدوین و اجرایی گردد
۳- تشکیل «کمیته همکاری حمل‌ونقل، ترانزیت، تعرفه و تجارت و گمرکی» به منظور یکسان‌سازی و هماهنگی تعرفه‌های حمل و نقل ریلی، جاده‌ای و دریایی و نیز ایجاد زمینه برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک در کارهای زیربنایی مانند بنادر، کشتیرانی و خطوط راه آهن
۴- تشکیل «کمیته همکاری نفت و گاز و فرآورده‌های نفتی کشورهای حاشیه دریای خزر»
۵- تشکیل «کمیته توسعه همکاری در زمینه‌های برق، آب و تجهیزات مربوطه میان کشورهای ساحلی دریای خزر»
۶- ارتقای همکاری کشورهای حوزه دریای خزر در زمینه امنیت غذایی
۷- تشکیل دبیرخانه‌ای برای اجلاس اقتصادی خزر برای پیگیری مسائل با نقشه راه مشخص و برنامه درازمدت
وی در نشست مشترک هیات‌های عالیرتبه ایران و روسیه که در حاشیه دومین مجمع اقتصادی خزر برگزار شد، گفت: ایران و روسیه از روابط خوب و رو به رشدی برخوردار هستند و اراده دو کشور برای تقویت همه‌جانبه روابط جدی است. مخبر با تاکید بر اینکه «به دستور رییس‌جمهوری اسلامی ایران، باید روند توسعه مناسبات با روسیه به سرعت دنبال شود»، خاطرنشان کرد: توسعه روابط ایران و روسیه برای دشمنان دارای این پیام است که تحریم‌ها نمی‌تواند مانع از اجرای برنامه‌های ما باشد.
معاون اول رییس‌جمهور بعداز ظهر روز پنجشنبه نیز در دیدار علی‌خان اسماعیل‌اف نخست وزیر قزاقستان اظهار داشت: در سفر رییس‌جمهور قزاقستان به ایران ۱۰ سند در بخش دولتی و ۱۱ سند در بخش خصوصی دو کشور به امضا رسید که نقطه عطفی در روابط دو کشور خواهد بود. وی از آمادگی ایران برای اعزام شرکتهای فعال در حوزه معدن به قزاقستان خبر داد. وی همچنین در حاشیه دومین مجمع اقتصادی خزر در دیدار علی اسدف نخست‌وزیر آذربایجان با اشاره به دستور رییس‌جمهور کشورمان در خصوص توسعه همکاریهای حوزه حمل و نقل با کشور آذربایجان تصریح کرد: ظرفیت‌های گسترده‌ای برای توسعه همکاریهای دو کشور در بخش حمل و نقل وجود دارد و تهران مصمم به تقویت همکاریهای خود با باکو است. مخبر در دومین روز از سفر خود به روسیه (شامگاه پنجشنبه)، در نشست هم اندیشی با فعالان اقتصادی فدراسیون روسیه که در حاشیه دومین مجمع اقتصادی خزر برگزار شد نیز اظهار داشت: ایجاد مناطق آزاد یکی از راه‌های خنثی‌سازی تحریم‌ها است تا بتوانیم موانع پیش روی توسعه تجارت را برطرف و اثرات تحریم‌ها را خنثی کنیم. احسان خاندوزی - وزیر اقتصاد- نیز در این اجلاس، معاون اول رییس‌جمهور را همراهی می‌کند. وزیر امور اقتصادی و دارایی ضمن اعلام اینکه طی یک سال گذشته تجارت کشورهای حاشیه دریای خزر حدود ۳۰ درصد افزایش یافته است، گفت: کشورهای حاشیه دریای خزر بر افزایش سوآپ نفت و گاز و انجام تسویه‌های تجاری برپایه پول‌های ملی و اتصال شبکه بانکی تأکید کردند.سید احسان خاندوزی درباره اهداف هیات ایرانی در دومین مجمع اقتصادی دریای خزر اظهار کرد: با توجه به اراده سیاسی کشورهای حاشیه دریای خزر که از سوی روسای جمهور پنج کشور اعلام شده، لازم بود که به صورت جزئی، توافقات و قراردادهایی در حوزه‌های مختلف اقتصادی، تنظیم و منعقد شود.
وی با بیان اینکه جلسه بسیار خوبی بین وزرای اقتصاد پنج کشور حاشیه دریای خزر برگزار شد، افزود: البته نشست اصلی با حضور معاون اول رییس‌جمهور کشورمان و نخست وزیران کشورهای حاشیه برگزار شده و نتایج جلسه وزرای اقتصاد در نشست نخست وزیران مطرح شد.وزیر اقتصاد گفت: در طول یک سال گذشته تجارت کشورهای حاشیه دریای خزر حدود ۳۰ درصد افزایش یافته است. طبق اعلام وزارت امور اقتصادی و دارایی، خاندوزی با بیان اینکه در نشست معاون اول رییس‌جمهور کشورمان و نخست وزیران کشورهای حاشیه، پنج محور مورد تأکید قرار گرفت، اضافه کرد: محور اول، تکمیل سریع کریدورهای شمال- جنوب است. ما در شرق دریای خزر، نقطه اتصال راه آهن اینچه برون و در غرب دریای خزر نیز نقطه اتصال راه آهن آستارا را داریم که به صورتی ریلی به راه آهن کشور و منطقه خلیج فارس و دریای عمان متصل خواهد شد.
وی ادامه داد: محور دومی که مورد تأکید قرار گرفت، افزایش سوآپ نفت و گاز بین کشورهای حاشیه دریای خزر و محور سوم، تسریع در مسیر سبز گمرکی و تبادل الکترونیکی اسناد تجاری و همسان‌سازی تعرفه‌های حمل و نقل بود. وزیر اقتصاد اظهار کرد: محور دیگری که مورد تأکید قرار گرفته، انجام تسویه‌های تجاری برپایه پول‌های ملی و اتصال شبکه بانکی و کارت‌های بانکی کشورهای حاشیه دریای خزر با یکدیگر (از جمله شبکه شتاب ایران با شبکه میر روسیه) است. خاندوزی گفت: همچنین قرار شد که وزرای اقتصاد پنج کشور حاشیه خزر، نقشه راه تعاملات اقتصادی را با جزییات کامل تهیه کنند تا در دستور کار نشست‌های بعدی قرار بگیرد.
وی درباره دستاوردهای این نشست گفت: به‌طور مشخص، درباره سرعت بخشیدن به احداث مسیرهای خط آهن شرق و غرب دریای خزر از ورودی اینچه برون و همچنین ورودی آستارا اجماع نظر صورت گرفت که پیش‌قراردادهای لازم در این باره در حال آماده شدن است. وزیر اقتصاد با بیان اینکه امیدواریم قرارداد اینچه‌برون به سرعت نهایی شود، افزود: در حوزه افزایش سوآپ نیز توافقاتی بین وزیر نفت ایران و مقامات روسیه و قزاقستان صورت گرفت. خاندوزی اضافه کرد: پیش از این سفر، در جریان مذاکرات رییس کل گمرک ایران، مقدمات لازم برای ایجاد مسیر سبز گمرکی فراهم شده بود و ما باید به آن، سرعت ببخشیم. وی ادامه داد: درباره تسویه با پول‌های ملی و تسریع در ارتباط شبکه بانکی نیز نشستی با بانک مرکزی روسیه داشتیم که این توافقات، نقطه اتصال بانکی با کشورهای آسیای میانه و کشورهای CIS خواهد بود تا از این طریق، ایران بتواند با همه کشورهای حاشیه دریای خزر وارد مبادله با پول‌های ملی شود. در ماه‌های گذشته و به دنبال افزایش تحریم‌ها علیه مسکو، ایران و روسیه تلاش کرده‌اند سطح همکاریهای اقتصادی خود را با هدف دور زدن تحریم‌ها افزایش دهند و آمارها نیز حاکی از آن است که سطح همکاریهای تجاری دو طرف افزایش یافته است. با توجه به حضور ایران در اجلاس همکاریهای خزر، باید دید در ماه‌های آینده چه تغییراتی در مسیر رشد همکاری‌ها میان همسایگان شمالی کشور ثبت خواهد شد.
