با وجود آنکه در هفته‌های گذشته بسیاری از خبرها از این حکایت داشت که دو طرف دیگر توافقی برای نشستن دوباره پای میز مذاکرات ندارند و همین موضوع سرنوشت احیای برجام را دشوارتر از هر زمان دیگری می‌کند اما با تحرکات دیپلماتیکی که در روزهای گذشته آغاز شده، به نظر می‌رسد که امید برای احیای توافق هسته‌ای بار دیگر رو به افزایش گذاشته است.
هرچند به محض ورود بایدن به کاخ سفید، برنامه‌ریزی برای مذاکرات احیای برجام کلید خورد و در ماه‌های پایانی دولت روحانی، دو طرف صحبت‌ها را برای بازگشت به برجام آغاز کردند اما در نهایت با توقف مذاکرات مشخص شد که تکلیف همه‌چیز باید در دولت رییسی معلوم شود و تیم مذاکرات دولت تازه ایران به سرپرستی علی باقری با حضور در وین کار مذاکرات را از سر گرفت. در این دوره بارها دو طرف از قریب الوقوع بودن دستیابی به توافق خبر دادند اما هربار بنا به دلایلی که البته جزییات آن رسانه‌ای نشد این توافق به عقب رانده شد تا اینکه سرانجام در هفته‌های گذشته با بالا گرفتن دوباره اختلافات، حتی مذاکرات کارشناسی وین نیز متوقف شد.
در روزهای گذشته بار دیگر تحرکات دیپلماتیک نشان می‌دهد که امکان از سرگیری مذاکرات میان دو طرف به وجود آمده و شاید دستیابی به توافق ظرف هفته‌های آینده ممکن باشد. نخستین گام از تحرکات دیپلماتیک اخیر در سفر اخیر لاوروف وزیر خارجه روسیه به ایران برداشته شد. در شرایطی که برخی رسانه‌های غربی در ماه‌های گذشته ادعا کرده بودند که مواضع روسیه در مذاکرات خود به یکی از عوامل تاثیرگذار در دشوار شدن رسیدن به توافق منجر شده، لاوروف در این سفر بار دیگر بر موضع رسمی کشورش در تلاش برای احیای برجام تاکید کرد.
او گفت: امریکا زمانی که از برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل خارج شد یک‌بار دیگر حقوق بین‌الملل را نقض کرد باید کاری کنیم که برجام احیا شود به همان فرم اولیه که در سال ۲۰۱۵ ایجاد شد و در قالب قطعنامه ۲۲۱۵ مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل قرار گرفت. برجام باید بدون هیچ کم و کاست یا اضافه ای
احیا شود و در همین راستا می‌بایست تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران که ناقض برجام است لغو شود و ما امیدواریم که طرف واشنگتن در این مسیر انتخابی منطقی داشته باشد.
به دنبال اعلام آمادگی مسکو برای حمایت از برجام، روز گذشته بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز به ایران آمد تا ضمن دریافت نظرات ایران، پیام‌هایی احتمالی از طرف غربی را نیز به تهران منتقل کند، دیداری که به نظر می‌رسد می‌تواند یخ مذاکرات برجام را آب کند. او گفته: سفرم به تهران یک هدف عمده دارد؛ دادن نیروی محرکه‌ای جدید به مذاکرات و بازگرداندن توافق هسته‌ای (برجام) به مسیر خود. بورل همچنین نوشت: سه ماه از وقتی مذاکرات را متوقف کردم، گذشته است. ما باید رویه فعلی گسترش تنش‌ها را از بین ببریم و کارمان را سرعت ببخشیم.
باید الان توافق را نهایی کنیم. او درباره دیدار با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران گفت: در دیدار با حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، توافق کردیم که مذاکرات میان ایران و امریکا در روزهای آتی با تسهیل‌گری تیم من از سر گرفته شود تا آخرین مسائل باقیمانده را حل کنیم. او افزود: روابط دوجانبه ما پتانسیل شگرفی دارند اما بدون یک برجام فعال نمی‌توانیم روابطمان را گسترش دهیم. مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با اشاره به محور رایزنی‌هایش در ایران گفت: موضوعات حیاتی دیگری را هم مطرح کردم، مانند بازداشت آزاردهنده شهروندان اتحادیه اروپا در ایران و خواستار آزادی آنها شدم.
امیر عبداللهیان ، وزیر خارجه ایران نیز پس از گفت وگوی چند ساعته با بورل از آمادگی برای آغاز دوباره مذاکرات برجام خبر داد. او گفت: گفت‌وگوهای طولانی و مثبتی در مورد همکاری‌های ایران و اتحادیه اروپا داشتیم. ما در عرصه سیاست خارجی خود به دنبال روابط متوازن هستیم و در این روابط اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی از جایگاه مهمی برخوردار هستند. به دنبال این هستیم که روابط خود را با کشورهای مختلف قاره اروپا گسترش دهیم.
این دیپلمات عالیرتبه کشورمان با بیان اینکه مناسبات تجاری موجود بین ایران و کشورهای اروپایی در تراز ظرفیت‌های موجود بین ایران و کشورهای اروپایی نیست، افزود: امیدواریم این روابط را در جریان گفت‌وگوهای دو جانبه با کشورهای اروپایی و همچنین در قالب اتحادیه اروپا گسترش دهیم و شاهد رشد مناسبات در این حوزه باشیم.
امیر عبداللهیان با بیان اینکه در نشست امروز در ارتباط با موضوع مذاکرات وین برای رفع تحریم‌ها نیز گفت‌وگو و رایزنی کردیم، گفت: آقای بورل چندی پیش این موضوع را مطرح کرده بودند که چگونه می‌توانیم از بن‌بست به وجود آمده بعد از صدور قطعنامه علیه ایران در شورای حکام، خارج شویم و کار را دنبال کنیم. ما همواره تاکید کرده‌ایم که ایران از مسیر دیپلماسی و گفت‌وگوهای عزتمند و مبتنی بر نتیجه استقبال می‌کند. در همین چهارچوب از آقای بورل دعوت کردیم که به تهران سفر کند تا از نزدیک تمام ابعاد قضیه با حضور تیم‌های مذاکراتی دنبال شود. در همین راستا ما امروز نیز میزبان آقای بورل و آقای مورا بودیم. امروز در این ارتباط گفت‌وگوهای مفصل، عمیق و دقیقی داشتیم. در خصوص مطالبات ایران صحبت کردیم و تاکید کردیم که آمادگی داریم که در روزهای آینده مذاکرات را از سر بگیریم. امیرعبداللهیان در همین رابطه افزود: آنچه که برای ایران مهم است این است که نفع کامل اقتصادی از توافقی که در سال 2015 ایجاد شده به دست بیاورد و چرخه انتفاع اقتصادی ایران از این توافق کامل شود. امیرعبدالهیان، گفت: هر موضوعی که بتواند نفع کامل اقتصادی ایران از احیای برجام را تحت تاثیر قرار دهد از نظر ایران قابل قبول نخواهد بود.
وی با تاکید بر اینکه مسیر گفت‌وگوها به زودی از سر گرفته می‌شود، گفت: امیدواریم طرف امریکایی این‌بار واقع بینانه و منصفانه در مسیر مذاکرات و رسیدن به نقطه پایانی توافق اقدامات مسوولانه انجام دهد و به تعهداتش عمل کند.
امیر عبداللهیان با بیان اینکه در جریان گفت‌وگوهای امروز در ارتباط با آخرین وضعیت اوکراین گفت‌وگو و تاکید کردیم که از نظر ایران جنگ راه‌حل نیست.وی در کنار توجه به ریشه‌های این بحران افزود: همچنین در این نشست در مورد آخرین تحولات افغانستان رایزنی و گفت‌وگو کردیم.
امیرعبداللهیان بار دیگر با اعلام همدردی دولت و ملت ایران با مردم زلزله زده افغانستان و با اشاره به ارسال کمک‌های بشردوستانه ایران به زلزله‌زدگان افغانستانی گفت: همچنین در این نشست در ارتباط با موضوع یمن صحبت کردیم. بر ضرورت ادامه آتش بس و رفع محاصره یمن تاکید داشتیم. وزیر خارجه همچنین با بیان اینکه در این نشست در مورد آخرین تحولات سوریه و همچنین موضوع فلسطین گفت‌وگو کردیم، افزود: در مورد همکاری‌ها در حوزه انرژی، مبارزه با تروریسم، مواد مخدر، موضوع مهاجرت از جمله مهاجران افغانستانی که در ایران هستند. همچنین مسائل کنسولی و مسائل کنسولی از جمله مسائل کنسولی ایرانیانی که در اروپا هستند گفت‌وگو کردیم. همچنین من در این نشست گزارشی از رایزنی اخیرم با آقای لاورف وزیر خارجه روسیه به آقای جوزپ بورل ارایه کردم.
«مذاکرات را در روزهای آتی از سر خواهیم گرفت.» این جمله از زبان جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دستاورد نخستین دیدار او با وزیر خارجه ایران در تهران را به تصویر کشید.
مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این دیدار سخنان خود را با اشاره به اینکه سفر من به تهران یک هدف اصلی دارد، آغاز کرده و گفت: برای این به تهران آمدم که این بن بست را شکسته و تنش‌ها را پیرامون مذاکرات برجام کم کنم. برای من ایجاد یک انگیزه و فرصت جدید برای قرار گرفتن دوباره گفت‌وگوها پیرامون برجام روی ریل مهم بود. خیلی خوشحالم که قرار است مذاکرات را درباره برجام در روزهای آتی از سر بگیریم و این بن بست را بشکنیم. من مذاکرات را پیشنهاد کردم. در ماه مارس ما به یک متن با سوالات مختصر باقیمانده رسیده بودیم که قرار بود امریکا و ایران به آنها پاسخ بدهند، چرا که کار کشورهای 1+4 به پایان رسیده بود. قرار نبود این وقفه سه ماه طول بکشد. اکنون سه ماه گذشته و باید به کار سرعت ببخشیم. امروز بابت تصمیم تهران و واشنگتن برای ادامه مذاکرات خوشحالم. قرار است بعد از سفر من مذاکره ادامه یابد و تیم من به عنوان تسهیل‌کننده بین ایران و امریکا خواهند بود تا مسائل باقیمانده را رفع کنیم. رسیدن به توافق بر اساس متنی که روی میز گذاشتیم، بسیار مهم است.
مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در ادامه با اشاره به اینکه احیای برجام برای همه ما، ایران و کل دنیا و اروپا مهم است، افزود: ما از ماه فوریه در دنیای متفاوتی زندگی می‌کنیم. چهار ماه پیش و قبل از اینکه یک وقفه‌ای در مذاکرات داشته باشیم روسیه تهاجم بی‌رحمانه‌ای علیه اوکراین آغاز کرد. این حمله در ژئوپلیتیک جهان یک زمین لرزه بزرگ با تغییرات گسترده بود که یکی از تبعات آن تغییر در روابط کشورها بود. در چنین فضایی این توافق تاریخی ما اگر به نتیجه برسد، اهمیت آن بیش از پیش خواهد بود. دنیا به دنبال ثبات و امنیت است و با احیای برجام، جهان جای امن‌تری خواهد بود. با این توافق هم منافع کامل اقتصادی ایران تامین خواهد شد و هم نگرانی‌های جامعه بین‌المللی را درباره عدم اشاعه هسته‌ای، امنیت جهانی و ثبات منطقه‌ای رفع خواهد کرد.
جوزپ بورل: مذاکرات ایران-اتحادیه اروپا-آمریکا در وین برگزار نخواهد شد
٭ مذاکرات میان ایران، اتحادیه اروپا و آمریکا در وین برگزار نخواهد شد چرا که گفت‌وگوها در فرمت ۱+۴+آمریکا نیست.
٭ احتمالا این گفت‌وگوها در جایی نزدیک‌تر به خلیج فارس و به صورت مشخص‌تر در یک کشور حاشیه خلیج فارس برگزار می‌شود.
این تحرکات در تهران را باید به برخی از اظهارنظرهای بین‌المللی نیز مربوط دانست. راب مالی نماینده ویژه دولت امریکا در امور ایران با انتشار پیامی در حساب کاربری خود در توئیتر اعلام کرد که با جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و انریکه مورا معاون او دیدار کرده است. مالی در پیام خود نوشت: از جوزپ بورل و انریکه به دلیل ادامه همکاری نزدیکشان با ایالات متحده قدردانی می‌کنم. ما با مشورت با شرکای اروپایی خود همچنان به مسیر دیپلماسی معنادار متعهد هستیم. انریکه مورا نیز روز گذشته در توئیتی اعلام کرد که با جوزپ بورل و راب مکالی یک شام کاری داشته و آنها درباره برجام و موضوعات منطقه‌ای رایزنی کرده‌اند. وی در ادامه خاطرنشان کرد: مالی به‌طور جدی تاکید کرده که ایالات متحده متعهد به بازگشت به این توافق (برجام) است. همچنین وزارت امورخارجه فرانسه در بیانیه‌ای تصریح کرد: ما آماده رسیدن به نتیجه بر سر این توافق (برجام) هستیم و از ایران می‌خواهیم که از این فرصت دیپلماتیک برای دستیابی به توافق، درحالی که هنوز امکان‌پذیر است، استفاده کند.
این خبرها نشان می‌دهد که هرچند نفس‌های برجام به شماره افتاده اما هنوز قطع نشده است و دو طرف در روزهای اخیر شاید آخرین تلاش‌ها برای بازگشت به توافق هسته‌ای را آغاز کرده‌اند، تلاش‌هایی که باید دید در سال‌های پایانی دولت بایدن چه نفعی برای اقتصاد ایران خواهد داشت.
شمخانی در دیدار جوزپ بورل :
به دنبال توافقی قوی، قابل اتکا و پایدار هستیم
دریابان علی شمخانی، نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی در دیدار با جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با انتقاد از کم‌توجهی اروپا به نقش سازنده ایران در ایجاد امنیت پایدار در منطقه و نظام بین‌الملل گفت: متاسفانه روابط راهبردی اروپا با برخی کشورهایی در حال توسعه است که مظهر شر، ناامنی و تروریسم دولتی در جهان هستند. شمخانی با اشاره به بدعهدی امریکا و خروج غیرقانونی این کشور از برجام که تماما موجب افزایش بی‌اعتمادی مردم ایران به غرب و امریکا شد، افزود: ما ضمن آنکه به همه تعهدات‌مان در برجام عمل کردیم هیچ‌گاه از میز مذاکره خارج نشدیم و اکنون نیز به دنبال توافقی قوی، پایدار و قابل‌اتکا هستیم. بدعهدی امریکا و بی‌عملی اروپا در برجام تجربه‌ای تلخ برای مردم ایران است. اقدامات جبرانی ایران در بخش هسته‌ای صرفا واکنشی قانونی و عقلانی به یکجانبه‌گرایی امریکا و انفعال اروپا بوده و تا زمانی که رویه غیرقانونی غرب تغییر نکند، ادامه خواهد داشت. رفع تحریم‌های غیرقانونی و تحقق انتفاع اقتصادی همه‌جانبه و پایدار، هدف ایران از ورود به مذاکرات وین است و توافقی که دو اصل ذکر شده را با ارایه تضمین قابل اتکا از سوی امریکا و اروپا تامین نکند هیچ مطلوبیتی برای ایران ندارد. جوزپ بورل نیز در جریان این ملاقات با اشاره به شرایط بین‌المللی پس از جنگ اوکراین و ضرورت تلاش همه‌جانبه برای ایجاد امنیت پایدار در جهان گفت: احیای برجام در شرایط کنونی می‌تواند دستاورد امنیتی بسیار مهمی در نظام بین‌الملل تلقی شود. او با انتقاد شدید از سیاست‌های ترامپ که با خروج یکجانبه از برجام این توافق بین‌المللی را تا مرز نابودی پیش برد، گفت: برای دستیابی به توافقی خوب همه طرف‌ها باید نگاهی رو به آینده داشته باشند. بورل با اشاره به گفت‌وگوی خود با مقامات امریکایی پیش از سفر به تهران افزود: دولت بایدن به دلایل مختلف به دنبال دستیابی به توافق برای احیای برجام است. مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ملاحظات ایران را با توجه به تجربیات گذشته در زمینه اخذ تضامین برای اطمینان از پایدار بودن توافق جدید قابل درک عنوان کرد و گفت: من به عنوان هماهنگ‌کننده مذاکرات در تلاش هستم که دیدگاه‌های طرفین را متناسب با مقدورات سیاسی و فنی برای شکل‌گیری توافق به یکدیگر نزدیک کنم.
