تورم 4 درصدی قیمت‌ها فقط در یک ماه
با گذشت نیمی از سال 99، وضعیت اقتصادی ایران در سال شیوع کرونا، روشن‌تر از قبل شده است. اگر در ماه‌های نخست هیچ یک از فعالان اقتصادی نمی‌دانستند تکلیف بازارها چه می‌شود، امروز با گذشت حدود هفت ماه از آغاز شیوع رسمی این ویروس در ایران، بسیاری از ابعاد ماجرا روشن شده و به نظر می‌رسد بازارهای مختلف اقتصادی نیز مسیر خود را تا حدی پیدا کرده‌اند، در این میان تنها بازاری که هنوز سرنوشت دقیقی ندارد بازار بورس است و پاسخ دادن به این سوال برای آینده اقتصاد ایران چه در کوتاه‌مدت و چه در بلندمدت اهمیت فراوانی دارد.
اقتصاد ایران در حالی سال 99 را آغاز کرد که همزمان با چند معضل طولانی مدت دست و پنجه نرم می‌کرد. با شیوع دوباره تحریم‌های امریکا در سال 97، اقتصاد ایران در ماه‌های ابتدایی تصمیم جدید ترامپ با موقعیتی دشوار مواجه شد و شوک حاصل از تحریم‌ها وضعیت را در بسیاری از بازارها بر هم ریخت. در کنار این شوک، آنچه بیشترین فشار را به دولت وارد کرد، محدود شدن امکان فروش نفت در بازارهای جهانی و به دست آوردن منابع ارزی حاصل از آن بود. دولت روحانی که با نهایی کردن برجام توانسته بود میزان عرضه نفت ایران را به بیش از 2.5 میلیون بشکه در روز برساند، با استفاده از منابع حاصل از صادرات این محصول طرح‌های اقتصادی جدیدی را کلید زد که در کنار بهبود نسبی وضعیت معیشت، می‌توانست به توسعه زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذاری جدید از داخل و خارج از کشور منجر شود اما در شرایطی که به نظر می‌رسید با توجه به عمل کردن ایران تعهداتش، نگرانی در این زمینه وجود ندارد، ترامپ ناگهان اعلام کرد که این کشور از برجام خارج شده و بار دیگر تحریم‌های جدیدی را علیه ایران وضع می‌کند و سیاست اصلی فشار بر دولت ایران روی منابع درآمدی نفتی سوار شد. در شرایطی که به نظر می‌رسید ایران برای جایگزین کردن منابع نفتی با سایر درآمدها، با مشکل و دشواری مواجه شود، ظرفیت موجود در صادرات غیر نفتی توانست بخشی از نیاز ارزی کشور را جبران کند. در چنین بستری آمارهای سال 98 نشان می‌داد که رشد بخش غیرنفتی اقتصاد ایران بار دیگر مثبت شده و از این رو می‌توان امیداور بود که شرایط در سال 99 متفاوت شود و با تجارب دو سال قبل، مدیریت منابع در اقتصاد ایران تسهیل شود، تصوری که شیوع کرونا آن را نقش بر آب کرد.
با وجود موفقیت‌های ثبت شده در مدیریت بخش‌هایی از فشار تحریم‌ها، اقتصاد ایران همچنان با رشد اقتصادی منفی مواجه بود و تورم طولانی مدت دو رقمی، وضعیت معیشتی مردم را دشوارتر می‌کرد. هرچند با همکاری دولت و مجلس میزان افزایش حقوق کارگران و کارمندان به شکل سالانه افزایش یافت اما همچنان سرعت این افزایش از سرعت تورم کمتر بود و از این رو فشار معیشتی بر مردم بالاتر رفت.
هجوم به بازارهای موازی
همزمان با شروع تحریم‌ها و افزایش دوباره نرخ تورم، بخشی از جامعه برای حفظ ارزش پس انداز خود و کمتر کردن بار هزینه زندگی، به سمت بازارهای موازی با شغل اصلی خود حرکت کردند. این اتفاق در مدتی کوتاه، نظم این بازارها را بر هم ریخت و به افزایش جدی قیمت‌ها منجر شد. در ماه‌های ابتدایی سال 97، ابتدا قیمت ارز به شکل جدی رشد کرد و سپس تاثیرات هجوم نقدینگی سرگردان خود را در بازارهایی مانند طلا، مسکن و خودرو نشان داد و قیمت‌ها به شکل جدی در این بازارها افزایش یافتند. هشدارهای مقامات دولتی مبنی بر زیان ده شدن این بازارها در بلندمدت نیز کارساز نشد و قیمت دلار از مرز 4000 تومان به به کانال 20 هزار تومان نیز رسید.
در ماه‌های پایانی سال گذشته، بازار رقیب جدیدی نیز به عرصه اقتصاد ایران اضافه شد و آن بورس بود. بازار سرمایه که در سال‌های قبل روند رو به رشد نامحسوسی را پشت سرگذاشته بود، ناگهان حرکت صعودی جدی خود را آغاز کرد و در سال 98، سودی بیش از 100 درصدی نصیب سرمایه‌گذارانش کرد. در شرایطی که به نظر می‌رسید با شیوع کرونا و به تبعیت از تمام بازارهای جهانی، بورس ایران نیز سقوط خواهد کرد با گشایش بازارها در فروردین، بورس همچنان رشد کرد و با رکوردشکنی‌های پی در پی، در ابتدای تابستان حتی رکورد تاریخی شاخص دو میلیون واحدی را نیز به ثبت رساند. در این بستر نقدینگی سرگردان در جامعه بهترین گزینه را در بورس دید و به این ترتیب در چند ماه، چند میلیون سهامدار جدید با هزاران میلیارد تومان سرمایه وارد این بازار شدند. با وجود آنکه به نظر می‌رسید این روند با حمایت‌های دولت ادامه خواهد یافت اما در نهایت، برخی تصمیمات اشتباه و گمانه زنی‌های متفاوت، باعث شد حرکت رو به رشد بورس متوقف شود و با شروع ریختن شاخص، بسیاری از سرمایه‌گذاران نسبت به تداوم حضور در این بازار با شک و تردید نگاه کردند، موضوعی که خود را در شهریور سال 99، به‌طور کامل نشان داد.
سود بورس منفی شد
اختلاف نظر نهادهای دولتی در نهایی کردن برخی تصمیمات بورسی مانند عرضه سهام دارا دوم، عرضه دوم سهام عدالت و تداوم شرایط دشوار اقتصادی در حوزه درآمدهای ارزی، دست به دست هم دادند تا روند صعودی تاریخی بورس را متوقف کنند و با وجود حرکت سینوسی بازار، بورس در شهریور سرانجام زیان ده شد و بررسی وضعیت سایر بازارها نشان می‌دهد که بازار سرمایه قافیه را به سکه باخته است. بررسی وضعیت بازارهای اقتصادی در شهریور ماه نشان می‌دهد که بورس در مقایسه با عملکرد مرداد، رشد منفی 9.2 درصد را به ثبت رسانده است. این در حالی است که در همین مدت، بازار طلا رشدی 17 درصدی و بازار سکه رشدی 21.7 درصدی را به ثبت رسانده است. به این ترتیب در آخرین ماه تابستان، بازار سکه بیشترین سود را نصیب سرمایه‌گذارانش کرده است.
بازار ارز نیز که ماه‌های پایانی سال گذشته و در بهار امسال، ثباتی نسبی را تجربه کرده بود، در شهریور ماه بار دیگر به حرکت درآمده و به این ترتیب قیمت دلار در شهریور نسبت به مرداد ماه، 17.7 درصد و یورو 18.7 درصد افزایش قیمت داشته‌اند. با وجود تمام هشدارهای بانک مرکزی و برنامه‌هایی که از سوی این بانک ارایه شد، قیمت دلار که در میانه تابستان کانال 20 و 25 هزار تومان را تجربه کرده بود دیگر با سقوط قیمت مواجه نشد و دلار شهریور را در کانال 27 هزار تومان به پایان رساند. در این مدت بازار خودرو و مسکن نیز به روند افزایش قیمت خود ادامه دادند و به نظر می‌رسد در صورتی که تغییر عمده‌ای در سیاست‌های دولت رخ ندهد این بازارها همچنان، با افزایش قیمت مواجه خواهند بود.
آنچه زنگ خطری بزرگ برای اقتصاد ایران به حساب می‌آید، تداوم روند سقوطی بازار بورس است. با توجه به اینکه هجوم نقدینگی به هر یک از بازارهای موازی می‌تواند به افزایش بهای دوباره آنها مواجه شده و به اشکال مختلف برای اقتصاد ایران دردسر ساز شود، بازار بورس در صورت جذب نقدینگی در کنار امکان پذیر کردن انتقال منابع اقتصادی به تولید، کسری بودجه دولت را نیز تا حدی پوشش خواهد داد.
بازار بورس در حالی کار خود را در مهر ماه آغاز کرده که امید به دو تغییر، شانس بازگشت سهام به کانال صعودی را افزایش داده است. از سویی دولت اعلام کرده که یک میلیارد دلار از منابع صندوق توسعه را برای حمایت از بورس به بازار وارد خواهد کرد، طرحی که هرچند جزییات آن مشخص نیست اما می‌تواند با مثبت کردن فضا، سرانجام شاخص را مثبت کند. در کنار آن ورود مجلس به بورس و برنامه‌ریزی برای حمایت از سرمایه‌های مردم در این بازار نیز می‌توان نخستین تاثیرات خود در بازار بگذارد. اگر این طرح‌ها جواب ندهند، بخش بیشتری از منابع وارد شده به بورس با هدف فعال شدن در سایر بازارها، خارج خواهند شد و این مساله می‌تواند شوکی جدید به اقتصاد ایران وارد کند، موضوعی که با توجه به دشواری‌های مقابله همزمان با تحریم‌ها و کرونا، دولت را در اداره کشور با دشواری‌های جدی مواجه کند.
