نیاز به نوآوری در عصر دولت‌های مدرن داریم

۱۳۹۸/۰۶/۳۰ - ۰۰:۰۰:۰۰
کد خبر: ۱۵۳۲۸۱

دومین نشست از سلسه‌نشست‌های جریان‌شناسی سیاسی ایران معاصر با حضور استاد علی شکوهی ازسوی دفتر سیاسی حزب اعتماد ملی برگزار شد.

به گزارش سایت رسمی حزب اعتماد ملی، علی شکوهی در این جلسه به تحلیل دو جریان اخباری و اصولی در شیعه پرداخت و گفت: با تشکیل حکومت صفویه بسیاری از علما، صفویه را به عنوان منجی شیعه و بشریت تلقی کردند و آرزوهای سرکوب‌شده شان را در صفویه دیدند. همزمان با صفویه یک جریان تحت عنوان اخباری‌گری شکل گرفت.  او توضیح داد: تحلیل این جریان این است که اجتهاد امری شیعی نیست و از اهل سنت به شیعه منتقل شده و باید برگردیم به احادیث و همان را مبنا قرار دهیم با دخالت دادن در فهم دین مخالفت می‌کند. این جریان دستاوردهایی هم داشت که همه کتب روایی را جمع کردند.

شکوهی با اشاره به چهار منبع قرآن، روایت، عقل و اجماع در فقه، گفت: اخباری‌گری بر این باور است که حتی قرآن را نمی‌توانیم بشناسیم؛ چراکه همه آیات متشابهند، مگر اینکه روایتی در تفسیر آیه‌ای داشته باشیم. اخباریه روایت را حجت می‌داند و عقل را هم به عنوان منبع مستقل مطلقا قبول ندارد و اجماع را هم که نوعی رجوع به عقل است، نمی‌پذیرد.

این نویسنده و روزنامه‌نگار به مبانی فکری که جریان اخباری‌گری را از جریان اصولی تفکیک می‌کند اشاره کرد و افزود: جریان اصولی مقابل اخباری‌‌گری می‌ایستد و به عقل و اجتهاد تاکید می‌کند. این جریان با وحید بهبهانی در اوایل قاجاریه شناخته می‌شود که استادِ میرزای شیرازی و بیشتر علمای این دوره است. در این دوره جریان اخباری بیشتر در عراق، بحرین و جنوب ایران نفوذ دارد و شیخ یوسف بهرامی آخرین عالم برجسته‌ای که از این جریان دفاع می‌کرده اهل بحرین بود. گرچه خودش در اواخر عمر تا حدی این تفکر را کنار گذاشت.

او اظهار کرد: اما بیشتر اصولیون شاگردان وحید بهبهانی هستند که مقابله عملی با جریان اخباری و یوسف بهرامی می‌کند و حتی حضور در نماز و کلاس درس بهرامی را حرام اعلام می‌کند. به قول شهید مطهری اگر جریان اخباری می‌ماند، مهر پایانی بر اجتهاد و تعقل می‌زد. اصولیون معتقدند حتما باید اجتهاد کرد و عده‌ای از مومنان باید بروند دین را بشناسند و تحقیق کنند و به مردم بگویند. اخباری این اعتقاد را ندارد و می‌گوید کافی‌است فردی عربی بداند تا بتواند روایات را بفهمد. اخباری‌گری عمدتا به سنت تکیه دارد و می‌گوید در روایات هر چه دیدیم باید عمل کنیم. اما مجتهدین یا اصولیون می‌گویند اگر اجتهاد کردیم و به نظر ظنی هم رسیدیم به همان عمل می‌کنیم.

   ارزش‌گذاری‌های اصولیون

این مدرس دانشگاه ادامه داد: اصولیون احادیث را ارزش‌گذاری صحیح، ضعیف و موثق می‌کنند، اما اخباریون می‌گویند حدیث یا درست است یا غلط. یعنی یا موثق است یا غیرموثق. تمام کتب اربعه را صحیح می‌دانند اما اصولیون می‌گویند باید تحقیق و ارزش‌گذاری کرد. اخباری‌ها معتقد به رابطه مجتهد و مقلد نیستند و می‌گویند مردم مقلد مستقیم ائمه هستند.  شکوهی با بیان اینکه بعد از اینکه در اوایل قاجار جریان اصولی در حوزه‌ها جا می‌افتد، نتایجی به بار می‌آورد که تا امروز قابل ردیابی است، اظهار کرد: درباره اینکه چرا اخباریون شکست خوردند ۲ پارامتر وجود دارد. فقط منطق درونی اصولیون باعث این تفوق آنها نشد. نخست اینکه اثرات مدرنیته و نوع رزق و روزی و اداره جامعه با جریان اخباری خیلی منطبق نبود. جریان اصولی چون ظاهر گرا نیست و می‌تواند خودش را با زمان منطبق کند، بهتر می‌تواند این تغییرات را بپذیرد. نکته دیگر حضور استعمار و انعقاد قراردادهای خسارت‌بار با کشورهای دیگر بود که مجتهدین را وارد سیاسیت کرد. جریان اخباری اهل سیاست و مبارزه نبود اما جریان اصولی جریانی سیاسی است.

شکوهی درباره شرط حکومت‌داری، اظهار کرد: ما امامان عادل را داشته‌ایم و شرط عدالت در تشکیل حکومت داریم که به فقیه و غیرفقیه تعمیم پیدا می‌کند یعنی اگر فقیه هم نداشته باشیم مومن عادل هم می‌تواند حکومت کند.

او در پاسخ به این سوال که آیا علمای سنتی و اخباری که در مباحث سیاسی دخالت نمی‌کرند مناسب‌تر نبودند، گفت: از چند زاویه می‌توان موضوع  را طرح کرد. اول بحث درون متنی است یعنی فهم ما از دین. من معتقدم اسلام دین سیاست و حکومت است و هر کاری بخواهی بکنی که اسلام را دینی فردی کنی، نمی‌توانی. برعکس مسیحیت که دینی فردی است و شریعتی می‌گویند پروتستان‌ها برای ایجاد روح اجتماعی در مسیحیت، تحت تاثیر اسلام عمل کردند و پروتستان را مسیحیت اسلامیزه می‌داند.  این نویسنده ادامه داد: اینکه چرا علما وارد سیاست می‌شوند، تابع واقعیت‌های تاریخی و اجتماعی است. تشیع در زمان قبل از صفویه دین اقلیت در بیشتر کشورها بود. مساله تشکیل حکومت نمی‌توانسته معنا داشته باشد. در قاجاریه اکثریت می‌یابد و اندیشه حکومت ایجاد می‌شود.

  راهکار کامروایی در حکمرانی

شکوهی در پاسخ به سوالی به ارجاع صرف به روایات یا قرآن در برخی فتاوی و رساله‌ها گفت: عقل قطعی با دین قطعی تناقض ندارد. اگر فتوایی داده شد که مصداق‌ظلم است، این فتوا با دین در تضاد است.

او درباره ناکامی اصولیون در حکومت‌داری گفت: اگر به عنوان مثال جمهوری اسلامی صد بار هم ناکام شود من اسلام را دین سیاسی و حکومت می‌دانم. ما هنوز تئوری‌هایی را که بر اساس آن عمل کنیم نداریم. اول عمل کرده‌ایم اما به لحاظ تئوریک همچنان تأخر داریم. بعد از ۲۲ سال همچنان از چیستی اصلاحات حرف می‌زنیم. هنوز در برخی احزاب اگر بحث‌های نظری را داغ کنیم قطعا منجر به انشعاب می‌شود، بنابر این مدام بحث‌های نظری را عقب می‌اندازیم. اما به هر حال جریان اصولی حتما نسبت به جریان اخباری، گام رو به جلویی است.  شکوهی درباره نسبت عقل و دین و افرادی که صرفا بر مبنای عقل عمل می‌کنند، گفت: به قول آیت‌الله مشکینی اگر به حکم عقل به چیزی رسیده باشید این عین دین است و اگر خلاف آن عمل کنید باید پاسخگو باشید.

در پایان این نشست، الیاس حضرتی، قائم مقام حزب اعتماد ملی گفت: این روزها بسیاری، گرفتار معیشت و مسائل روز و تک‌جمله‌های درست و غلط فضای مجازی شده‌اند و توجه به مسائل فکری اینچنینی کمرنگ و بعضا فراموش شده است. امیدوارم این جلسات با همین شکل ادامه پیدا کند و بتوانیم از این فرصت مغتنم پرداختن به مسائل فکری و عمیق بهره بیشتری ببریم.

 

 

ارسال نظر