گروه انرژی| نادی صبوری| فرداد احمدی |
نوسانات قیمت نفت خام این روزها بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد؛ چرا که به نوعی می‌تواند شاخصی برای پیش‌بینی مسیری باشد که عرضه جهانی نفت خام و به طبع آن صادرات نفت خام ایران خواهد پیمود. از دوشنبه هفته پیش و انتشار بیانیه کاخ سفید در مورد معافیت‌های نفتی، تا عصر دیروز جمعه، بازار نفت خام با فراز و نشیب‌های قابل توجهی روبه‌رو بود و چند بار رکورد سال 2019 را جابه‌جا کرد، دیروز اما قیمت‌ها با نوسان قابل توجهی روبه‌رو بودند که آنها را به کف قیمت 73 دلار در هر بشکه نیز نزدیک کرد. در این گزارش به این مساله پرداخته‌ایم که در وهله نخست بازار چه می‌خواهد بگوید و در وهله دوم تا چه اندازه بازار می‌تواند پیشگوی درستی باشد.
بهای نفت خام 22 آوریل مصادف با 2 اردیبهشت، حتی پیش از آنکه دولت ترامپ تصمیم او را را در خصوص استثنائاتی که برای خریداران نفتی ایران قائل شده بودند اعلام کند با افزایش شدید و 3 دلاری قیمت روبه‌رو شد. رشد 3 درصدی بهای طلای سیاه در این روز توانست رکورد سریع‌ترین رشد 10 سال اخیر را بزند. در ادامه اما به نظر رسید نیرویی در حال تلاش برای مقابله با میل صعودی قیمت‌ها است. بررسی نوسانات قیمت در چند روز معاملاتی اخیر، به نوعی حاکی از آن بود که از یک سو نیرویی در حال پیشرانی بهای طلای سیاه است و از سوی دیگر جریانی تلاش دارد آن را به سمت ارقام پایین‌تر سوق دهد. این وضعیت قیمت نفت خام را در روز چهارشنبه چند بار نسبت به روز قبل به سطوح پایین‌تر و بالاتر رساند و در دقایقی کوتاه چندین بار جابه‌جایی را رقم زد. اما روندی که بازار در روزهای پنجشنبه و جمعه از سر گذراند از هر زمان دیگری جالب توجه‌تر بود. طلای سیاه پس از آنکه در آخرین معاملات روز چهارشنبه با روندی کجدار و مریز به سمت سطوح بالای 74.5 در حال حرکت بود، روز پنجشنبه با افزایش قیمتی قابل توجه روبه‌رو شده و حتی با رقم 75 دلار و 55 سنت در هر بشکه که بالاترین قیمت در 5 ماه گذشته محسوب می‌شود رسید. از نوامبر سال 2018 که بهای نفت خام در واکنش به خروج امریکا از برجام سطوح 80 دلار در هر بشکه را تجربه کرده بود تا روز پنجشنبه، قیمت نفت خام هرگز به بالای 75 دلار در هر بشکه نرسیده بود. دیروز جمعه اما قیمت‌ها روندی کاملا متفاوت از پنجشنبه را در پیش گرفتند. در این روز بهای نفت خام که تنها چند ساعت قبل رنگ قیمت‌های 75 دلاری را دیده بود حتی به 72 دلار و 85 سنت در هر بشکه نیز سقوط کرد؟ از چنین بازار پرنوسانی چه چیزهایی می‌توان فهمید؟
یک منبع آگاه به مسائل ایران در بازار نفت در این خصوص به «تعادل» می‌گوید: «نشریه‌های تخصصی و برخی رسانه‌های جهانی، در وضعیت روانی بازار نفت خام نقش دارند. معاملات کاغذی و آتی از این فضاها به شدت تاثیر می‌گیرند.» او در مورد نحوه کارکرد این نشریات می‌گوید: «آنها می‌توانند با بزرگ کردن یک خبر و کمرنگ جلوه دادن خبری دیگر روی قیمت‌ها تاثیر بگذارند. این اثرپذیری‌ها در کوتاه مدت از خصیصه‌های بازار نفت است که بعضا به این دلیل که منافع این نشریات با منافع کسانی که قیمت پایین نفت را ترجیح می‌دهند همراستا است اتفاق می‌افتد» اما نکته‌ای که این فرد مطلع عنوان می‌کند، این است که این نوسانات «کوتاه مدت» بوده و باید تا زمانی که واقعیت‌های بازار که اصل عرضه و تقاضا هستند خود را نشان دهد صبر کرد. او در این باره می‌گوید: «سطوح قیمت با ثبات‌تر و واقعی‌تر در برهه زمانی طولانی‌تری خود را نشان می‌دهند». عربستان سعودی و امارات متحده عربی تلاش زیادی به خرج داده‌اند که به بازار نفت خام اطمینان دهند که جای ایران را در بازار پر خواهند کرد؛ اما بر سر واقعی بودن ادعاهای این 2 کشور تردید وجود دارد. دیروز خبرگزاری خانه ملت به نقل از بیژن زنگنه وزیر نفت نوشت که او اعتقاد دارد ریاض و دوحه درباره ظرفیت‌های نفتی خود بزرگ‌نمایی می‌کنند. عربستان تاکنون ادعاهای تایید نشده پرشماری را در مورد مازاد ظرفیت تولید نفت خام خود مطرح کرده است اما به این دلیل که هیچ کدام از ارقام اعلام شده در مورد ظرفیت و ذخایر انرژی کشورهای خاورمیانه مورد تایید منابع بی‌طرف نیست، در این مورد نیز تردید وجود دارد.
برای مثال در حالی که این کشور همواره از توان افزایش ظرفیت خود صحبت می‌کرد، در سال 2011 و کاهش روزانه 1 میلیون بشکه‌ای تولید نفت خام لیبی، نتوانست عرضه به بازار را به حدی برساند که این کمبود حس نشود.
بخشی از این مساله به دلیل پیر بودن بسیاری از میادین نفتی در عربستان است. پیشتر ماهنامه علمی اکتشاف و تولید در مقاله‌ای پیرامون واقعیت‌های تولید نفت خام عربستان نوشته است که در حقیقت اگرچه ممکن است عربستان قادر باشد در مواقع بحرانی فشار بیشتری به میادین قدیمی خود آورده، تولید نفت‌خام را حداکثر به 11 میلیون بشکه در روز افزایش دهد، اما باید توجه داشت که دوام و پایداری این شرایط، بسیار کوتاه است.
به هر روی ریاض در کنار دوحه تلاش زیادی برای اینکه به بازار در خصوص میزان عرضه اطمینان دهد به خرج داده است، از سوی ثامر الغضبان وزیر انرژی عراق نیز دیروز اظهاراتی را در خصوص وضعیت عرضه نفت خام در بازار مطرح کرده است. آقای الغضبان گفته است که عراق می‌تواند اگر «لازم» باشد تولید نفت خام خود را به 6 میلیون بشکه در روز برساند هر چند از نظر او بازار اکنون با کمبود عرضه روبه‌رو نیست. منابع ثانویه اوپک، تولید نفت خام عراق در ماه مارس را روزانه 4 میلیون و 522 هزار بشکه گزارش کردند. هر چند آقای الغضبان هر گونه تصمیم‌گیری در مورد افزایش تولید نفت خام عراق را به نشست اوپک موکول کرده و در واقع تلاش کرده است در فضایی غیر سیاسی صحبت کند اما اساسا ظرفیت تولید 6 میلیون بشکه در روز برای عراق، حتی از ادعاهای عربستان بیشتر مورد تردید است. چندی پیش نشریه معتبر میس ظرفیت تولید نفت خام در عراق را 4 میلیون و 998 هزار بشکه در روز عنوان کرد. آژانس بین‌المللی انرژی نیز بر این باور است که عراق برای اینکه بتواند به تولید 6 میلیون بشکه نفت خام در روز دست پیدا کند به 10 سال زمان احتیاج دارد.
شانس بازار برای تمدید معافیت‌ها؟
اما موضوع دیگری که در کنار تلاش عربستان و امریکا برای کنترل بازار مطرح است این احتمال است که بازار نفت خام با توجه به واکنش برخی مشتریان نفتی ایران و انتشار برخی خبرهای تایید نشده در مورد احتمال تمدید بعضی از معافیت‌ها از سوی ترامپ، تا حدودی نسبت به جریان حداقل بخشی از نفت خام ایران در بازار مطمئن شده باشد. دیروز آسوشیتد پرس در خبری که ایرنا آن را ترجمه و مخابره کرده این گمانه را مطرح کرد که واشنگتن در حال بررسی صدور دوره تازه ای از معافیت هاست. در این گزارش آمده است که مقام‌ها، مشاوران کنگره و مشاوران غیردولتی مطلع از موضوع که خواستند نامشان فاش نشود، گفته اند یکی از سناریوهای در حال بررسی در دولت امریکا این است که به خریداران نفت ایران اجازه داده شود تا پیش از دوم ماه مه (12 اردیبهشت) سفارش محموله های تحویل در آینده را ثبت کرده و پول آن را پرداخت کنند. پس از آن، امریکا برای حمل و نقل و پالایش نفت ایران معافیت صادر خواهد کرد. در همین راستا دیروز رویترز به نقل از حامی آکسوی سخنگوی وزارت خارجه ترکیه نوشت که آنکارا در تلاش است امریکا را متقاعد کند که به پالایشگاه «توپراش» اجازه بدهد همچنان از ایران نفت خام وارد کند. توپراش بزرگ‌ترین واردکننده نفت در ترکیه است. تانکرهای بلومبرگ متوسط واردات نفت خام ترکیه از ایران در فاصله نوامبر 2018 تاکنون را روزانه 67 هزار بشکه گزارش کرده‌اند.
تحلیل رفتار بازار در روز جمعه
مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در گفت‌وگو با «روزنامه تعادل» اعتقاد دارد کاهش بیش از 2 درصدی قیمت نفت روز جمعه به نوعی از این مساله نیز متاثر شده است که بازار نفت خام اطمینان یافته است صادرات به صفر نخواهد رسید. ایالات متحده دوم اردیبهشت‌ماه با اعلام تمدید نکردن معافیت کشورهای خریدار نفت ایران، از قصد خود برای به صفر رساندن صادرات نفت خام جمهوری اسلامی ایران خبر داد. از نظر بهروزی‌فر، ایران در بدترین حالت حداقل روزانه 400 الی 500 هزار بشکه نفت صادر خواهد کرد و با توجه به میانگین صادرات نفت خام این کشور در 6 ماه گذشته که یک میلیون و 300 هزار بشکه بوده است، بازار پیش‌بینی می‌کند با کمبود روزانه 700 الی 800 هزار بشکه‌ای نفت از جانب تحریم نفت ایران مواجه شود که جبران این مقدار توسط کشورهای دارای خصومت با ایران یعنی عربستان و امارات و نیز کشورهای روسیه و عراق که توان افزایش تولید نفت دارند، امکان‌پذیر است. از نظر این کارشناس حوزه انرژی، کاهش محسوس روز جمعه قیمت نفت به دلیل آن است که التهاب بازار نفت پس از گذشت چند روز از نگرانی‌ها نسبت به رویارویی مستقیم ایران با امریکا یا برخی کشورهای منطقه، کاهش یافته است. همچنین بازار حساب بیشتری روی نفت خامی که می‌تواند از جانب عربستان، امارات و عراق جبران شود باز کرده و امیدوار است که با اقدامات ایالات متحده علیه صادرات نفت ایران، بازار با کمبود عرضه نفت مواجه نخواهد شد.
بهروزی‌فر کاهش قیمت نفت به زیر 70 دلار را نیز به خاطر ایجاد مازاد عرضه از سوی عربستان و امارات متحده عربی محتمل می‌داند. نرسی قربان، یکی دیگر از کارشناسان حوزه انرژی ایران نیز درباره تحولات اخیر قیمت نفت در پاسخ به پرسش «روزنامه تعادل» که دلیل کاهش 2 درصدی قیمت نفت در روز گذشته چه بوده است؟ با بیان نرمال بودن تحولات چند روز اخیر قیمت نفت، گفت: «پس از آنکه ایالات متحده اعلام کرد که معافیت‌ها به خریداران نفت ایران را تمدید نمی‌کند، به بازار نفت شوک وارد شد و قیمت‌ها بالا رفت، اما پس از آنکه کشورهایی اعلام کردند که کمبود نفت بازار را جبران خواهند کرد، فشار روانی بازار برداشته شد و قیمت‌ها پایین آمد.»
ایران بر این باور است که امریکا در حال دنبال کردن یک «جنگ اقتصادی» با محدود کردن فروش نفت خام ایران است. در همین راستا وزیر نفت بیژن زنگنه در گفت‌وگویی کوتاه با خبرگزاری مجلس شورای اسلامی رفتارها و تحریم‌های نفتی امریکا را نه یک «بلوف سیاسی» بلکه «دشمنی‌های بسیار خشن» علیه ملت ایران توصیف کرده است.
