آیا شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی می‌توانند در حوزه انرژی ایران ورود کنند؟
گروه انرژی| نادی صبوری|
دوره جدیدی که ایران و صنعت نفت و انرژی آن از سر می‌گذراند، ممکن است آخرین دوره‌ای باشد که شرکت‌هایی با قالب سنتی پیمانکاری در این حوزه فعالیت می‌کردند. نشانه‌ها از این حاکی است که خصوصی‌های این حوزه نیز تقریبا این مساله را دریافته‌اند که زمان وداع با بودجه‌های دولتی و درگیر شدن با مقولات تامین مالی فرا رسیده است.
کیش در روزهای 1 الی 4 بهمن میزبان پانزدهمین دور از نمایشگاه بین‌المللی انرژی بود. آن چیزی که به نوعی پیش‌زمینه این دور از نمایشگاه بود، موضوع افق جدید پیش روی همکاری‌های بین‌المللی در حوزه انرژی بود. از زمان جدی‌تر شدن موضوع از سرگیری تحریم‌ها علیه ایران، این موضوع نیز قوت گرفت که به جای شرکت‌های بزرگ حوزه انرژی اروپا که با امریکا منافع دارند و عملکردشان نیز زیر ذره‌بین قرار دارد، بر ورود شرکت‌های کوچک و متوسط نفتی تمرکز شود.
در همین راستا روز سه‌شنبه پنلی تحت عنوان «سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی و مدل همکاری شرکت‌های کوچک و متوسط داخلی» در حاشیه نمایشگاه انرژی کیش در مرکز همایشهای این جزیره برگزار شد. رضا پدیدار عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی در این پنل عنوان کرد که از بهمن ماه سال گذشته تاکنون 114 شرکت کوچک و متوسط انرژی به همکاری با شرکت‌هایی در این ابعاد در ایران ابراز تمایل کرده‌اند. در واقع پنلی که دیروز برگزار شد، تلاشی از سوی خصوصی‌های نفت برای شناخت فرصت‌ها و چالش‌هایی بود که در این دوره پیش روی آنها قرار گرفته است.
یکی از مسائل جالب توجهی که در این نشست مطرح شد موضوع آلترناتیوهایی بود که خصوصی‌های ایران در حال حاضر برای مقولاتی چون تامین مالی، تامین تجهیزات و دستیابی دوباره به منابع مالی برای بازسرمایه‌گذاری پیش رو دارند. محمد دادفر که روی مدل کسب و کار حوزه انرژی مطالعات دانشگاهی داشته است، موضوعاتی را پیرامون این مساله ارایه داد.
او ابتدا به آنچه که بر فروش نفت خام ایران در دوره تحریم خواهد رفت اشاره و تاکید کرد که پیگیری روندی که تحریم‌ها دنبال می‌کند به خوبی نشان می‌دهد که مساله اصلی «اقتصاد» است.
دادفر 2 صنعت «فولاد» و «پتروشیمی» را صنایعی معرفی کرد که به نسبت دیگر حوزه‌ها در تحریم عملکرد موفق‌تری را رقم زدند. در نتیجه از دیدگاه این چهره دانشگاهی؛ پیگیری الگویی که این صنایع دنبال کردند می‌تواند برای دیگر شرکت‌ها مفید واقع شود.
او در خصوص وضعیت و شرایط فولاد و پتروشیمی گفت: «باید به این نکته توجه کرد که شروع کار این 2 حوزه قبل از جدی‌تر شدن تحریم‌ها کلید خورده بود. این حوزه‌ها پیش از آنکه فشار تحریم آنقدر زیاد شود که امکان فعالیت را دشوار کند، برای خود شبکه‌هایی طراحی کردند»
این چهره آکادمیک ادامه داد: «پتروشیمی‌ها که امروز در فعالیت در تحریم عملکرد بهتری دارند در گذشته در خارج از ایران شبکه ایجاد کرده و شبکه مالی را به یکدیگر متصل کردند. این باعث شد در دوران تحریم بتوانند از این شبکه‌ها استفاده کنند. در واقع این شبکه‌ها ریسک اصلی را در این دوران به دوش می‌کشند»
دادفر به تلاش‌های ناموفقی مانند «صندوق فرآورده» و «شرکت نیکو» که در حوزه نفت و فرآورده به دنبال راهی مشابه فولاد و پتروشیمی بودند اشاره کرده و گفت که دلیل نافرجام بودن این تلاش‌ها این است که هیچ‌وقت ادامه‌دار نبودند و منجر به اتفاق مهم ایجاد شبکه در خارج از کشور نشدند.
او در سخنرانی‌اش در پنل «سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی و مدل همکاری شرکت‌های کوچک و متوسط داخلی» بر این موضوع تاکید کرد که بخش نفت در ایران باید شبکه خود را ایجاد کند که هم در دوران تحریم هم در دوران غیر تحریم به انجام اموراتش کمک کند.
دادفر در تشریح مسیری که در حال حاضر شرکت‌های خصوصی فعال در حوزه انرژی ایران باید دنبال کنند عنوان کرد: «راه دور زدن تحریم عدم تولید اسناد است. فرضا شما در حال صادر کردن محموله‌ای از فرآورده نفتی با یک کشتی هستید، شما باید ردیاب را خاموش کنید تا هیچ سندی ثبت نشود. در این میان ریسک پیش‌فرض عملیات بسیار بالا می‌رود. اگر طرف مقابل شما در معامله نکول کند، شما چون خود بر خلاف موازین بین‌الملل عمل کرده‌اید نمی‌توانید در هیچ دادگاه بین‌المللی اقامه دعوی کنید»
او ادامه داد: «در نتیجه خصوصی‌ها باید به شرکت‌های تامین مالی که این مسیر را به این دلیل که اساسا تحریم بوده و مشکلی برای تحریم شدن ندارند دنبال کنند. از سوی دیگر برای تامین تجهیزات نیز باید خصوصی‌ها ریسک خود را کم کنند که این اقدام نیاز شدیدی به ایجاد شبکه خارجی دارد. این شبکه از طریق تاسیس شرکت‌هایی ایرانی با تابعیت دیگر کشورها عملیاتی است» دادفر بر این موضوع تاکید کرد که با وجود دنبال کردن تمامی این راه‌ها، وضعیت فعلی کشور «ریسک غیراستاندارد» به کسب و کارها وارد می‌کند. او عنوان کرد که مواجه شدن شرکت‌های کوچک و متوسط حوزه انرژی ایران با این قبیل ریسک‌ها باعث می‌شود که آنها در موقعیت مناسبی برای رقابت با خارجی‌ها قرار نگیرند. یکی از نمایندگان شرکت‌های اکتشاف و توسعه ایرانی نیز به ارایه اظهاراتی جالب توجه در این نشست پرداخت. او ابتدا به وضعیت رو به تنزل نمایشگاه انرژی نسبت به سال‌های پیشین اشاره و عنوان کرد: «این وضع نشان می‌دهد ما با صنعت نفتی ورشکسته روبرو هستیم که باید برای تغییر در آن آماده بود»
او تمرکز خود را به دعوت از خصوصی‌ها برای بریدن چشم امید تامین مالی از بودجه دوخته و تلاش کرد که با تکیه به روش‌های مدیریتی این شرکت‌ها را به دنبال کردن ساختار جدید ترغیب کند.
او عنوان کرد: «تاکنون صنعت نفت و گاز ایران بر پایه پیمانکارانی که از بودجه عمرانی دولت تامین مالی کرده و با حاشیه سودهای نسبتا بالا فعالیت می‌کردند، جلو می‌رفت. اکنون اما وضعیت تغییر کرده است. شرکت‌ها باید از وضعیت پیمانکاری خارج شده و خود درگیر مقوله تامین مالی شوند»
رضا خیامیان رییس انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت عصر دوشنبه در حاشیه افتتاح نمایشگاه انرژی عنوان کرده بود که بیش از 110 شرکت کوچک و متوسط اروپایی برای حضور در پروژه‌های نفت و گاز ایران ابراز آمادگی کردند که این نیازمند برقراری کانال مالی میان ایران و اروپا است.
پیش‌تر امیرحسین زمانی‌نیا معاون امور بین‌الملل وزارت نفت گفته بود که اروپا در موضوع برقراری کانال مالی جدی است و او باور دارد فاصله چندانی تا عملیاتی شدن این ساز و کار نمانده است.
رییس انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران گفته است که فضای کیش برای آغاز فعالیت‌های مشترک حوزه انرژی ایران و اروپا مناسب است
چرا که زیرساخت‌هایی که چنین نوعی از همکاری می‌طلبد را در اختیار دارد.
موضوع ورود شرکت‌های ابعاد متوسط و کوچک اروپایی به حوزه انرژی ایران، تاکنون از مجاری مختلفی مطرح شده است. چند ماه پیش بود که ولادیمیر چخوف سفیر روسیه در اتحادیه اروپا با اشاره به اینکه روند خروج شرکت‌های بزرگ حوزه انرژی این قاره از ایران قابل درک است عنوان کرد که اقدامات اتحادیه اروپا می‌تواند به شرکت‌های متوسط و کوچک که در امریکا بازار ندارند برای فعالیت در ایران کمک کند.
میگل آریاس کانتیه کمیسیونر انرژی اتحادیه اروپا نیز اردیبهشت امسال وقتی برای دیدار با وزرای حوزه انرژی ایران به تهران سفر کرده بود بر این موضوع تاکید کرد که این اتحادیه به دنبال راهکاری برای حفظ تجارت با ایران است. او عنوان کرد که ممکن است این راهکار برای مثال برای شرکت بزرگی چون توتال چندان کارآمد نباشد اما شرکت‌های کوچک و متوسط می‌توانند از آن استفاده کنند. از سوی دیگر شرکت‌های حوزه انرژی در ایران نیز در حال تغییر هستند. 11 شرکت ایرانی که پیش‌تر با قالبی متفاوت در صنعت نفت فعالیت داشتند، بعد از دستور بیژن زنگنه وزیر نفت برای شروع فعالیت «اکتشاف و تولید» از سوی معاونت مهندسی وزارت نفت مجوز ورود به این حوزه را دریافت کردند.
این شرکت‌ها البته برای اینکه بتوانند در این حوزه حرف قابل توجهی برای گفتن داشته باشند به نوعی انقلاب و تحول عمیق احتیاج دارند. وابستگی آنها به بودجه دولتی یکی از مهم‌ترین مواردی است که در اولویت تغییرها قرار دارد.
وزیر نفت ایران پیش‌تر در مورد افقی که برای ایجاد این نوع شرکت‌ها در حوزه انرژی ایران وجود دارد گفته بود که تجربه تاسیس شرکت‌های نوع GC در ایران موفق بوده و این تجربه می‌تواند در همین مسیر قرار گیرد.
مطابقت با شرایطی که تحریم در حوزه انرژی ایران ایجاد کرده البته کار ساده‌ای نیست. مساله دشوار شدن راه‌های تامین مالی و تامین تجهیزات احتمالا سبب می‌شود در ادامه برخی از شرکت‌ها که توانایی‌های کمتری نسبت به دیگر رقبای خود داشتند از دور کنار روند. مسیری که پیش رو قرار دارد مسیر ساده‌ای نیست. باید ایستاد و تماشا کرد که در این نبرد چه گروه‌هایی موفق‌تر عمل خواهند کرد.
