وزارت بهداشت، مرگ‌های زیر 70 سال را مرگ زودرس می‌داند اما این بازه سنی وزارت بهداشت در حالی است که سالانه 33 هزار ایرانی زیر 55 سال به دلیل سکته‌های قلبی و مغزی که عمدتا ناشی از فشار خون بالاست، جان خود را از دست می‌دهند و همچنین بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی سازمان ثبت احوال کشور، در سال 1396 بیش از ٢٢ هزار نفر از مردم، درشهر تهران دچار مرگ زودهنگام شدند. یعنی در سنی کمتر از ٦٥ سال و درحالی که هنوز دوران میان سالی خود را به پایان نرساندند. اگرچه فشار خون بالا در جایگاه نخست عوامل مرگ زودرس قرار دارد اما نباید از نقش سایر بیماری‌ها مانند سرطان و دیابت چشم‌پوشی کرد. این وضعیت در حالی است که طرح «سند ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر» از سال ۹۵ در شورای عالی سلامت و امنیت غذایی تصویب و توسط رییس‌جمهور به نهادهای مرتبط با سلامت ابلاغ شد اما این سند که 13 هدف را برای کاهش مرگ‌های زودرس دنبال می‌کند هنوز به نتیجه نرسیده است با این وجود مسوولان وزارت بهداشت بر این باورند که اگر اهداف 13 گانه سند اجرایی شود در نهایت مهم‌ترین هدف آن یعنی کاهش 25 درصدی مرگ‌های زودرس تا سال ۱۴۰۴ محقق می‌شود.
غربالگری ۳ سرطان شایع
افشین استوار، مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، چهار عامل شامل حکمرانی، اصلاح نظام سلامت، کاهش عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر و تقویت نظام مراقبت را جزو رویکردهای اصلی این سند دانسته و درباره آن بیان کرد: در صورت تحقق این اهداف می‌توانیم شاهد کاهش آمار مرگ‌زودرس هم که یکی از اهداف اصلی این سند است، باشیم. در حیطه اصلاح نظام سلامت یکی از مهم‌ترین اقدامات انجام شده، برنامه ایراپن یا بسته خدمات اساسی است که رویکرد دوم ما در حوزه نظام سلامت است که در نظام مراقبت‌های اولیه بهداشتی ادغام شده است. ایراپن یک بسته خدمت با رویکردی دارای سه بُعد و چهار وجه است که برای بیماری‌های قلبی- عروقی، دیابت، سرطان‌ها و بیماری‌های مزمن تنقسی در نظام مراقبت اولیه مداخلاتی در نظر گرفته است. خطرسنجی قلبی- عروقی، غربالگری برای سه سرطان مهم شامل سرطان دهانه رحم، سرطان پستان و سرطان روده بزرگ نیز در قالب این طرح انجام می‌شود. مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت افزود: تشخیص، مراقبت و درمان بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن تنفسی، انسداد مزمن ریه و مراقبت ادغام یافته دو بیماری فشارخون و دیابت در برنامه خطرسنجی قلبی- عروقی در این برنامه گنجانده شده است. همچنین چهار بیماری اصلی به همراه چهار عامل خطر رفتاری شامل تغذیه نامناسب، کم‌تحرکی، مصرف سیگار و مصرف الکل در این برنامه درنظر گرفته شده است.
وی با برشماری چهار عامل خطر بیولوژیک نظیر چاقی، افزایش قندخون، افزایش کلسترول و فشارخون بالا ادامه داد: چهار بیماری، چهار عامل خطر رفتاری، چهار عامل خطر بیولوژیک در قالب برنامه ایراپن پوشش داده می‌شوند. البته کارهای دیگر نیز مانند به کارگیری کارشناسان تغذیه و سلامت روان در نظام مراقبت‌های اولیه بهداشتی و ادغام مراقبت‌هایی در‌این زمینه از مهم‌ترین مداخلات در نظام سلامت هستند.
استوار با بیان اینکه این طرح در چهار شهر پایلوت شده است و در آینده به کل کشور توسعه پیدا خواهد کرد، گفت: البته برخی خدمات نیز مثل خطرسنجی بیماری قلبی- عروقی به کل کشور انتقال یافته است و سایر برنامه‌ها به صورت مرحله‌بندی شده گسترش می‌یابند. این طرح‌ها امسال برای ۵۰ هزار نفر از هر دانشگاه اجرا می‌شوند و در صورت موفقیت طرح، در کل کشور اجرا خواهد شد. گسترش فاز‌بندی شده برنامه در دست اقدام است. همچنین غربالگری سرطان و مراقبت و درمان بیماری مزمن تنفسی به شکل طبقه‌بندی شده در کشور در حال توسعه است.
وی درخصوص دستاوردهای برنامه ایراپن گفت: نتایج در حال حاضر هم قابل مشاهده است، اما باید در نظر گرفت برنامه‌های بهداشتی در کشور جزو برنامه‌های طولانی مدت و زمان‌بر هستند و برای مشاهده اثربخشی اساسی باید تا سال ۱۴۰۴ منتظر بود تا نتایج مطلوب‌تری حاصل شود.
استوار با اشاره به راه‌اندازی نظام ثبت سرطان مبتنی بر جمعیت کشور، گفت: این یک کار مهم در راستای تقویت نظام مراقبت کشور است؛ به این ترتیب که ما نظام ثبت سرطان مبتنی بر جمعیت در کشور را بعد از سال‌ها راه‌اندازی کردیم و از این طریق دریافتیم بروز سرطان در کشور نزدیک ۱۵۰ در هر ۱۰۰ هزار نفر است. شایع‌ترین سرطان‌ها را با دقت بالای ۹۵ درصد در بالغ بر ۹۸ درصد جمعیت کشور شناسایی کردیم. نظام مراقبت سرطان به ما نشان داد شایع‌ترین سرطان در بین مردان سرطان معده و در بین زنان سرطان پستان است.
پیمایش عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر در کشور
استوار رویکرد بعدی را شامل تقویت نظام مراقبت برشمرد و ادامه داد: در این زمینه نظام مراقبت عوامل خطر را داریم که تحت عنوان پیمایش عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر در کشور اجرا می‌شود. در این پیمایش روند عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر را بررسی می‌کنیم. یک پیمایش در سال ۹۵ برگزار شد و امسال نیز قصد داریم پیمایش بعدی را برگزار کنیم. این پیمایش نتایج اثربخشی داشت؛ بطور مثال دریافتیم یک-سوم جمعیت بزرگسال فشارخون بالا دارند و از این افراد ۴۰ درصد از بیماری خود بی‌اطلاع هستند، ایرانیان دو برابر میانگین جهانی و بیش از سه برابر اندازه توصیه شده نمک مصرف می‌کنند.استوار با اشاره به راه‌اندازی نظام ثبت سرطان مبتنی بر جمعیت کشور، گفت: این یک کار مهم در راستای تقویت نظام مراقبت کشور است؛ به این ترتیب که ما نظام ثبت سرطان مبتنی بر جمعیت در کشور را بعد از سال‌ها راه‌اندازی کردیم و از این طریق دریافتیم بروز سرطان در کشور نزدیک ۱۵۰ در هر ۱۰۰ هزار نفر است. شایع‌ترین سرطان‌ها را با دقت بالای ۹۵ درصد در بالغ بر ۹۸ درصد جمعیت کشور شناسایی کردیم. نظام مراقبت سرطان به ما نشان داد شایع‌ترین سرطان در بین مردان سرطان معده و در بین زنان سرطان پستان است.
شناسایی 40 قلم کالای آسیب‌رسان به سلامت
مدیرکل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت بیان کرد: یکی از اقدامات مهم ما ممنوعیت تبلیغات کالاهای آسیب‌رسان به سلامت بود که به‌شدت پیگیری کرده و فهرست کالاهای آسیب‌رسان بر سلامت را بهروزرسانی و به همه نهادها از جمله صدا و سیما ابلاغ کردیم. خوشبختانه حجم تبلیغات در کالاهای آسیب‌رسان در سطح شهر بسیار کاهش یافته است. فهرست کالاهای آسیب‌رسان حدود ۴۰ قلم است که در سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ فهرست‌شان بهروزرسانی و ابلاغ شده است.
استوار تاکید کرد: باید توجه کرد که شیوع مصرف دخانیات در کشور حدود ۱۰ درصد کل جمعیت است، اما میزان شیوع در زنان و مردان بسیار متفاوت است؛ بطوری که در مردان شیوع مصرف دخانیات تا ۲۰ درصد هم می‌رسد. بنابراین، این موضوع بسیار مهم است. مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت اقدامات مهمی را در این زمینه انجام می‌دهد؛ مانند پیگیری افزایش مالیات بر سیگار، ممنوعیت عرضه دخانیات به افراد زیر ۱۸ سال، ممنوعیت استعمال دخانیات در اماکن عمومی و... همه اینها استراتژی‌هایی است که وزارت بهداشت برای کاهش مصرف دخانیات پیگیری می‌کند.
وی ادامه داد: البته دیگر تنها وضع قانون کافی نبوده و نمی‌توانیم به هدف‌مان برسیم، بلکه اعمال قانون نیز اهمیت بسیار زیادی دارد. وضع قانون یک مقوله و اجرای قانون یک مقوله است. وزارت بهداشت علاوه بر ارایه پیشنهاداتش برای وضع قانون، پیگیر اعمال قانون هم هست، اما این اعمال قانون عمدتا خارج از حیطه وظایف وزارت بهداشت است.
