طرح «صیانت کاربران در فضای مجازی» حالا چند وقتی است که اسم جدیدی بر دوش می‌کشد: «قانون حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی». کارشناسان اما باور دارند هیچ یک از این اسامی به طرح و مفاد آن نمی‌چسبد و آن را بیشتر طرحی تحدیدی و تهدیدکننده می‌دانند که هم محدودیت به بار می‌آورد و هم کسب و کارها را مورد تهدید قرار می‌دهد. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌گوید: «چیزی به اسم «طرح صیانت» تصویب نشده که بخواهد اجرایی شود» اما تجربه کاربران ایرانی چیز دیگری می‌گوید، مشکلات اینترنت از کندی سرعت تا قطعی و اختلال‌های مختلف برخی از کاربران را به این نتیجه رسانده که طرح صیانت به‌طور چراغ‌خاموش در حال اجرا است.
چندی پیش طرح مجلس با وجود تمام حواشی که داشت و انتقاداتی که به آن شد و حتی بیش از ۸۰۰ هزار علیه آن توسط کاربران امضا شد، در نهایت با اثرگذاری اصل ۸۵ روی آن، به کمیسیون تخصصی راه یافت تا در ادامه کار مجلس مورد بررسی قرار بگیرد. اما این طرح دقیقا چه چیزهایی را مورد هدف قرار داده و قرار است چه کاری با فضای مجازی و کاربران آن (اعم از کاربر نهایی و کسبوکارها) کند؟ موارد متعددی در طرح مجلس وجود دارد که مورد انتقاد کاربران و مدیران حوزه فاوا قرار گرفته است. عده‌ای طرح مذکور را ناقض حقوق شهروندی می‌دانند عده‌ای نیز تبعات آن را فاجعه‌آفرین خواندند و تعداد زیادی کسب‌وکار داخلی نیز تاکید دارند که طرح مجلس حتی به ضرر پلتفرم‌های بومی خواهد بود. ابعاد و گستره تاثیرات این طرح به حدی است که گفته می‌شود میزان جست‌وجوی کلمه مهاجرت طی ماه‌های اخیر در گوگل توسط کاربران کشور فزون یافته و نهادی مثل «جامعه گردشگری الکترونیکی» اعلام کرده که طرح مجلس می‌تواند صنعت توریسم ایران را مورد هدف قرار دهد و تبعات منفی روی آن به بار بیاورد. باید گفت دغدغه نمایندگان مردم برای درآوردن فضای مجازی از حالت ولنگاری خود دغدغه ارزشمندی به نظر می‌رسد اما از آن طرف بیشتر کارشناسان اهل فن باور دارند که پیش‌نویس طرح مجلس پر از ایراد است و باید با مشورت بخش خصوصی و دولت، از نو نوشته شود. عده‌ای از نمایندگان مخالف این طرح در مجلس که اساسا باور دارند چنین طرح‌هایی باید از سمت دولت و به صورت لایحه به مجلس بیاید و عده‌ای از کارشناسان نیز معتقدند که به جای قانون‌گذاری باید رگولاتوری را در این حیطه گسترش داد. راه‌حل هر چه که باشد، به نظر می‌رسد طرح کنونی مشکلات زیادی دارد و صدای اعتراض بسیاری از کاربران در پشت آن دیده می‌شود و این روزها می‌توان گفت کسی از مقامات مربوطه به حوزه ICT و دیگر مسوولان کشوری نیست که درباره آن صحبت نکرده باشد.
هنوز طرح صیانت تصویب نشده است
در این میان، عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، در آخرین اظهارنظرش درباره طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی که در گفت‌وگو با ایلنا انجام شد، درباره آخرین وضعیت طرح صیانت گفت: «هنوز طرح صیانت تصویب نشده و چیزی به این اسم نداریم. یک عده بالاخره جوسازی می‌کنند، بازی می‌کنند، نان می‌خورند و اِلا چیزی تصویب نشده است که بخواهد اجرایی شود.» او همچنین درخصوص آخرین وضعیت «اینترنت ملی» اظهار داشت چیزی به اسم اینترنت ملی وجود ندارد. اما اختلال هفته گذشته اینترنت ناشی از آتش‌سوزی حوضچه فیبرنوری، نگرانی‌هایی را درباره امنیت زیرساخت‌های شبکه مخابراتی کشور ایجاد کرده است. به گفته زارع‌پور در حوزه زیرساخت‌های شبکه مخابراتی کشور، بحث‌هایی پیرامون ارتقای امنیت این شبکه مطرح شده است: «بحث‌هایی را به شکل جدی در حوزه ارتقای امنیت زیرساخت‌های ارتباطی کشور پیگیری می‌کنیم تا بتوانیم فضایی امن برای کسب و کارهای مردم فراهم کنیم. در روزهای اخیر یک کنفرانس داشتیم با عنوان «کنفرانس امنیت تاب‌آوری شبکه ملی اطلاعات» که در آن ظرفیت‌هایی که در کشور چه در حوزه سخت‌افزار و نرم‌افزار وجود داشت، بررسی کردیم. پنل‌های مختلفی برگزار شد.» او تاکید کرد تمامی هم‌فکری‌ها در این کنفرانس برای این بوده که چه کارهایی صورت گیرد تا امنیت زیرساخت ارتقا پیدا کند زیرا به اعتقاد زارع‌پور زندگی مردم به این فضا وابسته شده و اطلاعات شخصی، سازمانی و دولتی در این بستر تبادل می‌شود: «امنیت مقوله بسیار مهمی است و جزو اولویت‌های ما در وزارت ارتباطات است.» وزیر ارتباطات همچنین چندی پیش در واکنش به اختلالات اینترنت، عامل اصلی این حوادث را عدم رعایت اصول حرفه‌ای توسط اپراتورها عنوان کرده و گفته بود: «مسوول پدافند غیرعامل وزارت ارتباطات مامور شده تا طی دو هفته آینده تمام مراکز مخابراتی، حوضچه‌ها و ابنیه مربوط را بررسی کنند. در نهایت اگر موارد مشابهی هم وجود دارد باید به شکل حرفه‌ای برطرف شود تا کشور شاهد این مشکلات نباشد.»
دو بار قطعی اینترنت در یک ماه
با وجود این صحبت‌ها استفاده از شبکه جهانی اینترنت روزبه‌روز برای کاربران ایرانی سخت‌تر می‌شود. آنها فقط در یک ماه گذشته دو بار قطعی کامل به دلایل مختلف و همچنین محدودیت اجباری برخی سرویس‌های جست‌وجو را تجربه کرده‌اند. اختلال‌های جزیی هم بخشی از تجربه روزمره کاربران در فضای مجازی در ایران است و کاهش سرعت تا جایی ادامه پیدا می‌کند که عملاً نمی‌توانند از اینترنت استفاده‌ای کنند. آنها مدت‌ها است که سایه اجرای طرح موسوم به صیانت از کاربران در فضای مجازی را هم روی سرشان حس می‌کنند. طرحی که هنوز تصویب نشده اما به نظر می‌رسد بی‌خبر دارد اجرا می‌شود. به‌تازگی یکی از نمایندگان مجلس هم گفته مساله اینترنت فراتر از دولت است، ولی این دولت نیز برای کندی و ایجاد اختلال در اینترنت همکاری می‌کند. به گفته او «به‌هرحال آنهایی که طرح صیانت را نوشته بودند خیلی خوششان نمی‌آید که مردم در فضای مجازی با هم هماهنگی داشته باشند و با یکدیگر درباره موضوعات اجتماعی و سیاسی صحبت کنند.» غلامرضا نوری رییس فراکسیون مستقلین ولایی در ادامه کیفیت ضعیف اینترنت کشور را عمدی دانسته: «آنهایی که طراح این داستان بودند ساکت ننشسته‌اند و حتماً دارند کار می‌کنند و یک بخش از همان تفکرات و افراد در عمل اینترنت را دستکاری کردند.»
مسوولان بارها گفته‌اند فضای مجازی نباید در ایران رها باشد
طرح صیانت از کاربران در فضای مجازی که کلیات آن اسفند سال گذشته در رای‌گیری سریعی به تصویب رسیده بود، کنار گذاشته شده است. وزیر ارتباطات همان زمان این طرح را دارای مشکلات اساسی دانسته و از نمایندگان مجلس درخواست کرده بود در بررسی این طرح، دغدغه‌های مردم و کسبوکارها را در نظر بگیرند. اما همچنان دغدغه کنترل فضای مجازی در ایران در ذهن مسوولان پررنگ‌تر از دغدغه‌های مردم است و آنها بارها تأکید کرده‌اند که این فضا نباید ول و رها باشد. رییس قوه قضاییه مرداد امسال رها کردن این فضا را به ضرر مردم دانست و گفت باید برای ایجاد شبکه ملی اطلاعات هزینه بیشتری صرف شود. همچنین یکی از نمایندگان مجلس در انتقاد به تعلیق کمیسیون مشترکی که برای بررسی طرح صیانت تشکیل شده بود و پس از مخالفت‌ها با این طرح به حالت تعلیق درآمد گفته «بر کسی پوشیده نیست که امروز فضای مجازی محل قتل عام فرهنگ، اقتصاد و امنیت جامعه شده و تأکید کرده ساماندهی آن مطالبه همه از جمله رهبری است.» این اظهارنظرها در حالی صورت می‌گیرد که کندی و محدودیت‌های دیگر اینترنت، کاربران ایرانی را به این نتیجه رسانده که طرح صیانت به صورت چراغ خاموش در حال اجرا است. آنها می‌گویند اگرچه این طرح به صورت رسمی تصویب نشده اما وضعیتی که در اینترنت تجربه می‌کنند تمام نشانه‌های اجرای گام به گام این طرح را دارد. آنها همیشه تجربه فیلتر شدن سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی و دردسرهای استفاده از فیلترشکن‌ها را داشتند اما در چند ماه گذشته دیگر کیفیت و سرعت اینترنت حتی قابل مقایسه با چند ماه یا یک سال قبل هم نیست و امروز با مشکلاتی مواجهند که تا سال گذشته خبری از آنها نبود. شاید بر خلاف آنچه که وزیر ارتباطات می‌گوید، طرح صیانتی که وجود ندارد در حال اجرا و چیزی که درواقع در ایران نداریم، اینترنت است.
