اختلال و کندی اینترنت طی یک سال گذشته به امری طبیعی در کشور تبدیل شده است. طی جدیدترین اختلال به وجود آمده از حوالی ساعت 14 روز دوشنبه، به‌علت آتش‌سوزی در یکی از حوضچه‌های ارتباطی منطقه 8 مخابرات تهران، دسترسی بسیاری از کاربران برخی اپراتورهای اینترنت مختل شد. در همین حال رادار نت‌بلاکس، کاهش ۲۱ درصدی سطح دسترسی و اختلال در اینترنت ثابت و همراه و گیت‌وی شرکت ارتباطات زیرساخت را نشان داد، اختلالی که برای اقتصاد ایران، 147 میلیارد تومان خرج برداشت.
روز دوشنبه، اگرچه بدترین و تاریک‌ترین روز برای تاریخ اینترنت ایران نبود، اما تجربه‌ای تلخ برای کاربران اینترنتی داشت که حتی ترکش‌های آن تا صبح روز گذشته هم ادامه یافت. در جدیدترین قسمت از سریال اختلال در اینترنت کشور، رصد وضعیت ارتباطات اینترنت کشور نشان داد که از ظهر روز دوشنبه، اینترنت ثابت چندین شرکت قطع شده یا با اختلال جدی روبرو بود، شبکه موبایل نیز برای بعضی از کاربران در برخی از مناطق تهران از دسترس خارج شده و علی‌رغم نمایش آنتن، امکان برقراری تماس وجود نداشت. رادار ابرآروان نیز نشان می‌داد که اینترنت اپراتورهای مختلف با اختلال روبرو شده است. در این ساعات، رادار نت‌بلاکس نیز کاهش 21 درصدی سطح دسترسی و اختلال در اینترنت ایرانسل و گیت‌وی شرکت ارتباطات زیرساخت را نشان می‌داد. آن طور که شرکت مخابرات ایران گزارش کرد، اختلال پیش‌آمده ناشی از آتش‌سوزی در یکی از حوضچه‌های ارتباطی منطقه 8 مخابرات تهران بوده که پس از وقوع آتش‌سوزی، کارشناسان مخابراتی مشغول فعالیت به منظور رفع این اختلال‌ها بودند. گفته می‌شود این حوضچه در خیابان جلال آل‌احمد قرار دارد. شرکت مخابرات همان زمان اعلام کرد «کارشناسان مخابراتی مشغول فعالیت به منظور رفع سریع این اختلالات هستند.»، اتفاقی که تا ساعات پایانی شب دوشنبه و حتی ساعات آغازین سه‌شنبه نیز ادامه داشت. برخی مدیران شرکت‌های ارایه‌دهنده اینترنتی عنوان کردند که این حوضچه مخابراتی محل عبور تعداد بسیار بالایی از فیبرهای مخابرات و زیرساخت بوده است. حدود 2700 تار فیبر از این حوضچه عبور کرده و احتمالا دلیل اختلال در شبکه در مناطقی به جز تهران نیز به همین موضوع بازمی‌گردد.
این برای دومین بار در چند ماه گذشته است که آتش‌سوزی موجب اختلال در اینترنت کشور شده است. پیش از این و در اسفند 1400، آتش‌سوزی در شرکت زیرساخت دسترسی به اینترنت کشور را مختل کرد. همچنین هفته گذشته و آنچه که قطعی برق عنوان شده بود موجب اختلال اینترنت برای ساعاتی از ابتدای روز شده بود. ۳ مرداد نیز قطع برق در ساختمان LCT شرکت زیرساخت، اینترنت کشور را دچار اختلال کرد، اختلالی که با عذرخواهی عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات همراه شد و او وعده داده بود تا ضمن پیگیری علت حادثه، تمهیدات لازم برای جلوگیری از بروز حوادث مشابه در این مرکز و سایر مراکز اصلی ارتباطات کشور اندیشیده شود؛ اما طی هفت روز مجددا شاهد اختلال گسترده در اینترنت کشور بودیم. این اختلال‌ها البته جدای از نارضایتی مردم از وضعیت شبکه و کیفیت اینترنت است. وضعیتی که گرچه زارع‌پور با استناد به آمارهای Speed Test اعتقاد دارد نسبت به روزهای اول صدارتش، بهتر هم شده است. اختلال در اینترنت ثابت و همراه و حتی شبکه موبایل کاربران در حالی روز دوشنبه رخ داد که این روز، اول آگوست، روز جهانی (WWW World Wide Web) بود.
ضرر قطعی اینترنت به اقتصاد دیجیتال
نت بلاکس دیروز اعلام کرد که 21 درصد ارتباطات مردم روی اینترنت ایران قطع شده، گویا یکی از حوضچه‌های مخابراتی دچار آتش‌سوزی شده و این آتش‌سوزی در اینترنت کشور اختلال ایجاد کرد. یک هفته قبل از این اتفاق هم قسمتی از ساختمان LCT شرکت ارتباطات زیرساخت کشور دچار آتش‌سوزی شد و اینترنت آن زمان هم مشکل پیدا کرد. اینکه در عرض 10 روز، دو بار زیرساخت‌های ارتباطی کشور دچار مشکل شود، کمی عحیب است، اما سوال مهم‌تر این است که قطعی و اختلال اینترنت چقدر خسارت به ایران می‌زند. نت بلاکس برآورد می‌کند که هزینه روزانه قطعی اینترنت در ایران، 37 میلیون و 356 هزار و 174 دلار است که با دلار 30 هزار تومانی بالغ بر 1121 میلیاد تومان می‌شود. این رقم بر پایه سهم اینترنت در تولید ناخالص داخلی از مبادلات مالی، تجاری و خدمات بخش خصوصی و دولتی برآورد شده است.
اینکه 21 درصد ارتباطات اینترنتی ایران دهم مرداد ماه دچار اختلالی شش ساعته شد. نت بلاکس می‌گوید با توجه به زنجیره‌ای بودن اقتصاد اینترنتی، یک درصد اختلال یا قطعی اینترنت، تاثیرگذاری 2.5 درصدی دارد، یعنی دهم مردادماه 52.5 درصد فضای اینترنتی اقتصاد ایران، تحت الشعاع قرار گرفت. شش ساعت قطعی یا اختلال سراسری در اینترنت، یعنی حدود 280 میلیارد تومان خسارت، با توجه به اینکه 52.5 درصد فضای اقتصاد اینترنتی تحت تاثیر قرار گرفته، عدد دقیق این خسارت 147 میلیارد تومان می‌شود. فارغ از مقایسه با اقتصادهای بزرگ دنیا، اقتصاد اینترنتی ایران با توجه به فضای بد کشور پایین‌تر از کشورهایی مانند عربستان، امارات، ترکیه، قطر و حتی عراق است، اگر اینترنت در عربستان قطع شود، هفت برابر ما ضرر می‌کنند. هرچند قطعی اینترنت در کشوری مانند امریکا، باعث ضرری 297 برابر ایران می‌شود. این اعداد می‌گوید که باید اینترنت را جدی گرفت، چون رابطه جدی با اقتصاد دارد و حتی می‌تواند به بهبود آن هم بینجامد.
میزان اختلالات و قطعی ارتباطات اینترنتی در سال ۱۴۰۰
در حالی که وزیر ارتباطات چند روز پیش اعلام کرده بود اختلال گسترده در اینترنت وجود ندارد، با این حال گزارشی که از سوی ابر آروان منتشر شده روایت دیگر و البته اسفناکی از وضعیت اینترنت دارد. داده‌های سامانه رادار ابرآروان نشان می‌دهد در بین وب‌سایت‌هایی که از سوی این سامانه در سال ۱۴۰۰ به‌شکل لحظه‌ای پایش شده، ۸۹ درصد اختلالات اینترنت مربوط به وب‌سایت‌های بین‌المللی و ۶۷ درصد اختلالات مربوط به اینستاگرام بوده است. فاصله اینستاگرام و کلاب‌هاوس که با ۱۰ درصد اختلال در سال در جایگاه دوم اختلالات ارتباطات اینترنتی قرار داشته به ۵۷ درصد می‌رسد. به بیان دیگر اینستاگرام نزدیک به ۲ برابر مجموع ۸ وب‌سایت دیگر در این سامانه با اختلال ارتباطات اینترنتی مواجه بوده است. ۶۷ درصد اختلالات ثبت شده در ۹ وب‌سایتی که رادار در سال ۱۴۰۰ آنها را پایش کرده است به اینستاگرام اختصاص داشته است. کلاب‌هاوس و گیت‌هاب با اختصاص ۱۰ و ۹ درصد اختلالات به خود در جایگاه‌های دوم و سوم قرار می‌گیرند. بنابراین ۳ وب‌سایتی که در سال ۱۴۰۰ بیشترین میزان اختلالات را تجربه کرده‌اند هر سه خارجی بوده‌اند. در سال ۱۴۰۰ دسترسی به گوگل در ۲ درصد و دسترسی به ویکی‌پدیا در یک درصد مواقع با اختلال روبرو بوده است.
سهم ۸۹ درصدی وب‌سایت‌های خارجی از اختلالات
در مجموع از بین ۹ وب‌سایت داخلی و خارجی که در سال ۱۴۰۰ از سوی رادار ابر آروان پایش شده است، ۸۹ درصد اختلالات در وب‌سایت‌های خارجی (گیت‌هاب گوگل، اینستاگرام، ویکی‌پدیا و توییچ) مشاهده شده است. اینستاگرام و کلاب‌هاوس که شبکه اجتماعی هستند به‌ترتیب با ۶۷ و ۱۰ درصد در رتبه اول و دوم، بیشترین اختلالات را تجربه کرده‌اند. البته میزان اختلالات در گیت‌هاب پلتفرم خارجی اختصاصی برای برنامه‌نویسان ۹درصد بوده که با اختلاف اندک با کلاب‌هاوس در جایگاه سوم قرار گرفته است.
در سال گذشته ارتباطات دیتاسنترهای کشور ۲۸۸ دقیقه معادل ۴ ساعت و ۴۸ دقیقه به‌شکل کامل قطع بوده است. قطعی کامل به حالتی گفته می‌شود که دست‌کم ۴ وب‌سایت به‌شکل همزمان در ۳ دیتاسنتر برای دست‌کم یک دقیقه با خطا در اتصال روبرو باشند. اختلال پراکنده به حالتی گفته می‌شود که برای ۵ دقیقه در دسترسی به دست‌کم ۲ وب‌سایت با اختلال روبرو باشد. براین اساس در سال گذشته ۵۱۴ دقیقه اختلال پراکنده در دیتاسنترهای مختلف مشاهده شده است. اختلال همزمان به حالتی گفته می‌شود که به‌شکل همزمان برای ۵ دقیقه در دست‌کم ۳ دیتاسنتر در دسترسی به ۲ وب‌سایت اختلال باشد. در سال ۱۴۰۰ در مجموع ۱۴۰ دقیقه اختلال همزمان در ارتباطات دیتاسنترها مشاهده شده است. سخت‌گیرانه‌ترین حالت پایش اختلال ارتباطات دیتاسنترها به رصد اختلالات جزیی اختصاص دارد. در این حالت خطا در اتصال دست‌کم یک وب‌سایت برای دست‌کم ۵دقیقه اختلال درنظر گرفته می‌شود.
اختلالات ۲۵ برابری اینترنت دیتاسنترهای ایران نسبت به جهان
پایش ارتباطات اینترنتی دیتاسنترهای خارجی در سال ۱۴۰۱ به سامانه رادار ابر آروان اضافه شده است. با اضافه شدن دیتاسنترهای بین‌المللی از ۱۰ کشور دنیا به رادار ابر آروان، وضعیت ارتباطات اینترنتی این دیتاسنترها با پایش مستمر ۵ وب‌سایت خارجی و ۳ وب‌سایت ایرانی پایش می‌شود. از این‌رو امکان مقایسه وضعیت ارتباطات و میزان اختلالات اینترنتی در داخل و خارج از کشور وجود دارد. گزارش اردیبهشت ۱۴۰۱ رادار نشان می‌دهد، وب‌سایت‌های خارجی که رادار آنها را به‌شکل مستمر پایش می‌کند (گیت‌هاب گوگل، اینستاگرام، ویکی‌پدیا و توییچ) در دیتاسنترهای ایران ۲۵ برابر دیتاسنترهای خارجی با اختلال ارتباطات اینترنتی روبرو بوده‌اند؛ بر این اساس می‌توان گفت اختلالات اینترنت در دیتاسنترهای ایران (بر پایه وب‌سایت‌های جهانی) ۲۵ برابر میانگین اختلال اینترنت در دیتاسنترهای بین‌المللی بوده است.
همچنین پایش وب‌سایت‌های پرترافیک ایرانی و خارجی در اردیبهشت ۱۴۰۱ نشان می‌دهد از مجموع اختلالات اینترنتی دیتاسنترهای داخلی و خارجی، ۸۷ درصد اختلالات در دیتاسنترهای داخلی و تنها ۱۳ درصد اختلالات اینترنتی در دیتاسنترهای خارجی وجود داشته است. بررسی میزان اختلالات اینترنتی وب‌سایت‌های داخلی و خارجی در دیتاسنترهای داخلی و بین‌المللی در اردیبهشت ۱۴۰۱ نشان می‌دهد، در حالی که بیشترین میزان اختلال اینترنت وب‌سایت‌های بین‌المللی در دیتاسنترهای داخلی رخ داده است که وب‌سایت‌های داخلی هم بیشترین اختلال را در دیتاسنترهای بین‌المللی تجربه کرده‌اند. برای نمونه، ۹۹ درصد اختلالات اینستاگرام در این ماه متعلق به دیتاسنترهای داخلی بوده و تنها یک درصد اختلالات اینترنتی اینستاگرام در دیتاسنترهای بین‌المللی مشاهده شده است. دیگر وب‌سایت‌های خارجی هم مشابه الگوی مشاهده شده در اینستاگرام بیشترین اختلال اینترنتی را در دیتاسنترهای داخلی تجربه کرده‌اند؛ ۹۷ درصد اختلالات توییچ، ۹۴ درصد اختلالات گیت‌هاب، ۹۳ درصد اختلالات گوگل و ۸۰ درصد اختلالات ویکی‌پدیا متعلق به دیتاسنترهای داخلی بوده است. بین وب‌سایت‌های خارجی، ویکی‌پدیا با ۸۰ درصد، کمترین میزان اختلالات در دیتاسنترهای داخل ایران را تجربه کرده است.
