در بسیاری از موارد دانشجویان ایرانی در مسابقات بین‌المللی توانسته‌اند رتبه‌های قابل قبولی را به دست بیاورند، اما این در حالی است که در داخل کشور استفاده از توانایی و دانش این دانشجویان آنقدرها هم جدی گرفته نشده است، هستند دانشجویان زیادی که برای دریافت کمک هزینه ثبت اختراعات خود سال‌ها به هر دری زده‌اند و دست آخر هم عطای کار را به لقایش بخشیده‌اند. شاید یکی از دلایلی که باعث فرار مغزها از کشور می‌شود، همین بی‌توجهی مسوولان به مساله بالا بردن سطح علمی دانشگاه‌ها و استفاده از دانشجویان نخبه در سیاست‌گذاری‌هاست. از سوی دیگر هیچ ارتباطی بین پژوهشگران، جامعه علمی و البته مردم عادی نیز وجود ندارد، هر کدام از این گروه‌ها انگار در دنیایی جداگانه و به دور از یکدیگر به زندگی ادامه می‌دهند، در حالی که وقتی مردم در جریان پژوهش‌های علمی قرار بگیرند، این خود می‌تواند به نوعی کورسوی امیدی برای افراد در جامعه به شمار بیاید، وقتی حمایت مردم و مسوولان در کنار هم قرار بگیرد، پژوهشگران با توان بیشتر و بالاتری می‌توانند، به فعالیت‌های خود ادامه دهند. اما این مهم در پشت درهای بسته دانشگاه‌ها و تنها با برگزاری کلاس‌ها اتفاق نخواهد افتاد آنچه که مهم است، تعریف کردن ماموریت‌های عملی برای دانشگاه‌هایی که در سطح گسترده کارهای علمی و پژوهشی انجام می‌دهند، چه بسا بتوان با استفاده از این توانایی علمی به حل مشکلات مردم در جامعه نیز کمک کرد. به‌طور مثال چه اشکالی دارد که دانشجویان و پژوهشگران دانشکده‌های اقتصاد به این مساله فکر کنند که چطور و با استفاده از چه راهکارهای عملی می‌توان مانع از افزایش تورم شد، قیمت‌ها را ثابت نگه داشت یا باعث افزایش درآمد و دارایی کشور و در نهایت مردم شد؟ این پژوهش‌ها اگر به‌طور جدی دنبال شود می‌تواند بسیار مورد توجه قرار گرفته و چه بسا از بسیاری مشکلات کشور گره‌های کوری که سال‌هاست باقی مانده‌اند باز کند. مساله اینجاست که نخبگان اگر مورد توجه قرار بگیرند و مسائل اقتصادی و اجتماعی به نوعی در انحصار سیاستمداران نباشد و برای رفع مشکلات به توانایی‌های نخبگان کشور هم توجه شود چه بسا که این افراد بتوانند به راحتی گره از بسیاری مشکلات باز کرده و کاری کنند که قطار اقتصادی کشور به روی ریل توانایی و پیشرفت بازگشته و زندگی اجتماعی افراد همراه با رفاه و آسایش باشد. البته اظهارنظر مدیرکل دفتر ارتباط با جامعه و صنعت وزارت علوم خود می‌تواند نقطه روشنی در پیشبرد این اهداف باشد، چرا که طبق آخرین خبرها دانشکده‌هایی که بتوانند برای رفع مشکلات موجود در جامعه راهکارهای عملی نشان دهند، حمایت مالی هم می‌شوند، به این ترتیب اساتید و دانشجویان می‌توانند در کنار آموزش و یادگیری مباحث علمی و تئوری به فکر مباحث عملی هم باشند و با تلاش و افزایش توانایی‌ها راهگشای بسیاری دیگر از افراد در جامعه باشند. به این ترتیب می‌توان امید داشت که با اجرایی شدن این طرح مشکلات موجود به صورت علمی و زیر بنایی حل و فصل شوند و در واقع مساله زیر ساخت‌ها که مدت‌ها در مسائل فرهنگی، اجتماعی و ... مد نظر بسیاری از کارشناسان این حوزه بود، به این ترتیب فراهم شده و کشور بتواند رو به پویایی گام بردارد.
نتایج تحقیقات پژوهشگران در جامعه منعکس نمی‌شود
مدیرکل دفتر ارتباط با جامعه و صنعت وزارت علوم در پاسخ به این سوال که چرا ارتباط پژوهشگران و جامعه علمی با جامعه، خیلی مورد توجه نیست و نتایج تحقیقات پژوهشگران در جامعه منعکس نمی‌شود، گفت: این موضوع مهمی است، ولی ما کمی در این زمینه ضعیف بوده‌ایم. ولی موضوع ماموریت‌گرایی دانشگاه‌ها و مزیت‌های استانی که اخیراً مطرح شده است، در راستای همین زمینه است. دکتر محمدسعید سیف در مورد ماموریت‌گرایی دانشگاه‌ها و مزیت‌های استانی توضیح داد: در دانشگاه‌های مختلف در استان‌های کشور، فعالیت‌های علمی خوبی در حوزه‌های مختلف علمی مانند نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی و ... در حال انجام است و نتایج این فعالیت‌ها در سطح دنیا منتشر می‌شود. ولی در هر استان ما یک دغدغه‌ای وجود دارد و مسائل جامعه متفاوت است. برای مثال در یک استان دغدغه زعفران، در استان دیگر موضوع عسل، پسته، خرما و ... وجود دارد. باید از طریق دانشگاه بتوانیم به حل این دغدغه‌ها کمک کنیم. مدیرکل دفتر ارتباط با جامعه و صنعت، ادامه داد: در همین راستا از استانداران و وزارت کشور درخواست کردیم که همراهی کنند و در هر استان، مزیت، موضوع و فرصتی را که وجود دارد، شناسایی کرده تا دانشگاه‌ها بتوانند در رفع این چالش‌ها و دغدغه‌ها کمک کننند. او با اشاره به این نکته که ممکن است از این موضوعات مقالات زیادی بیرون نیاید، گفت: این موضوعات شاید سطح علمی خیلی بالایی نداشته باشند، ولی مشکل و مساله مردم را حل می‌کنند و کمکی به اشتغال و درآمد مردم هستند. به همین دلیل؛ این کار را شروع کردیم و چنین خروجی‌هایی تعریف شده است. مدیرکل دفتر ارتباط با جامعه و صنعت وزارت علوم، خاطرنشان کرد: یکی از سیاست‌های اساسی این است که از اساتید دانشگاه بخواهیم که بخشی از توانشان را جدا از فعالیت‌های علمی مورد علاقه خودشان در موضوعات علمی مطرح در دنیا، بر روی این موضوع بگذارند. از این طریق می‌توانند حمایت بقیه ذی‌نفعان نیز مانند ادارات استان‌ها، بخش‌های خصوصی، استانداری و ...
را جذب کرده و مشکل منطقه را حل کنند.
اگر دانشگاه‌ها در حل مسائل مردم وارد شوند، حمایت مالی می‌شوند
سیف در خصوص تامین بودجه این پژوهش‌ها توضیح داد: مطمئن هستیم که اگر دانشگاه در این جایگاه قرار بگیرد، بودجه‌های خوبی برای پیگیری به آنها اختصاص پیدا می‌کند. چرا که همه می‌خواهند کسب‌وکار مردم شکل بگیرد و نهادهای خصوصی، دولتی، سازمان برنامه و بودجه و ... در این زمینه کمک می‌کنند و ما این کمک‌ها را دیده‌ایم. او افزود: موضوع اصلی این است که دانشگاه خودش را در این جایگاه قرار بدهد و حس کند که مسوولیتش این است که در کنار مسائل علمی، آموزشی، مقاله و ... باید بر روی یکی، دو مشکل استان متمرکز شود و به عنوان یک مشارکت‌کننده وارد عمل شود.
پژوهشگران علوم انسانی چگونه می‌توانند به حل مسائل مردم کمک کنند؟
مدیرکل دفتر ارتباط با جامعه و صنعت وزارت علوم در پاسخ به این سوال که «آیا امکانی وجود دارد که همانند پژوهشگران فنی و مهندسی که با صنعت ارتباط برقرار می‌کنند، پژوهشگران علوم انسانی نیز بتوانند با سیاست‌گذاران ارتباط برقرار کنند؟» توضیح داد: این ارتباط تا حدودی دو طرفه است. صنعت‌گران و محیط صنعت، مساله‌محورتر است؛ خودشان موضوعات را می‌شناسند و پروژه و مساله تعریف می‌کنند. ولی پژوهشگران حوزه‌های علوم انسانی بعضاً خودشان وارد این مسیر نمی‌شوند. مساله‌های مشخصی تعریف نمی‌کنند یا احساس می‌کنند که نیازی وجود ندارد. او خاطرنشان کرد: البته این طور نیست که بگوییم دانشگاه‌ها، علاقه ندارند؛ دانشگاه‌ها علاقه دارند. ولی سیاست‌گذاران صورت‌مساله‌های مشخصی مانند حوزه فنی مهندسی ارایه نمی‌دهند و مسائل را بیان نمی‌کنند. آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد، طلاق و... در کشور وجود دارد و قطعاً از دانشگاه‌ها و حوزه‌های علوم انسانی خواهیم خواست که روی این حوزه‌ها متمرکز شوند و ماموریتشان را این مسائل قرار دهند. سیف با اشاره به اینکه پژوهشگاه‌ها می‌توانند برای مسائلی مانند اعتیاد، فرصت مطالعاتی ایجاد کنند، گفت: از طریق فرصت مطالعاتی یا پایان‌نامه‌ها، برگزاری رویداد و... می‌توان روی این موضوعات تمرکز کرد و مطمئناً بعد از مدتی نتایج خوبی به دست می‌آید. مدیرکل ارتباط با جامعه و صنعت وزرات علوم در پاسخ به اینکه آیا دستگاه‌های اجرایی تاکنون تقاضایی داشتند که پژوهشگران مانند کارآموزی که به صنعت می‌رود، از پژوهشگر علوم انسانی استفاده کنند؟ توضیح داد: بله این تجربه را در وزارت ارشاد داشتیم و برای اولین‌بار چند نفر از اساتید ما به صورت فرصت مطالعاتی به اداره ارشاد زنجان رفتند. او در پایان خاطرنشان کرد: شاید ما در این حوزه مقداری کم‌‌کاری داشتیم و در این حوزه جدی‌تر نبودیم. البته باید توجه داشت که در این خصوص تجربه زیادی هم نداشتیم.
