پس از پنج ماه گزارش کمیسیون اقتصادی مجلس درمورد وضعیت صنعت استخراج رمزارزهای جهان‌روا و مبادلات آن در داخل کشور در صحن علنی قرائت شد. براساس این گزارش طبق برآوردهای سایت‌های صرافی ایرانی در بازار داخلی روزانه ۷۰۰ بیت‌کوین معادل حدود ۴۰ میلیون دلار یا حدود صد میلیارد تومان به‌صورت غیررسمی خرید و فروش می‌شود. این گزارش، تبادل رمزارزها را پرچالش‌ترین حوزه بحث در این حوزه دانست که ریسک بزرگی را متوجه اقتصاد کشور می‌کند و برخورد صرفاً سلبی و منفعل موجود با این حوزه هرگز نمی‌تواند راه‌حل مناسبی برای مواجهه با این ریسک باشد. در مقابل اینطور عنوان شد که یکی از دغدغه‌های اساسی، تبعات رسمیت یافتن رمزارز در تبادلات داخلی است، چرا که اولا استفاده از رمزارز در مبادلات داخلی موجب تضعیف حکمرانی ریال و کاهش اقتدار بانک مرکزی خواهد شد و ثانیا رسمیت یافتن آن باعث اقبال عمومی به استفاده از آن می‌شود، درحالی که حوزه رمزارز به دلیل ویژگی‌های غیرقابل کنترلی آن می‌تواند زمینه‌ساز خسارت شود.
گزارش کمیسیون اقتصادی درمورد مزیت‌ها و معایب مبادلات رمزارزها از اردیبهشت ماه سال جاری در دستور کار صحن علنی بود؛ اما در صحن علنی قرائت نمی‌شد و حتی این موضوع باعث انتقاد محمدرضا پورابراهیمی، رییس کمیسیون اقتصادی هم شد. اما در نهایت در صحن علنی روز گذشته مجلس، گزارش کمیسیون اقتصادی درمورد وضعیت صنعت استخراج رمزارزهای جهان‌روا و مبادلات آن در داخل کشور در صحن علنی قرائت شد. غلامرضا مرحبا، سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به بازار غیررسمی خرید و فروش رمزارز در داخل اعلام کرد ماهیت نامتمرکز بودن رمزارزها و تأکید فعلی بر ناشناس بودن دارندگان و مبادله‌کنندگان و عدم احراز هویت آنان، بزرگ‌ترین چالش فراروی کشورها برای تصمیم‌گیری در این حوزه است. او گفت: «قاعدتا بانک‌های مرکزی کشورها چندان موافقتی با وجود چنین پدیده‌ای که می‌تواند بستر انواع اقدامات مخرب در اقتصاد زیرزمینی و کاهش قدرت بانک مرکزی در اعمال سیاست‌های اقتصادی خود باشد، ندارند.»
ارزش کل بازار رمزارزدنیا ۱.۵ تریلیون دلار است
مرحبا در ادامه این گزارش به میزان استخراج سالانه رمزارز اشاره و بیان کرد: «ارزش کل بازار رمزارز دنیا حدود ۱.۵ تریلیون دلار با گردش روزانه ۵۳ هزار و ۱۵۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که بیت‌کوین به تنهایی ۵۷ درصد این بازار را به خود اختصاص داده است. میزان استخراج سالانه رمزارزها در دنیا ۱۵ میلیارد دلار و در ایران ۱.۱ میلیارد دلار برآورد می‌شود. در حال حاضر از ۳۲۴ هزار بیت‌کوین استخراجی در دنیا، ۱۹ هزار و ۵۰۰ بیت‌کوین به صورت غیررسمی در ایران استخراج می‌شود.» او با بیان اینکه باید بررسی شود سناریوی طرح موضوع رمزارز در پشت پرده چیست، گفت: «عدم احراز هویت مبادله‌کنندگان این بازار خود یک چالش برای کشورها است. البته استفاده از رمزارزها به عنوان پول، محل تامل کارشناسان نیز هست. برخی این پدیده را به فلزات گرانبها شبیه‌سازی کردند. عدم محدودیت جغرافیایی آن باعث شکل‌گیری یک اقتصاد فرامرزی شده که در دنیا و هم ایران، استخراج و مبادلات آن متقاضیانی دارد. این متقضیان به دلیل عدم ساماندهی در شرایط و زیرزمینی فعالیت می‌کنند. پدیده رمزارز علاوه بر تبدیل شدن به موضوعی در حال بسط و تاثیرگذار بر اقتصادهای ملی و جهانی منجر به ایجاد بازارهای خارجی و داخلی و صنایع مرتبط شده است. همانطور که مدیریت صحیح آن می‌تواند موجب ایجاد فرصت‌هایی برای اقتصاد شود، عدم توجه به آن می‌تواند آسیب‌زا باشد.» براساس این گزارش می‌توان در پنج حوزه نحوه مواجهه با پدیده رمزارز را دسته‌بندی کرد. مرحبا در این مورد توضیح داد: «این پنج دسته عبارت هستند از استفاده از رمزارزها برای تبادلات خارجی همراه، استخراج و تولید رمزارزهای موجود، طراحی رمزارزهای ملی یا چندجانبه، تبادل رمزارز و صنایع مرتبط با رمزارز.»
توجه به ظرفیت داخلی برای تولید رمزارز ملی
در ادامه مرحبا، سخنگوی کمیسیون اقتصادی به تفصیل به نحوه مواجه با رمزارزها پرداخت. براساس گزارش کمیسیون اقتصادی در دسته‌بندی اول یعنی استفاده از رمزارزها برای تبادلات خارجی همراه براساس گزارش کمیسیون اقتصادی به نظر می‌رسد به واسطه امکانی که رمزارزها در کاهش اثر تحریم‌ها ایجاد می‌کند، نمی‌توان نسبت به استفاده از این ظرفیت بی‌تفاوت و بی‌برنامه بود. در ادامه این گزارش آمده است: با محاسبه مخاطرات از دست رفتن سرمایه به دلایل مختلف و مقایسه آن با شرایط مبادلات غیررسمی کشور در دنیا که مخاطرات مشابهی دارد، استفاده از شیوه‌های گوناگون جلوگیری از رصد مبادلات مالی کشور منطقی و ضروری به نظر می‌رسد که استفاده از رمزارزها در این راستا، به عنوان مسیر جایگزین معاملات تهاتری یا تسهیل‌کننده این نوع معاملات قابل تعریف است. کمیسیون اقتصادی پیشنهاد می‌دهد تا در این حوزه، فارغ از بحث استخراج رمزارزها، ما به ازای صادرات کشور به کشورهای مختلف، رمزارز دریافت و در قبال واردات نیز همان رمزارزها را پرداخت کرد. در بحث دسته دوم یعنی استخراج و تولید رمزارزهای موجود کمیسیون اقتصادی اعتقاد دارد که استخراج و تولید (ماینینگ) رمزارزهای موجود (ازجمله بیت‌کوین)، می‌تواند به‌صورت تبدیل منابع انرژی فسیلی کشور یا سایر منابع طبیعی همچون جریان آب و باد و انرژی هسته‌ای به برق و سپس استخراج رمزارز با استفاده از برق تولیدی، تعریف شود. باید خروج ارز برای خرید دستگاه‌ها و تجهیزات ماینینگ را نیز مدنظر قرار داد. همچنین وجود بازار پررونق جهانی رمزارز و قابلیت تبدیل آن به ارزهای واقعی می‌تواند ظرفیت بالقوه‌ای برای دسترسی به منابع ارزی باشد.
نسبت به رمزارزهای ملی نظرات منفی وجود دارد
گزارش کمیسیون اقتصادی در ادامه به طراحی رمزارزهای ملی یا چندجانبه پرداخت. براین اساس نظرات منفی نسبت به رمزارزهای ملی یا چندجانبه وجود داشت؛ اما توجه به ظرفیت‌های داخلی در ایجاد شبکه ملی اطلاعات، پیام‌رسان‌های داخلی و ماهواره داخلی، باید اهتمام جدی سیاست‌گذاران و مدیران کشور به کار گرفته شود تا بتواند به جای بازی در بستری مبهم و طراحی شده، خود ایجادکننده قواعد بازی و اعمال حاکمیت باشد. بزرگ‌ترین نقطه مقاومت و مخالفت بسیاری از فعالان این بازار نیز همین جا است که باید در خصوص آن گفت‌وگوها و بررسی‌های عمیق‌تری صورت پذیرد. دسته بعدی نیز به حوزه تبادل رمزارز اختصاص دارد. آنطور که کمیسیون اقتصادی بررسی کرده، مهم‌ترین و پرچالش‌ترین حوزه بحث در زمینه رمزارزها، تبادل است که نیازمند بررسی دقیق و آینده‌نگری عمیق است. اتفاقا ریسک بزرگی که متوجه اقتصاد کشور می‌شود نیز در همین بخش است که البته برخورد صرفاً سلبی و منفعل موجود با این حوزه هرگز نمی‌تواند راه‌حل مناسبی برای مواجهه با این ریسک باشد. کمیسیون اقتصادی اعتقاد دارد که تبدیل این تهدید به فرصت و بررسی دقیق‌تر جنبه‌های مثبت موضوع تبادل رمزارز، در کنار ریسک‌های آن و همچنین بررسی دقیق آثار اقتصاد کلانی تبادل رمزارز در کشور توسط عموم مردم، از الزامات این حوزه است. دسته پنجم به حوزه صنایع مرتبط با رمزارز اختصاص دارد که از منظر نمایندگان ابتدا صنعت برق و چگونگی تسهیم برق موجود در این بخش و سایر بخش‌های اقتصاد یا توسعه ظرفیت تولید برق برای توسعه استخراج رمزارزها مطرح می‌شود. همچنین تکنولوژی ایجاد و تولید رمزارز که تاثیر بسیار مهمی بر مصرف برق و سایر جنبه‌های موضوع دارد، محل و تاسیسات واحدهای مزارع استخراج و چگونگی دسترسی به دستگاه‌های استخراج از جمله واردات یا ساخت این دستگاه‌های نیز از دیگر مباحث مهم حوزه صنایع مرتبط با رمزارزها هستند. به همین خاطر کمیسیون اقتصادی از دولت می‌خواهد تا با هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی مشخص نسبت به ارزیابی و مطالعه آینده‌پژوهی این موضوع و ساماندهی استفاده از ظرفیت‌های این حوزه را در دستور کار قرار دهد و نسبت به افزایش قدرت کشور دراین حوزه با انتخاب راهبرد مناسب در هر پنج مورد گفته شده اقدام کند.
بسترهای تبادل رمزارز مجوز ندارند
در ادامه این گزارش کمیسیون اقتصادی نکاتی متذکر شد. مرحبا در این زمینه گفت: «برخی از برآوردها از بررسی‌های سایت‌های صرافی ایرانی حاکی از این است که در بازار داخلی روزانه ۷۰۰ بیت‌کوین معادل حدود ۴۰ میلیون دلار یا حدود صد میلیارد تومان به‌صورت غیررسمی خرید و فروش می‌شود. در برخی برآوردها رقم معاملات رمزارزها در بازارهای معروف داخلی تا ۲۰۰۰ میلیارد تومان هم برآورد شده است. علاقه وافر ایجادشده از بهره‌مندی از رشد قیمت رمزارزها واقعیتی غیرقابل انکار است. از این رو مردم به صورت گسترده در حال گرایش و فعالیت دراین بازار هستند. این موضوع در حالی است که هیچ یک از بسترهای تبادل رمزارز در کشور مجوز ندارند و البته سیاست‌گذاری برای اقدام قانونمند در این حوزه نیز در کشور انجام نشده که از نقاط ضعف کشور دراین حوزه است.» در این گزارش آمده است: «به‌دلیل فقدان مقررات و نبود بازار سازمان‌یافته عموم مردم به دلیل عدم بهره‌مندی از دانش لازم درخرید امن رمزارزهای با قابلیت اتکای بیشتر و همچنین عدم دسترسی به صرافی و فروشندگان دارای مسوولیت داخلی، با انجام خریدهای اینترنتی دچار خسارت یا حتی به‌طور ناخواسته درگیر جرایم پولشویی شده و می‌شوند، از این حیث لازم است ضمن تعیین متولی، به ساماندهی این تقاضاها پرداخته شود. یکی از دغدغه‌های اساسی، تبعات رسمیت یافتن رمزارز در تبادلات داخلی است، چرا که اولا استفاده از رمزارز در مبادلات داخلی موجب تضعیف حکمرانی ریال و کاهش اقتدار بانک مرکزی خواهد شد و ثانیا رسمیت یافتن آن باعث اقبال عمومی به استفاده از آن می‌شود، درحالی که حوزه رمزارز به دلیل ویژگی‌های غیرقابل کنترلی آن می‌تواند زمینه‌ساز خسارت شود.»
فرصت‌ها و چالش‌های صنعت استخراج رمرزارز
کمیسیون اقتصادی همچنین به فرصت‌ها و چالش‌های صنعت استخراج رمزارز پرداخت و آورده: «یکی از چالش‌های مطرح شده در زمستان سال جاری، کمبود برق در فصل زمستان بود که موضوعی جدید در سال‌های اخیر و پس از توسعه صنعت برق بود. این صنعت تا حد زیادی متکی به فناوری بوده و به همین خاطر دارای دوره عمر کوتاهی است، همچنین سرعت تغییر تکنولوژی و استهلاک بالا از دیگر مشکلات است.» از فرصت‌های این صنعت، ایجاد ارتباط این صنعت با تولیدکنندگان برق و همچنین ایجاد شفافیت درآمدی آن است. براساس گزارش کمیسیون وزارت نیرو غالبا در انجام تعهدات مالی خود نسبت به نیروگاه داران دچار تاخیرهای طولانی‌مدت شده و این امر موجب بروز مشکلات مالی شدید برای سرمایه‌گذاران خصوصی بخش نیروگاهی شده است که با رفع ممنوعیت‌های موجود می‌تواند به صنعت برق ما نیز کمک کند.
یک طرح برای ساماندهی صنعت رمزارز
در این گزارش همچنین قانون «حمایت از استخراج رمزارز و ساماندهی ایجاد، تولید (استخراج) و بازار مبادلات داخلی رمزارز» برای تصویب مطرح شد. طبق ماده یک این طرح دولت مرجع تنظیم مقررات مبادلات رمزارزها در داخل کشور و مکلف است ظرف مدت سه ماه از لازم‌الاجرا شدن این قانون نسبت به ساماندهی ایجاد، تولید (استخراج) و بازار مبادلات داخلی رمزارزها اقدام کند. البته براساس این طرح، به کارگیری رمزارزها، غیر از رمزارز ملی، به عنوان ابزار پرداخت در داخل کشور یا برای راه‌اندازی و اداره شبکه پرداخت داخلی ممنوع است. سازمان بورس و اوراق بهادار همچنین مکلف است نسبت به ارایه پیشنهاد ایجاد بستر قانونی سرمایه‌گذاری یا استفاده از نوسانات قیمتی رمزارزها در قالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا ابزارهای موضوع بندهای ۲۱ و ۲۴ ماده (۱) قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، به شواری عالی بورس اقدام کند. وزارت امور اقتصادی و دارایی هم موظف است در صورت لزوم، مقررات لازم برای اجرایی شدن این تبصره را به هیات وزیران پیشنهاد کند. آنطور که در ماده ۲ این طرح آمده: «دولت مکلف است اقدامات ذیل را ظرف سه ماه پس از ابلاغ این قانون انجام و به کمیسیون اقتصادی مجلس گزارش کند. اول برآورد گسترش ایجاد و تولید رمزارزها به‌ویژه رمزارزهای مستعد جهان‌روایی و تصاحب سهم بازار عمده در جهان، دوم پیش‌بینی آینده فناوری در حوزه ایجاد، توسعه و تبادل رمزارزها، سوم هدف‌گذاری سهم کشور از استخراج و تملک رمزارزها حداقل برای ۱۰ سال پس از زمان ابلاغ این قانون، چهارم برآورد آثار گسترش استخراج رمزارزها در کشور به ویژه از جنبه اقتصاد کلان، انرژی و محیط زیست.» طبق ماده ۳ وزارت صمت متولی صنعت استخراج رمزارز و مسوول صدور مجوز واحدهای استخراج آن است. طبق تبصره این ماده، نیروی انتظامی مکلف است حسب اعلام وزارت صنعت، معدن وتجارت یا سازمان نظام صنفی رایانه‌ای، نسبت به پلمب واحدهای غیرمجاز استخراج رمزارز و معرفی ذی‌نفع این واحدها به مراجع قضایی اقدام کند. همچنین آنطور که در ماده ۴ این طرح آمده، دولت مکلف است به گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که ضمن تأمین انرژی مورد نیاز صنایع موجود و مصرف خانگی مطابق با الگوی مصرف، انرژی مورد نیاز برای استخراج رمزارزها طبق هدف‌گذاری مذکور در بند (ج) ماده ۲ این قانون، با تأکید بر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در تولید انرژی تأمین شود. واحدهای استخراج رمزارز نیز می‌توانند حامل انرژی مصرفی خود را از بورس انرژی یا عقد قراردادهای دوجانبه با تولیدکنندگان داخلی و خارجی تامین کنند و مجاز به ترانزیت برق مورد نیاز یا مازاد مصرف هر دو تا سقف نیاز اسمی مزرعه، از طریق شبکه سراسری برق هستند. واحدهای استخراج رمزارز همچنین می‌توانند با اخذ مجوز از وزارت نیرو و با ظرفیت مورد نیاز نسبت به احداث یا مشارکت در نیروگاه برق اقدام و برق تولیدی مازاد بر مصرف خود را به وزارت نیرو با رعایت ضوابط ابلاغی و با رعایت بند ت ماده ۴۸ قانون برنامه پنج ساله ششم یا متقاضیان داخلی و خارجی بفروشند.
