صاحبنظران حاضر در محفل فضای مجازی پاک معتقدند که در هیچ جای دنیا به اندازه ایران از ابزارهای فیلترینگ و گمنامی در فضای مجازی به صورت عام استفاده نمی‌شود و خروج این میزان دیتای کشور از طریق فیلترشکن‌‌‌ها تهدید محسوب می‌شود. از سوی دیگر، ناپایداری پلتفرم‌های بومی در کشور از عملکرد مسوولان و قانونگذاران نشات می‌گیرد. فعالان فضای مجازی پاک در یک نشست هم‌افزایی، نبود وفاق ملی در سیاست‌گذاری برای پیام‌رسان‌های بومی را یکی از دلایل عدم موفقیت این کسب‌وکارها عنوان کردند. محفل هم‌افزایی فعالین فضای مجازی که توسط جمعیت توسعه‌گران فضای مجازی پاک (فمپ) برگزار می‌شود، به موضوع «برنده بازی توئیتر کیست؟» پرداخت. در این نشست، فعالان فضای مجازی پاک دلایل حضور کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی خارجی را مورد بررسی قرار دادند و به دلایلی برای عدم موفقیت پیام‌رسان‌های بومی اشاره کردند. در همین حال مزایا و معایب حضور در شبکه‌های اجتماعی خارجی، انحصاری که این پیام‌رسان‌‌‌ها در کشور ایجاد کرده‌‌‌‌اند و تهدیدات مربوط به آنها، مورد بررسی قرار گرفت.
مهاجرت نخبگانی
به شبکه‌های اجتماعی خارجی
عاطفه موسوی، مسوول بخش خانواده جمعیت توسعه‌گران فضای مجازی پاک با انتقاد از حضور فضای نخبگانی کشور در سکوها و پلتفرم‌های خارجی و فروکاهش فعالیت‌های رسانه‌ای به این فضا، گفت: به نظر می‌رسد در فضای نخبگانی کشور، تخمین افراطی از فایده حضور در سکوها و پلتفرم‌های خارجی مطرح می‌شود. اینکه کار و فعالیت رسانه‌ای را بخواهیم با یک توئیت و پست زنی در پلتفرم‌های اجتماعی جایگزین کنیم، به نوعی فروکاهش است. باید توجه داشت که رسانه ابعاد گسترده‌ای دارد اما هم‌اکنون شاهد هستیم که به دلیل ترویج بیش از حد شبکه‌های اجتماعی در کشور، رسانه در حال فراموش شدن است. موسوی با بیان اینکه حتی شاهد هستیم که مسوولان نیز در خبررسانی به انتشار یک پست در فضای مجازی انتقاد می‌کنند و بسیاری از اخبار مهم ذیل پست‌های شبکه‌های اجتماعی گم می‌شود، از مهاجرت گسترده کاربران به سکوهای انحصاری خارجی انتقاد کرد. این کارشناس ادامه داد: شاید کاربران شبکه‌های اجتماعی خارجی مانند توئیتر تصور کنند که با انتشار یک پست و یا توئیت یک کار رسانه‌ای خوب انجام داده‌‌‌‌اند اما باید حواسمان باشد که چه پایگاه داده بزرگی را در شبکه‌های اجتماعی تقدیم دشمن می‌کنیم. وی با اشاره به اینکه نوعی از مهاجرت نخبگانی را در فضای مجازی به سمت شبکه‌های اجتماعی خارجی می‌بینیم، خاطرنشان کرد: حتی جامعه نخبگانی کشور حاضر نیستند در شبکه‌های اجتماعی داخلی فعالیت کنند و به دلیل اینکه از شبکه‌های داخلی راضی نیستند، مهاجرتشان را توجیه می‌کنند. این کارشناس فضای مجازی با بیان اینکه نمی‌خواهیم بگوییم همه حضورها در سکوهای خارجی اشتباه است، گفت: حضور در هر سکویی با توجه به پارامترها و اقتضائاتی مانند میزان اطلاعات، موضوع فعالیت، زبان و مخاطبان، متقاوت است اما باید توجه کرد که جبهه داخلی را نباید به خارجی‌‌‌ها واگذار کرد.
توییتر را خبرگزاری رسمی نکنیم
وی گفت: اینکه بگوییم پیام‌رسان واحد قوی و شبکه ملی اطلاعات نداریم پس باید در فضای شبکه‌های خارجی فعالیت کنیم، توجیه درستی نیست. باید حواسمان باشد که چه محتوایی را تقدیم خارجی‌‌‌ها می‌کنیم. موسوی با بیان اینکه قدرت خبرگزاری‌های مهم که اخبار رسمی کشور را مخابره کنند و سایر سایت‌‌‌ها از آنها استفاده می‌کنند به دلیل توجه به شبکه‌های اجتماعی از دست رفته است، ادامه داد: این هشدار را جدی بگیریم که توئیتر را خبرگزاری رسمی نکنیم. شبکه اجتماعی که کنترل آن هم در اختیار خودمان نیست؛ با این روند شاید تا دو سال دیگر چیزی به نام خبرگزاری رسمی در کشور نداشته باشیم. این کارشناس با تاکید بر اینکه راهبرد بلندمدتی برای ساماندهی استفاده از پیام‌رسان‌های اجتماعی در کشور دیده نمی‌شود، گفت: کمترین اقدام ممکن این است که حداقل از یک رسانه واحد خارجی مانند توئیتر استفاده نکنیم و به انحصاری بودن آن کمک نکنیم. وی تاکید کرد: ابعاد کنشگری فضای مجازی تراز انقلاب اسلامی، در فضای مجازی قابل آموزش است و هم اکنون در این زمینه خلأ داریم.
مردم در پیام‌رسان‌های بومی
دغدغه امنیت ندارند
محمدمهدی حبیبی، فعال فضای مجازی و عضو هیات مدیره جمعیت توسعه‌گران فضای مجازی پاک نیز با بیان اینکه ما چه با حضور در شبکه‌های اجتماعی خارجی و چه بدون حضور در این شبکه‌ها دچار نوعی اضمحلال شده‌ایم، اظهار کرد: پیام‌رسان‌های داخلی ما از نظر کارآیی و کارآمدی روز‌به‌روز وضعیت بدتری پیدا می‌کنند و مردم حتی برای فعالیت روزمره‌شان از قبیل پیام دادن نمی‌توانند از این شبکه‌ها استفاده کنند. در این شرایط نمی‌توان از کاربران خواست که به فضای پیام‌رسان‌های خارجی نروند. وی گفت: مشکل فعلی در حوزه پیام‌رسان‌های بومی، عدم وفاق ملی از سوی مسوولان و سیاست‌گذاران است و ما معتقدیم که عموم مردم در استفاده از پیام‌رسان‌های بومی، دغدغه امنیت ندارند. این فعال فضای مجازی با تاکید بر اینکه مسوولان نباید محوریت را به شبکه‌های اجتماعی خارجی بدهند، ادامه داد: باید وزن انتشار محتوا را به سمت شبکه‌های اجتماعی داخلی سوق دهیم.
کشور به اشتراک نظر
در رسانه‌های اجتماعی نرسیده است
آرش وکیلیان، کارشناس فضای مجازی نیز با طرح این موضوع که برخورد با شبکه‌های اجتماعی در کشور جای ابهام دارد، افزود: حتی در حوزه گفتمانی و یا در مجلس نیز شاهد رویکردهای مختلف در حوزه رسانه‌ها و پیام‌رسان‌های اجتماعی هستیم و این نشان می‌دهد که ما در سطح کشور، به اشتراک نظر در مورد اینکه پیام‌رسان‌های اجتماعی چگونه باشند نرسیدیم. وی افزود: شاید به همین دلیل است که فعالان این حوزه مردد هستند و سرمایه‌گذاران نیز تمایلی به سرمایه‌گذاری در این بخش ندارند، چرا که نمی‌توان به این محیط اعتماد کرد. وکیلیان با اشاره به اینکه این نبود اشتراک نظر از سال ۸۳ و با ظهور شبکه اجتماعی اورکات تاکنون در کشور دیده می‌شود، گفت: با این سطح از ابهام در حاکمیت پیام‌رسان‌های اجتماعی و درهم تنیدگی مسائل حقوقی و سیاسی متعدد و دارای تعارض، نمی‌توان انتظار داشت که سرمایه‌گذاری مناسبی در کشور در این حوزه شکل گیرد.
نبود وفاق ملی
در سیاست‌گذاری پیام‌رسان‌های بومی
رسول جلیلی، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی در پاسخ به این سوال که چرا سرویس خوب داخلی در حوزه پیام‌رسان‌‌‌ها نداریم، گفت: ما با یک سری مساله در خصوص خدمات پایه شبکه ملی اطلاعات مواجه هستیم که کمابیش حل نشده‌اند. وی با بیان اینکه مساله این است که شفافیت تنظیم‌گری در این حوزه وجود ندارد اما این همه ماجرا نیست، افزود: از آنجایی که سرمایه‌گذاری روی شبکه‌های پیام‌رسان که دیر بازده هستند، سخت است، دولت باید تمهیدات و مشوق‌هایی فراهم کند که بخش خصوصی در این حوزه سرمایه‌گذاری کند و این کسب‌وکار به کسب‌وکاری سودآور تبدیل شود. جلیلی با اشاره به حضور مدیران و مسوولان کشور از جمله نمایندگان مجلس و مسوولان دولتی در شبکه‌های اجتماعی خارجی، ادامه داد: اینکه مدیر و یا یک نماینده مجلس، قانون را دور می‌زند و به حریم قانون احترام نمی‌گذارد، در هیچ جامعه‌ای پذیرفته نیست. اگر قانون منع حضور در شبکه‌های اجتماعی خارجی فیلترشده اشکال دارد باید آن را تصحیح کنند اما مادامی که این قانون وجود دارد، باید به آن احترام گذاشت. عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی گفت: درست است که سرویس خوب داخلی در حوزه پیام‌رسان‌های اجتماعی نداریم، اما موضوع این است که در حد سیاست‌گذاران، قانونگذاران و مدیران که باید این زیرساخت را فراهم کنند، وفاق ملی دیده نمی‌شود. اگر این وفاق وجود داشت هم‌اکنون ما پیام‌رسان بومی قابل دفاع داشتیم. وی افزود: ما هم‌اکنون در کشور منابعی مانند پهنای باند، برق، سرور، استوریج و امواج فرکانس داریم و می‌توانیم نرم‌افزار مورد نیازمان را هم خریداری کنیم. اما این نیازمند وجود وفاق است؛ در صورتی که این همدلی وجود داشت می‌توانستیم حتی نسخه یک نرم‌افزار موفق خارجی مانند وی‌چت را از چین خریداری کرده و در کشور نصب کنیم. در این صورت سرمایه‌گذار خارجی را ترغیب به سرمایه‌گذاری در کشور می‌کردیم. جلیلی با اشاره به اینکه زمانی روزنامه‌ها مرجع اصلی اخبار بودند و هم‌اکنون شبکه‌های اجتماعی، اضافه کرد: ما معتقدیم که در این فضا نباید یک استاندارد واحد را برای دسترسی اقشار مختلف مردم به کار گرفت. وی با بیان اینکه نظام طبقه‌بندی دسترسی به اینترنت از سال ۸۷ مطرح و آماده شده است، گفت: اما برای عملیاتی کردن آن شاهد تعارف مسوولان هستیم و به همین دلیل این سند، میان دولت‌های مختف پاسکاری می‌شود. البته امیدواریم در سال آخر دولت دوازدهم، این تعارفات کنار گذاشته شده و این سند اجرایی شود.
برنده بازی توییتر
نظام سرمایه‌داری امریکاست
پرهام فرهنگ وصال، پژوهشگر حقوق و اقتصاد بین‌الملل از دانشگاه ژنو نیز برنده بازی توئیتر را یک کمپانی خصوصی و سهامداران این پیام‌رسان اجتماعی عنوان کرد و گفت: به دلیل نظام سرمایه‌داری موجود در امریکا، رگولاتوری این جامعه را کمپانی‌هایی مانند توئیتر در اختیار دارند. وی با بیان اینکه در ایران در زمینه شناخت موضوع پیام‌رسان‌های اجتماعی و وضعیت موجود، یک توافق نظر وجود ندارد و شاهد یک وفاق از سوی مسوولان در این حوزه نیستیم، گفت: با وجودی که هم‌اکنون توئیتر فیلتر است اما در عمل می‌بینیم که آقایان از آن استفاده می‌کنند. این پژوهشگر با تاکید بر اینکه فضای شبکه‌های اجتماعی را باید به‌صورت نامحسوس کنترل کرد و شاید یکی از دلایلی که کاربران، جذب سرویس‌های خارجی نمی‌شوند، فضای عدم اعتماد و نگرانی است، خاطرنشان کرد: به جرات می‌توان گفت که ۸۰ درصد محتوای شبکه‌های اجتماعی از نوع ابتذال و تفریحات است و مابقی آن به فعالیت‌های سیاسی و تجارت الکترونیک مربوط می‌شود. وی گفت: البته معتقدم که مشاغلی که هم‌اکنون در شبکه اجتماعی اینستاگرام ایجاد شده است به هیچ عنوان کارآفرینی و کسب‌وکارهای نوپا در حیطه تجارت الکترونیک نیست،چرا که تجارت الکترونیک باید مولد باشد اما کسب‌وکارهایی که هم اکنون در اینستاگرام شکل گرفته است، بدون وجود این شبکه نیز، قابلیت فعالیت دارند.
