پس از آنکه شیوع ویروس کرونا باعث تعطیلی دانشگاه‌ها و مدارس کشور شد، دولت برای جلوگیری از عقب‌ماندگی تحصیلی دانش‌آموزان و دانشجویان سازوکارهایی را با محوریت آموزش از راه دور و آموزش مجازی در پیش گرفت.
وزارت علوم پس از مواجهه با چالش چگونگی تداوم فعالیت‌های آموزشی در بحران کرونا، طرح جایگزینی آموزش الکترونیکی و غیرحضوری را بر پایه فضای وب به جای آموزش حضوری، درنظر گرفت و وزارت آموزش و پرورش نیز بستر پیام‌رسان‌های داخلی و نیز اپلیکیشن «شاد» را برای این موضوع انتخاب کرد؛ البته اجرای این سازوکارها با کمبودها و انتقاداتی همراه شد. کارشناسان معتقدند هرچند شیوه آموزش مجازی، محصلان را در مسیر جدیدی در حوزه آموزش قرار داده و حرکت مثبتی به شمار می‌رود، اما نبود زیرساخت‌های آموزش مجازی در کشور در دوران کرونا نمود پررنگی داشته است. اکنون آموزش مجازی روزهای پایانی خود را به دلیل نزدیک شدن امتحانات طی می‌کند، مرکز ملی فضای مجازی ارزیابی خود را از روند اجرای طرح آموزش مجازی در دوران کرونا به عنوان نهاد ناظر در اجرای سیاست‌های آموزش مجازی کشور، ارایه داده است. امیر خوراکیان، معاون مرکز ملی فضای مجازی عملکرد دستگاه‌هایی مانند وزارت علوم و آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها و وزارت ارتباطات را در زمینه آموزش مجازی در دوران کرونا مثبت ارزیابی کرده و از بررسی ادامه روند آموزش مجازی در کشور برای سال تحصیلی آینده خبر داد.
رویکرد دانشگاه‌ها و مدارس کشور در مواجهه با ویروس کرونا و روند برگزاری کلاس‌های درس مجازی نشان داد که شیوه آموزش مجازی در ایران با نواقصی همراه است و به همین دلیل شاهد برخی نارضایتی‌ها در این زمینه بوده‌ایم. امیر خوراکیان، معاون مرکز ملی فضای مجازی درباره بررسی این مرکز به عنوان ناظر بر روند فعالیت دستگاه‌های مرتبط با آموزش مجازی، توضیح داد: «مساله آموزش یکی از موضوعات مهم در تحولات فضای مجازی محسوب می‌شود که روی این حوزه نیز تأثیرات بسیار عمیق و گسترده‌ای دارد. حوزه آموزش می‌تواند مدل حکمرانی و مدل نظام حکومت‌ها را تغییر دهد و یا تنظیم کند. ما مساله آموزش را قبل از بحث‌های کرونا در قالب تحولات حوزه فضای مجازی دنبال می‌کردیم. به تعبیری دیگر «تغییرات مدل حکمرانی در حوزه آموزش در عصر تحولات فضای مجازی»، در دستور کار ما قرار داشته است. براین اساس گزارشی از سوی مرکز ملی فضای مجازی به‌طور مفصل تهیه و برای رییس‌جمهوری ارسال شد که رییس‌جمهوری این گزارش را با دستورات ذیل آن به وزارت آموزش و پرورش ابلاغ کرد. در همین رابطه کارگروهی نیز ایجاد شد تا این تحولات را بررسی و تعیین کند که چه اقداماتی باید در برابر این تحولات در نظام آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی صورت گیرد. از این رو جلسات مهمی را با وزرای آموزش و پرورش و علوم برای پیگیری این موضوع در مرکز ملی فضای مجازی برگزار کردیم. این کارگروه در حوزه پلتفرم‌های آموزشی، محتوای آموزشی، نظام ارزشیابی، تولید محتوا و بسیاری از مسائل دیگر که در حوزه آموزش و فضای مجازی مطرح است موضوع را مورد بررسی و پیگیری قرار داد.»
حداقل شدن مشکلات فنی
در حوزه آموزش مجازی
او درباره آموزش مجازی در دوران کرونا و نقاط ضعف و قوت آن اظهار کرد: «زمانی که بحران کرونا پیش آمد، این مقدمات و مباحث مورد نظر به ما کمک کرد و به کار سرعت داد. در حقیقت در فرصت کرونایی در کشور درحوزه آموزش، اقداماتی که پیش‌بینی می‌شد ظرف سه سال انجام شود در عرض سه ماه صورت گرفت. از این جهت سرعت کار افزایش پیدا کرد. ما در ایام کرونا، جلسات مشترکی در سطح رییس مرکز ملی فضای مجازی و وزرای ارتباطات و آموزش و پرورش داشتیم و جلسات مفصلی نیز در سطوح معاونان وزارتخانه‌ها و اعضای حقیقی شورای عالی فضای مجازی نیز برگزار کردیم و موضوع آموزش مجازی به‌طور جدی دنبال شد. در حوزه دانشگاه در ابتدا خیلی موضوع جدی گرفته نشد اما بعد از طولانی شدن فرآیند قرنطینه و تعطیلی دانشگاه‌ها و کلاس‌ها، وزارت علوم تصمیم به حضور در زمینه آموزش مجازی گرفت. البته چون سامانه‌های فعال‌تری از قبل داشتند، خیلی سریع توانستند کلاس‌ها را راه‌اندازی کنند و کار در دانشگاه‌ها به سرعت شکل گرفت. در ابتدا مقداری سرعت برقراری ارتباط پایین بود که بخشی مربوط به مشکلات فنی می‌شد و بخشی هم به خاطر اینکه کلاً در کشور با افزایش حجم تقاضا اینترنت در ایام کرونا مواجه شدیم، با مشکلات همراه بود. اما این مشکلات امروز در حوزه آموزش عالی به حداقل رسیده است. طبق گزارشاتی که ما داریم در این ایام حدود یک درصد کل ترافیک اینترنت کشور مربوط به آموزش الکترونیکی دانشگاه‌ها بوده که عدد قابل توجهی است. در حوزه آموزش و پرورش نیز به برکت بحث‌هایی که قبلاً شده بود موضوع آموزش مجازی مقداری شفاف بود. اما یک سری مشکلاتی از جهت زیرساختی و فنی وجود داشت که با کمک مرکز ملی فضای مجازی، وزارت ارتباطات و اپراتورها، کار به سرعت شکل گرفت و برای سامانه «شاد» امکانات فنی و زیرساختی خوبی آماده شد. برخی مشکلات مربوط به خود سیستم بود که هم‌اکنون به حداقل رسیده است. براساس گزارش‌هایی که مرکز ملی فضای مجازی تهیه کرده است در سیستم آموزش مجازی دانش‌آموزان، برخی مشکلات مربوط به فرآیند احراز هویت بود که این بخش مطلقاً برطرف شد. موضوع دیگر مربوط به امکانات جدیدی بود که لازم بود در این سیستم برقرار شود. برای مثال مهم‌ترین امکان مورد تقاضای معلمان و دانش‌آموزان، بحث ارتباط تصویری (لایو استریم) در کلاس درس بود که این امکان به‌مرور در سامانه «شاد» برقرار شده و هم‌اکنون نیز در حال اجرا است. در مورد محتوای استاندارد نیز اقدامات خوبی در حوزه آموزش مجازی صورت گرفت. به نحوی که تولیدات خوبی از سوی آموزش و پرورش پیش‌بینی شد و هم از تولیدات موجود تا حدودی استفاده شد. هم‌اکنون نیز در تلاش هستند زمینه‌ای ایجاد شود که تولید هر محتوای آموزشی به سرعت فرآیند تأیید را طی کند و در اختیار دانش‌آموزان در سیستم آموزش از راه دور قرار گیرد. در همین حال اولویت برای تولید محتوای آموزش مجازی به ۲۰ درصد دروسی تعلق گرفته که امسال تدریس نشد و قرار است این موضوع با تولید سریع محتوای آموزشی، جبران شود.»
۲۵ تا ۳۰ درصد دانش‌آموزان
به ارتباطات دسترسی ندارند
معاون مرکز ملی فضای مجازی با اشاره به مشکلات آموزش مجازی و انتقاداتی که به این شیوه آموزشی در کشور وارد می‌شود، اظهار کرد: «مشکل اصلی در آموزش مجازی مربوط به عده‌ای است که دسترسی به ابزارهای ارتباطی ندارند. با توجه به محدودیت‌هایی که در کشور وجود داشته و مشکلاتی که از نظر فنی و سرعت و زمان کم که داشتیم، اقدام خوبی در جهت آموزش مجازی دانش‌آموزان انجام شد؛ علاوه بر آموزش و پرورش، وزارت ارتباطات هم در رفع مشکلات زیرساختی کمک کرد و اخیراً نیز با دستور دولت، ترافیک سامانه «شاد» رایگان شده است. از طرفی دیگر اپراتورهای تلفن همراه نیز با نگاه مسوولیت اجتماعی و همکاری در جهت رفع مشکلات و نیازهای فرزندان این کشور به مساله ورود کردند. بنابراین مشکل اصلی فعلاً مربوط به حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد دانش‌آموزانی است که به ارتباطات دسترسی ندارند؛ به این معنی که یا به اینترنت دسترسی نداشته، یا سیم‌کارت ندارند و وضعیت مالی آنها به‌نحوی نیست که گوشی هوشمند داشته باشند و از امکانات محروم هستند؛ به همین دلیل آموزش و پرورش در تلاش است که این بخش را هم بتوانند پشتیبانی کرده و این مشکل را حل کنند.» خوراکیان درباره نقش اپلیکیشن‌های بومی در آموزش مجازی توضیح داد: «اپلیکیشن‌ها یکی از بحث‌ها و ظرفیت‌های محتوایی مهم در کشور هستند که در قاعده قانونی مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد مجوز می‌گیرند و نظارت محتوایی بر آنها صورت می‌گیرد. این بستر می‌تواند در زمینه مهارت‌آموزی دانش‌آموزان موثر واقع شود. گزارش مرکز ملی فضای مجازی حاکی از آن است که روزانه ۱۰۰ میلیون پیام در سامانه شاد جابه‌جا می‌شود. همچنین در ساعاتی که ترافیک سامانه «شاد» افزایش پیدا می‌کند ترافیک پیام‌رسان‌ها و سرویس‌های خارجی به‌شدت کاهش پیدا می‌کند. بنابراین هر جا ما با نگاه ایجابی سرویس و خدمات مورد نیاز مردم را فراهم کنیم، قطعاً با استقبال کاربران مواجه می‌شود و وقتی این فضا ایجاد نشود، این امکان را در اختیار سرویس‌های خارجی گذاشته‌ایم.»
موضوع آموزش مجازی را
در آینده هم دنبال می‌کنیم
او درباره ادامه روند آموزش مجازی در کشور بیان کرد: «آموزش از جمله موضوعاتی است که سرویس‌های جهانی برای آن سرمایه‌گذاری‌های زیادی کرده‌اند. حتی اگر بحث کرونا هم نبود، ما باید به عنوان یکی از اولویت‌های جدی در کشور، مساله آموزش مجازی را دنبال می‌کردیم. آموزش مجازی بحث‌های دیگری مانند عدالت آموزشی را نیز درپی دارد و این مسائل اقتضا می‌کند که ما به‌طور جدی به آن بپردازیم. در فضای مجازی بهترین اساتید و آموزش‌ها می‌تواند در اختیار یک دانش‌آموز در شهرستان دورافتاده‌ای هم قرار گیرد و امکان به اشتراک‌گذاری محتوا فراهم می‌شود. نکته دیگر مربوط به کاهش هزینه‌هاست که هزینه کشور را از جهت تولید کتاب و محتواهای درسی پایین می‌آورد و از سوی دیگر امکان نظارت و کیفیت تدریس را افزایش می‌دهد. چرا که ارایه دروس در سامانه قابل نظارت و ارزیابی است و می‌توان عملکرد متولیان را با یکدیگر مقایسه کرد. ضمن اینکه از جهت حفظ استقلال کشور در عرصه‌های مهم نیز موضوع آموزش یکی از میدان‌های اصلی و مهم است. باید تلاش شود که آموزش در تسلط حاکمیت سرویس‌های خارجی قرار نگیرد و به همین دلیل باید بحث پلتفرم‌ها و سرویس‌های آموزش مجازی را به‌طور جدی دنبال کنیم. این یک سیاست اساسی و اصلی در مرکز ملی فضای مجازی است و ما قبل از کرونا نیز این بحث را دنبال می‌کردیم و هم اکنون با شیوع کرونا، این موضوع سرعت گرفته است. ما حتماً موضوع آموزش مجازی را در آینده هم دنبال می‌کنیم؛ فعلاً یک مقطع تا پایان شهریورماه برای اتمام این مقطع تحصیلی تعریف کرده‌ایم و برای ادامه این روند در سال تحصیلی آینده نیز در حال برگزاری جلسات مشورتی با آموزش و پرورش هستیم که در سال تحصیلی جدید نیز موضوع را دنبال کرده و از ظرفیت سامانه «شاد» و هم سرویس‌ها و خدماتی که روی این سامانه ارایه می‌شود، بهره ببریم؛ کیفیت محتوای آموزشی و شاخص‌های لازم آن نیز به‌گونه‌ای طراحی شود که از ابتدای سال تحصیلی آینده با یک جهش در حوزه آموزش مجازی مواجه شویم.»
