برگزاری آنلاین کلاس‌های درس در ایران یکی از تجربیات جدید و شاید مورد نیازی است که این روزها در شرایط بحرانی کرونا مورد استفاده قرار گرفته است؛ آموزشی که در سال‌های تحصیلی آینده و در تعطیلات ناخواسته‌ای که پیش می‌آید، به کار خواهد آمد و از ایجاد وقفه در یادگیری و آموزش پیشگیری می‌کند. در یک تعریف ساده می‌توان یادگیری یا آموزش آنلاین را یک آموزش برنامه‌ریزی شده دانست که افراد در محیط‌هایی جدا از هم اما زیر یک سقف متحد آموزشی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات، آموزش می‌بینند. به همین دلیل آموزش آنلاین، به فناوری‌های ارتباطی و نهادی برای طراحی و برنامه‌ریزی آموزش نیازمند است. آموزش آنلاین باید شامل دو طرف ارتباط، یعنی مدرس و یاد‌گیرنده باشد. قرن بیست و یک که دیگر اینترنت و ابزار ارتباطی به یک وسیله ضروری برای همه تبدیل شده و در دورترین نقاط کشور هم رخنه کرده، شرایط توسعه خدمات آنلاین هم فراهم شده است که باید از این فرصت در کنار خانه‌نشینی دانش‌آموزان و دانشجویان برای توسعه این خدمات بهره برد و اکنون با ارسال لیست وزارت علوم به اپراتورها، آنها ملزم به رایگان کردن ترافیک سایت‌های مورد نظر هستند.
آموزش مجازی دانشجویان با ترافیک رایگان
مدارس و دانشگاه‌ها از هفته ابتدایی اسفند یعنی از همان زمان ورود ویروس کرونا به کشور تعطیل شدند. درواقع به دلیل به خطر افتادن سلامت دانش‌آموزان و دانشجویان در شرایط حضور فیزیکی در کلاس‌ها، وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم از نخستین مراکز کشور بودند که زنگ تعطیلی مراکز آموزشی را نواختند و با تعطیلی کلاس‌ها، موضوع آموزش مجازی مطرح شد تا کرونا مانع آموزش در کشور نشود. از این رو پس از اعلام تعطیلی مراکز آموزشی، در شرایطی که هنوز مشخص نبود وضعیت سال تحصیلی به چه شکل ادامه پیدا می‌کند، محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، اعلام کرد با توجه به احتمال تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، با همکاری وزارت علوم و آموزش و پرورش، امکانات ویژه‌ای جهت آموزش مجازی و از راه دور فراهم شده تا دانش‌آموزان و دانشجویان ضمن حفظ سلامت خود، از تحصیل علم جا نمانند. وزیر ارتباطات همچنین با بیان اینکه ترافیک کلیه کلاس‌های آموزشی مجازی مورد تایید وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم، برای کاربران رایگان خواهد بود، با توجه به درخواست کاربران برای ارایه اینترنت رایگان، از ارایه بسته‌های ۱۰۰ گیگابایتی برای کاربران اینترنت خانگی و ۲۰ گیگابایت اینترنت برای معلمان با همکاری وزیر آموزش و پرورش خبر داد. پس از آن حسین فلاح جوشقانی، رییس سازمان فناوری اطلاعات درباره اقدامات انجام‌شده برای آموزش مجازی اعلام کرد سازمان فناوری اطلاعات لیستی از مراکز آموزشی فرستاده که رگولاتوری آن را به اپراتورها اعلام کرده تا ترافیک‌شان را رایگان کنند و سجاد بنابی، نائب‌رییس هیات‌مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت نیز از مذاکره با ارایه‌کنندگان خدمات اینترنتی برای رایگان کردن تعرفه مصرف کاربران برای پلتفرم‌ها و سرویس‌های مورد تایید وزارت علوم و آموزش و پرورش خبر داد.
تاخیر در رایگان کردن تعرفه
سایت‌های دانشگاهی
هرچند با وجود گذشت بیش از یک ماه از شرایطی که آموزش مجازی آغاز شده و اینکه با به پایان رسیدن تعطیلات نوروزی، حضور در کلاس‌های مجازی دانشگاهی اجباری اعلام شد و آذری جهرمی بار دیگر اعلام کرد سایت‌هایی که وزارت علوم برای آموزش از راه دور دانش‌آموزان و دانشجویان اعلام کرده بنابر مصوبه ستاد ملی کرونا، به‌صورت رایگان در اختیار کاربران قرار می‌گیرد، گزارش‌ها و اخبار از دانشجویان حاکی از این بود که تمامی اپراتورها تعرفه سایت‌های دانشگاهی و آموزشی را رایگان نکردند و این روند تا ۲۰ فروردین ادامه داشت که در نهایت فلاح جوشقانی درباره علت تاخیر در اجرایی شدن این موضوع اظهار کرد: «وزارت علوم لیستی شامل آدرس، آی‌پی، نام دامنه و اطلاعات کامل را اعلام کرد که اپراتورها بتوانند این اطلاعات را روی سیستم‌هایشان تنظیم کنند و ما منتظر کامل شدن لیست بودیم. این اطلاعات دو روز پیش به ما اعلام شد و ما آن را به اپراتورها ارسال کردیم. اقدامات فنی این کار توسط اپراتورها انجام شد تا بتوانند روی سیستم‌شان ترافیک رایگان را اعمال کنند.» معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات همچنین خاطرنشان کرد: «این اقدام توسط همه اپراتورها و سرویس‌دهندگان اینترنتی از جمله موبایل، ثابت و مخابرات انجام می‌شود. البته پیش از عید ما به اپراتورها اعلام کردیم که در این زمینه مساعدت کنند، اما اکنون با ارسال لیست، آنها را ملزم به رایگان کردن ترافیک سایت‌های مورد نظر کردیم و در صورتی که دانشجویان با خلاف این مورد مواجه شدند، می‌توانند آن را اعلام کنند.»
ترافیک رایگان برای ۵۵ سامانه دانشگاهی
روز گذشته اعلام شد حدود ۵۵ سامانه مربوط به مراکز دانشگاهی ترافیک رایگان رهیابی شده دریافت می‌کنند. ستار هاشمی، معاون فناوری و نوآوری وزارت ارتباطات در خصوص فرآیند آموزش مجازی دانشجویان و ترافیک رایگان از سوی وزارت ارتباطات اظهار کرد: «اوایل اسفندماه بحث آموزش مجازی در وزارت ارتباطات و در راستای مسوولیت اجتماعی این وزارتخانه مطرح شد. وزارت ارتباطات، با توجه به اعتقاد جدی بر اینکه فضای آموزش کشور تعطیلی‌بردار نیست و آموزش یکی از رکن‌های اساسی کشور است، تصمیم گرفت در جریان آموزش مجازی کشور با وزارت علوم همراه باشد. در همین راستا تصمیم گرفتیم به مراکز آموزشی در کشور کمک کنیم و ترافیکی را به‌صورت رایگان در اختیار آنها قرار بدهیم. به‌صورت داوطلبانه این همراهی را با وزارت علوم تحقیقات و فناوری مطرح و اعلام آمادگی کردیم که اگر آنها اطلاعات سایت‌های آموزش برخط که شامل یادگیری و یاددهی است را در اختیار ما قرار دهند، ترافیک راهیابی‌شده توسط اپراتورهای مختلف بهLMSها (سیستم آموزش مجازی) را به‌صورت رایگان در اختیارشان قرار بدهیم.» معاون فناوری و نوآوری وزیر ارتباطات اشاره کرد: «با این کار سعی داشتیم هم اساتید و هم دانشجویان که روی بستر شبکه ملی اطلاعات در حال فعالیت هستند و سرورهای‌شان داخل کشور است، از ترافیک رایگان بهره‌مند شوند. اساتید و دانشجویان هر کدام مشترک نوع خاصی از اینترنت هستند، بخشی همراه و برخی ثابت. به‌صورت طبیعی اینها به سمت مرکز آموزش دانشگاه‌های مختلفی در کشور راهیابی می‌شود. به همین دلیل نیاز بود که وزارت علوم آدرس‌ها و مشخصات فنی مرتبط با سامانه‌های آموزش مجازی و برخط را در اختیار ما قرار بدهد. چون دانشگاه‌ها در پهنه جغرافیایی کشور توزیع شدند و نگاه ما این بود که تمام آنها بتوانند به‌صورت یکسان از این ظرفیت‌ها استفاده کنند، وزارت علوم مکاتباتی را با دانشگاه‌ها انجام داد. برخی از دانشگاه‌ها به این مکاتبه پاسخ دادند و اطلاعات برخی دیرتر به ما رسید. خاکی صدیق معاون آموزشی وزارت علوم این اطلاعات را جمع‌بندی کرد و به دست ما رساند. ضمن اینکه اشاره کردند این لیست به صورت تدریجی تکمیل خواهد شد.»
آمادگی اپراتورها
و فراهم کردن زیرساخت‌های فنی
هاشمی خاطرنشان کرد: «در آن شرایط ما دو انتخاب داشتیم. اول اینکه به صورت مرحله‌ای و گام‌به‌گام به اپراتورها ابلاغ کنیم که این پیچیدگی‌هایی داشت و اجازه نمی‌داد به حسن انجام کار نظارت دقیق داشته باشیم. ضمن اینکه لیستی که در گام اول برای ما فرستاده شده بود علاوه بر کامل نبودن، جزئیات فنی لازم را نداشت. راه دوم این بود که تا تکمیل لیست صبر کنیم. تصمیم بر این شد که لیست و مشخصات فنی کامل شود و پس از جمع‌بندی به‌صورت یک‌جا آن را به اپراتورها ابلاغ کنیم. قبل از انجام این کار با اپراتورها مکاتبه کردیم. جنس مکاتبه ما از جنس اعلام آمادگی آنها برای اجرایی کردن این کار بود. اپراتورها باید آمادگی اولیه و زیرساخت فنی برای این کار را در خود ایجاد می‌کردند. فروردین ماه با تعاملی که با وزارت علوم داشتیم، لیست نهایی شد و پس از آن مساله را به اپراتورها ابلاغ کردیم. اکنون حدود ۱۰ روز است که ترافیک رایگان برای آموزش مجازی دانشجویان و اساتید در سایت‌های اعلام‌شده از سوی وزارت علوم عملیاتی شده و دانشجویان و اساتید زمانی که به سامانه‌های مجازی وصل می‌شوند، ترافیک‌شان به‌صورت رایگان توسط تمامی اپراتورها مسیریابی می‌شود. انتظار برخی این بود که در همان ابتدای امر باید این سازوکار عملیاتی می‌شد که به دلایلی که گفتم امکانش در ابتدای کار فراهم نبود. پس از تکمیل لیست این اتفاق با سرعت و چابکی خوبی شکل گرفت و پیش رفت. از زمانی که وزارت ارتباطات کاملا داوطلبانه و بدون اینکه این پروژه را معطل تامین مالی کند، حدود ۴۰ روز بدون احتساب تعطیلات عید زمان برد.» او با بیان اینکه جلساتی را با مدیران استانی در این خصوص برگزار کرده‌اند، افزود: «در این جلسات ابعاد فنی و اینکه انجام این کار با چنین حجمی کار ساده‌ای نیست را برای دوستان تشریح کردم و از آنها خواستیم اگر مشکلی وجود داشت، حتما آن را با ما در میان بگذارند تا برای اختلال‌های ایجادشده چاره‌ای پیدا کنیم. اگر اختلالی در بحث آموزش وجود دارد ضرورتا در حوزه ارتباطات نیست. در این چرخه سامانه‌هایی با محوریت نظام صنفی رایانه‌ای کشور در حال فعالیت هستند، ممکن است برخی تجربه کمتری داشته باشند و تنظیمات سامانه نرم‌افزاری آنها درست انجام نشده و به همین واسطه دانشجویان و اساتید تجربه کاربری خوبی نداشته باشند که این مساله به سمت ما برنمی‌گردد. جنس جلسات ما این بود که موارد به‌صورت استانی پایش شوند تا آنجایی که نیاز به تقویت دارند، این کار صورت بگیرد. ما ظرفیت‌های خود را برای ارایه خدمات به آموزش و پرورش و وزارت علوم اعلام کرده‌ایم و این انتخاب و صلاحدید وزارتخانه است که به چه شکل روال آموزشی خود را دنبال کند.»
توسعه زیرساخت‌های آموزش آنلاین
همچنین در حال حاضر وزارت آموزش و پرورش با راه‌اندازی شبکه‌ای همه‌گیر و سراسری در کشور به این سیستم جدید آموزشی، ساختاری منطقی و یک‌شکل داد و همه دانش‌آموزان سراسر کشور با معلمان و مدیران مدرسه در ارتباط هستند و آموزش‌های درسی را دریافت می‌کنند. ستاد توسعه فناوری‌های اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری نیز اعلام کرهد که به‌دنبال توسعه زیرساخت‌های فناوری ارتباطات و اطلاعات در کشور، این روزها دست به کار شده تا با حمایت از زیرساخت‌های آموزش آنلاین و شرکت‌های دانش‌بنیان توانمند، به توسعه آموزش مجازی در کشور شتاب دهد. سیستم پیاده‌سازی یادگیری مجازی با کمک مجموعه‌ای از نرم‌افزارهای آموزشی امکان‌پذیر است. سامانه مدیریت آموزشگاه که بنا به اهداف مدیریت آموزشی در آموزشگاه‌های حضوری پیاده‌سازی می‌شود و سایر ابزارهای مدیریت آموزش الکترونیکی بنا به نوع درخواست مخاطبان، به صورت جداگانه و یا همگی با هم می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند. در شرایط فعلی بحران کرونا، پویش «کرونا پلاس» نیز توسط ستاد توسعه فناوری‌های اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی معاونت علمی و ستاد فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش بنیان در کشور ایجاد شده است تا با کمک به تسریع مجوزها و اقدامات در خلاق یا دانش‌بنیان شدن استارت‌آپ‌ها، ارایه حمایت‌های مالی، کمک به رفع موانع قانونی برای اخذ مجوز، کمک به تبلیغ و معرفی آنها و تامین زیرساخت‌ها، شبکه سازی بین استارت‌آپ‌های مختلف، از خدمات آنلاین مورد نیاز مردم در روزهای قرنطینه حمایت کند. با راه‌اندازی این پویش، حوزه‌های تاثیرگذار در فضای مجازی تقویت می‌شود و از طریق آن ظرفیت‌های استارت‌آپی آنلاین شناسایی و مورد حمایت قرار می‌گیرد. پس از ارزیابی ظرفیت‌های آنلاین، ارتقای آنها و پایدارسازی و کمک به ارایه خدمات بهتر و با‌کیفیت‌تر انجام می‌شود. آموزش آنلاین، حمل و نقل آنلاین، سلامت آنلاین، ورزش آنلاین، سرگرمی و توریسم آنلاین، تولید محتوای آنلاین، نوآوری اجتماعی، فروشگاه‌های آنلاین و ایده و ابتکارات از جمله حوزه‌های مدنظر در این پویش است.
بدون اینترنت، بدون تحصیل آنلاین
هرچند یکی دیگر از مواردی که در استفاده از خدمات اینترنتی همواره مورد توجه کاربران قرار می‌گیرد، کیفیت این خدمات است. آموزش مجازی از اسفند و همزمان با تعطیلی دانشگاه‌ها آغاز شد و البته در روزهای ابتدایی سایت‌ها و سامانه‌های آموزشی با مشکلاتی روبرو بودند که برخی به‌دلیل مسائل فنی و برخی به افزایش ترافیک اینترنتی مربوط بود. اما با الزام حضور در کلاس‌های مجازی پس از تعطیلات فروردین، این مشکلات تا حد زیادی رفع شده است. از طرفی باوجود شرایط آموزش مجازی که برای بسیاری فراهم شده، همچنان موانعی پیش روی آموزش مجازی برای برخی دانش‌آموزان و دانشجویان وجود دارد، از جمله اینکه به اذعان وزارت آموزش و پرورش ۳۰ درصد مناطق آموزشی و مدارس دسترسی ارتباطی برای برقراری آموزش‌های مجازی را ندارند و یا برخی دانشجویان در روستاهای دوردست، نه تنها به اینترنت دسترسی ندارند بلکه حتی از داشتن گوشی هوشمند هم بی‌بهره هستند.
