گروه دانش و فن
هوش مصنوعی یکی از دستاوردهای مهم دنیای فناوری محسوب می‌شود که می‌تواند نقش پررنگی در زندگی بشر داشته باشد. هوش مصنوعی به سیستم‌هایی گفته می‌شود که می‌توانند واکنش‌هایی مشابه رفتارهای هوشمند انسانی از جمله درک شرایط پیچیده، شبیه‌سازی فرایندهای تفکری و شیوه‌های استدلالی انسانی و پاسخ موفق به آنها، یادگیری و توانایی کسب دانش و استدلال برای حل مسائل را داشته باشند. پیش‌بینی موسسه تحقیقاتی PWC نشان می‌دهد که حجم اقتصاد هوش مصنوعی در دنیا تا سال ۲۰۳۰ به ۱۵.۷ تریلیون دلار می‌رسد و این درحالی است که کل اقتصاد دنیا در سال ۲۰۳۰ حدود ۱۰۰ تریلیون دلار تخمین زده می‌شود. از این اقتصاد، سهم کشورهای پیشرفته آسیایی ۱۰ درصد و سهم خاورمیانه دو درصد عنوان شده است. فضای ۱۰ سال آینده دنیا به سمت اقتصاد هوش مصنوعی در حرکت است و ایران هم باید بتواند سهم خود را در این اقتصاد داشته باشد. البته اینکه آینده هوش مصنوعی، زندگی بشر را به کدام سو می‌برد، هنوز مشخص نیست، زیرا اتفاقاتی در هوش مصنوعی افتاده و کاربردی شده، پنج سال پیش فقط یک خیال بود. اما اکنون این سرویس در دسترس عموم است.
یکی از زیرشاخه‌های اصلی هوش مصنوعی، یادگیری ماشین است. شاید در نگاه اول به این موضوع که یک ماشین امکان یادگیری دارد، توجه شود که خیلی هم در درجه اهمیت نیست. اما اگر این‌طور به این موضوع نگاه کنیم که بسیاری از اتفاقاتی که در زندگی بشر افتاده از طریق یادگیری است، اهمیت آن بیشتر می‌شود و زمانی این اهمیت دوچندان خواهد شد که ماشین (کامپیوتر) یاد می‌گیرد همان‌طور که انسان یاد می‌گیرد. تنها یک تفاوت جدی دارد و آن این است که ماشین با سرعت خیلی بیشتر از انسان یاد می‌گیرد. ماشین امکان یادگیری دارد و سرعت آن بیشتر از انسان است و حالا شما فکر کنید که قرار است از این ظرفیت، برای حل مسائلی که در زندگی بشری داریم استفاده شود.
رشد هوش مصنوعی به‌گونه‌ای است که بسیاری از کسب‌وکارهایی که امروز شاهد آن هستیم در آینده وجود نخواهد داشت. یکی از مصادیق آن این است که هم‌اکنون با هوش مصنوعی در حوزه فن بیان روی اشعار مشاهیر دنیا کار می‌کنند. برای مثال ماشین می‌تواند با دادن کلید واژه، اشعار شکسپیر را تولید کند؛ اگرچه دقت آن به ۱۰۰ درصد نرسیده اما با این سرعت، رسیدن به ۱۰۰ درصد هم دور از ذهن نیست. پس بعید نیست که در فضای مجازی با هوش مصنوعی عملاً سراینده اشعار حافظ و سعدی و مولانا داشته باشیم. صنعت مترجم ماشینی تا چند سال آینده به ۱۰۰ درصد دقت می‌رسد. همین‌طور در حوزه خودرو؛ زمانی بحث خودروهای خودران شوخی به نظرمی‌آمد اما هم‌اکنون این موضوع در دنیا عملیاتی شده است. اکنون خیلی از معلولان جسمی حرکتی را می‌توان با کارکرد هوش مصنوعی به حرکت درآورد. با پوشیدن یک کلاه که در آن یک سری الکترود کار گذاشته می‌شود و سیگنال‌های حرکتی برای بخشی از مغز با استفاده از علم رباتیک، دستور داده می‌شود، بیمار به حرکت درمی‌آید.
رتبه 72 استفاده از هوش مصنوعی در صنایع
در این راستا ستار هاشمی معاون فناوری و نوآوری وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با مهر درباره وضعیت ایران از نظر دانشی و نیروی انسان در حوزه هوش مصنوعی گفت: «ما در بحث نیروی انسانی و حوزه دانشی هوش مصنوعی، وضعیت خوب و مناسبی در دنیا داریم. طبق گزارشات منابع موثق، ایران در فارغ‌التحصیلی دانشگاهی و تولید علم در هوش مصنوعی، در کل دنیا در رتبه‌ای بین ۷ تا ۱۵ دسته‌بندی می‌شود. این رده‌بندی متناسب با حوزه‌های خاص تخصصی و اینکه چقدر دامنه هوش مصنوعی در علم تولید شده موثق است، اعلام می‌شود. ما می‌توانیم هوش مصنوعی را از نگاه کاربردی ببینیم یا از نگاه توسعه لبه‌های دانشی در مباحث نظری به آن توجه کنیم. این دو موضوع و اینکه اگر کاربردی به آن نگاه کنیم چه طیفی از کاربردها را در برخواهد گرفت، باعث می‌شود که رنکینگ ما جابه‌جا شود. ما در بحث تولید علم در زمینه هوش مصنوعی شرایط خوبی در دنیا داریم، اما در بحث جذب هوش مصنوعی، به این معنی که ما بتوانیم از این ظرفیت در صنایع مختلف استفاده کنیم، نیاز به توجه بیشتری داریم. از این حیث رتبه ما طبق آماری که منتشر شده در دنیا ۷۲ است. یعنی برای استفاده از ظرفیت هوش مصنوعی در صنایع‌مان رتبه ۷۲ را داریم.»
او درباره علت عدم استفاده از هوش مصنوعی در صنایع ایرانی اظهار کرد: «درحال حاضر ضرورت هوش مصنوعی در کشور تبیین نشده است و با وجودی که در صحبت‌های برخی مدیران دولتی و خصوصی از هوش مصنوعی یاد می‌شود اما باور جدی به آن وجود ندارد و این موضوع باعث می‌شود که در استفاده از هوش مصنوعی، شاهد اهتمام لازم نبوده تا این فناوری به مباحثی مانند بهره‌وری کمک کند. در حالی که هوش مصنوعی می‌تواند برای ما در بسیاری از موارد گره‌گشا باشد و در روان‌سازی فرایندها در سازمان‌ها و صنایع مختلف کمک کند، اما به‌دلیل عدم شناخت کافی، به این موضوع توجهی نشده است. یکی از کارکردهای مهمی که می‌توان در زمینه هوش مصنوعی به آن اشاره کرد، همین بحث افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها در حوزه‌های مختلف است که شامل زنجیره تأمین تا مباحث مرتبط با حوزه‌های پزشکی، دستیارهای هوشمند، مدیریت ترافیک، مدیریت هوشمند شهری و مباحث متعدد کاربردی بسیار گسترده‌ای می‌شود. دلیل دیگر نیز این است که اگرچه علم هوش مصنوعی قطعاً یک فرصت است اما جنس آن فکرافزاری بوده و باید مدیران ما به این دانش تجهیز شوند. مدیران باید بخشی از وقت خود را برای تکنولوژی‌های نوظهور بگذارند و به آن بپردازند؛ به همین دلایل ما شاهد استفاده حداکثری از هوش مصنوعی در صنایع مختلف نیستیم.»
موارد استفاده از هوش مصنوعی در ایران
وی ادامه داد: البته این به این معنی نیست که ما اساساً از این ظرفیت غافل هستیم و استفاده نکردیم. حتی ما در جاهایی در سطح قابل قبولی از ظرفیت هوش مصنوعی استفاده می‌کنیم. برای مثال بحث پردازش تصویر از جمله مواردی است که بدون تردید به‌لحاظ زیرساختی، در بستر هوش مصنوعی شکل می‌گیرد و هوش مصنوعی به ما این امکان را می‌دهد که بتوانیم محدوده آلودگی هوا را رصد کنیم و اجازه ندهیم خودروها وارد این محدوده یا محدوده طرح ترافیک شهری نشوند. این امکان عملاً با استفاده از ابزار هوش مصنوعی رقم خورده است. در مقطعی ما با استفاده از نیروی پلیس این طرح را مدیریت می‌کردیم اما هم‌اکنون شاهد نیروی انسانی برای مدیریت ترافیک نیستیم و این نشان از بهره‌وری و افزایش دقت با استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی است. موضوع دیگری که در زمینه هوش مصنوعی در کشور از آن استفاده شده، مدیریت حمل و نقل با استفاده از کاربردهایی مانند اپلیکیشن‌های مسیریاب و نقشه است که امکان تخمین زمان حرکت از یک نقطه به نقطه دیگر را فراهم می‌کند. این مدل‌سازی پایه‌ای مبتنی بر الگوریتم هوش مصنوعی است. در بحث‌های سنجش از دور نیز در مجموعه‌های فضایی کشور برای برآورد خسارت‌های سیل، از ظرفیت هوش مصنوعی استفاده شد؛ چرا که با پردازش تصویر، توانستیم بالغ بر 2000 میلیارد تومان در برآورد خسارات ناشی از سیل، صرفه‌جویی کنیم. بنابراین موضوع این نیست که ما از این ظرفیت استفاده نمی‌کنیم بلکه منظور این است که هوش مصنوعی قابلیت‌های بیشتری در صنایع مختلف دارد و می‌توان آن را به صنایع خودروسازی، فولاد، محیط زیست و سایر صنایع تعمیم داد. به بیان کلی باور من این است که به سختی بتوان به صنعت و حوزه‌ای فکر کرد که هوش مصنوعی نتواند در آن حوزه کمک کند.»
