گروه دانش و فن
اگرچه گاهی گزارش‌های ضدونقیضی درباره اثر امواج تلفن همراه و میزان جدی بودن مخاطرات آن از سوی مراکز تحقیقاتی مختلف که به سفارش شرکت‌های بزرگ سازنده تلفن همراه در این زمینه تحقیق می‌کنند، منتشر می‌شود؛ ولی به‌زعم اغلب کارشناسان و اساتید پزشکی دانشگاه‌های مختلف، با توجه به ماهیت و تاثیر شناخته‌شده امواج الکترومغناطیسی در طول موج‌های مختلف بر سیستم‌های بیولوژیک نمی‌توان خطرات تلفن همراه و تجهیزات مربوط به آن را انکار کرد؛ هرچند نتایج چنین تحقیقاتی و انتشار آن شاید چندان برای تولیدکنندگان و شرکت‌های ارتباطاتی که منظور اقتصادی دارند، خوشایند نباشد.
استفاده از سیستم‌های متحرک برای تماس مانند تلفن همراه در سال‌های اخیر، از رشد بی‌سابقه‌ای در تمام کشورها برخوردار بوده است. این موضوع در عین حال باعث ایجاد نگرانی‌های عمیق در بسیاری از جوامع در مورد اثرات مخرب امواج الکترومغناطیسی که مورد استفاده تلفن‌های همراه و آنتن‌های BTS هستند، بر بافت‌ها و سیستم‌های زیستی شده است. ده‌ها گزارش و مقالات پژوهشی در نشریات بسیار معتبر جهانی و در کشورهای مطرح اروپایی و در ایالات متحده امریکا در این مورد به چاپ رسیده‌اند. با وجود این، هاشم رفیعی‌تبار، استاد رشته نانوفناوری پزشکی دانشگاه شهید بهشتی معتقد است این موضوع در کشور ما تاکنون مورد توجه جدی قرار نگرفته و ما با بی‌تفاوتی نسبت به این اثر مخرب تا انکار کامل آن مواجه بوده‌ایم. به اعتقاد او، پرتوگیری مغز وابسته به نوع موبایل و موقعیت آنتن موبایل نسبت به سر است، ولی بالاترین سطح پرتوگیری در لوب گیجگاهی، ناحیه چین‌خوردگی عمیق در مغز، جمجمه، پوست سر و غده بزاقی است. در این راستا فارغ از نوع تلفن موبایل، بزرگ‌ترین مقدار پرتوگیری در آن سمتی از سر است که تلفن موبایل در آن سمت نگه داشته می‌شود (چپ یا راست) . با این حال این پرتوگیری در نوجوانان و کودکان بیشتر است، چراکه پوست سر و جمجمه آنها نازک‌تر بوده، محتوای آب مغز آنها بیشتر و همچنین حجم مغزشان کمتر است.
رفیعی‌تبار در یادداشت منتشرشد‌ه‌ای در ایسنا، به خطر بروز عارضه سرطان در مغز ناشی از استفاده مستمر از تلفن همراه اشاره کرده است. رفیعی‌تبار با بیان اینکه اطلاع‌رسانی در مورد سلامتی جامعه و خطراتی که آن را تهدید می‌کند جزو حقوق شهروندی است، وظیفه مسوولان کشوری و سازمان‌های اطلاع‌رسانی جمعی، مدارس و دانشگاه‌ها دانست که خطر بالقوه استفاده از امواج میکروویو را به‌طور دایم به شهروندان گوشزد کنند. او با بیان اینکه عموماً شدت یک میدان الکترومغناطیسی (یا همان چگالی توان) تابش یافته با فاصله از منبع تابش تغییر می‌کند، اظهار کرد: «ضریبی که با آن جذب این تابش توسط بدن انسان اندازه‌گیری می‌شود، «نرخ جذب ویژه (specific absorption rate: SAR)» نامیده می‌شود. نرخ جذب ویژه، نرخ تابش که توسط بدن انسان جذب می‌شود را اندازه‌گیری کرده و در نتیجه با پرتوگیری (exposure) از تشعشع توسط انسان رابطه مستقیم دارد. واحد این جذب وات‌بر‌کیلوگرم W/kg (واحد توان بر واحد وزن) است. به عنوان مثال، برای ناحیه سر انسان مقدار قابل قبول جهانی ۱.۶ وات‌بر‌کیلوگرم تعیین شده است. در استفاده از تلفن‌های موبایل مقدار این جذب به چندین عامل از قبیل نوع آنتن موبایل، موقعیت موبایل نسبت به سر، هندسه جمجمه، فاصله بین سر و موبایل وابسته است. همچنین پرتوگیری مغز وابسته به نوع موبایل و موقعیت آنتن موبایل است، ولی بالاترین سطح پرتوگیری در لوب گیجگاهی، ناحیه چین‌خوردگی عمیق در مغز، جمجمه، پوست سر و غده بزاقی است. به همین دلیل فارغ‌از نوع تلفن موبایل، بزرگ‌ترین مقدار پرتوگیری در آن سمتی از سر است که تلفن موبایل در آن سمت نگه داشته شده است (چپ یا راست) . این پرتوگیری در نوجوانان و کودکان بیشتر است، چراکه پوست سر و جمجمه آنها نازک‌تر بوده، محتوای آب مغز آنها بیشتر و همچنین حجم مغزشان کمتر است.»
رفیعی‌تبار حضور یون‌های کلسیم که به غشاء (پوسته خارجی سلول) سلول‌های بدن متصل هستند، را برای ثبات و نگهداری غشاء سلول بسیار حیاتی دانست و افزود: «این یون‌ها مولکول‌های تشکیل‌دهنده غشاء سلول را کنار یکدیگر نگه می‌دارند و بدون حضور آنها، غشاء سلول فوق‌العاده تضعیف شده و به احتمال زیاد تحت استرس‌ها و کشسان‌های ناشی از تحرک محتوای سلول دچار پارگی و ظهور حفره‌ها در غشاء می‌شود. گرچه برخی از این حفره‌های ایجاد شده خود را ترمیم می‌کنند، ولی خطر نشت یون‌ها از درون این حفره‌ها به داخل سلول قویا موجود است. در سال‌های ۹۰ میلادی برای اولین‌بار توسط دانشمندان معروف امریکایی نشان داده شد که پرتوگیری بافت مغز توسط سیگنال‌های الکترومغناطیسی با فرکانس ۱۶ هرتز باعث رها شدن یون‌های کلسیم که به غشاء سلول چسبیده‌اند، می‌شود. آنها همچنین نشان دادند که میدان‌های الکترومغناطیسی با فرکانس ضعیف، اثر مخرب‌شان شدیدتر از میدان‌های قوی است. البته در آن زمان هنوز سازوکار این پدیده روشن نشده بود، ولی اکنون این مکانیسم شناخته شده است.»
او با بیان اینکه حضور یون‌های کلسیم روی غشاء باعث ثبات غشاء می‌شود، توضیح داد: « نشت کلسیم، ناشی از پاره شدن غشاء و ورود آن به درون لیزوزوم‌ها (اندامک‌های کیسه مانند درون سلول که مواد زائد را بازیافت می‌کند) باعث رهایی آنزیم‌های هضمی از جمله آنزیم DNAas (آنزیمی که مولکول حیاتی DNA را نابود می‌کند)، می‌شود. این موضوع توضیح می‌دهد که چرا سیگنال‌های تلفن‌های موبایل و آنتن‌های BTS می‌توانند باعث تخریب بسیار جدی (تکه شدن) مولکول DNA بشوند. به عنوان مثال در سال ۲۰۰۷ میلادی در یک آزمایش دقیق روی حشره‌ای که عمدتاً در آزمایش‌های ژنتیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد، نشان داده شد که پرتوگیری از یک تلفن موبایل برای فقط ۶ دقیقه در روز و برای ۶ روز باعث تکه تکه شدن مولکول DNA در داخل سلول حشره شده و باعث از بین رفتن نیمی از تخمک‌های این حشره شده است. تخریب مولکول DNA با پیدایش عارضه سرطان ارتباط مستقیم دارد. در سال ۱۹۹۰ میلادی نشان داده شد که پرتوگیری الکترومغناطیسی حتی نسبتاً ضعیف باعث افزایش کوچک ولی قابل توجه در ریسک ابتلا به سرطان می‌شود. علت این امر پرش‌های‌های ژنی (mutations) ناشی از تخریب DNA است. ریسک ابتلابه سرطان، ناشی از اثرات زیستی تکه‌شدن DNA به‌خاطر پرتوگیری الکترومغناطیسی، ممکن است بلافاصله در سلول‌های تحت تابش مشاهده نشود؛ زیرا تکه‌های DNA پاره شده می‌توانند خود را ترمیم کرده و دوباره کروموزوم درونی خود را بازسازی کنند. با این حال هیچ ضمانتی وجود ندارد که این ترمیم عین همان کروموزوم قبلی را تولید کند و جابه‌جایی بخش‌های تکه‌شده انجام نگرفته باشد.» همچنین به گفته رفیعی‌تبار، یکی از مهم‌ترین مطالعات در مورد رابطه سرطان مغز و استفاده از تلفن همراه در سال ۲۰۰۹ میلادی توسط عده‌ای از دانشمندان معروف پزشکی امریکا انجام گرفت و نتایج آن در مجله معروف Surgical Neurology چاپ رسید، نشان داد که استفاده از تلفن‌های موبایل برای مدت ۱۰ سال یا بیشتر تقریبا ریسک پیدایش تومور مغزی در همان سمتی در سر که موبایل مورد استفاده قرار گرفته است را دو برابر می‌کند.
استفاده از تلفن‌های موبایل یا زندگی در نزدیکی آنتن‌های BTS می‌تواند منجر به ایجاد اختلال در نظام متابولیکی بدن، عملکردهای حیاتی مغز، پیدایش بیماری‌های عصب شناختی (نظیر آلزایمر و پارکینسون) شود. اما آیا با وجود این خطرات، مجازیم از تلفن‌های موبایل استفاده کنیم؟ تعداد بسیار کمی از شهروندان یک کشور حاضرند استفاده از موبایل را کنار بگذارند، با این حال رفیعی‌تبار معتقد است افراد برای سلامتی خود (به‌ویژه فرزندانشان) باید مکالمات تلفنی خود را کوتاه‌تر کرده و فاصله زمانی استفاده از موبایل بین دو مکالمه را بیشتر کنند تا بدن بتواند تخریب‌های ناشی از امواج الکترومغناطیسی ساطع‌شده از موبایل را تا حد امکان ترمیم کند. همچنین افراد تا حدامکان استفاده از پیامک را جایگزین مکالمه مستقیم کنند.
