گروه دانش و فن |
اگر موضوع تامین مالی که یکی از مهم‌ترین نیازهای هر کسب‌وکاری است را کنار بگذاریم، استارت‌آپ‌ها به واسطه شیوه جدید اشتغال‌زایی و تلاش برای مدرنیزه کردن و پشت سر گذاشتن روش‌های سنتی کسب‌وکار، با نوعی مقاومت روبه‌رو هستند؛ اگر بروکراسی اداری و مالیات و بیمه را هم به مشکلات این کسبوکارهای نوپا اضافه کنیم، درمی‌یابیم که مالکان و آغازکنندگان، باید از ابتدا کفش پولادین به‌پا کنند تا از موانع عبور کرده و پس از گذار از زیان‌دهی احتمالی، مرحله به سوددهی برسند و به یک کسب‌وکار بالغ تبدیل شوند.
استارت‌آپ‌ها شرکت‌ها و کسبوکارهای نوپایی هستند که در ابتدای مسیر کارآفرینی قرار دارند و هر کدام یا در ایده‌آل‌ترین حالت ممکن، سرنوشت تک‌شاخ شدن و ارزش‌آفرینی بیش از یک میلیارد دلار دارند، یا در بدترین حالت به شکست مختوم می‌شوند. شرکت‌های نوپا می‌توانند در هر شکلی و به هر اندازه و در هر حوزه‌ای ایجاد شوند، اما اغلب واژه استارت‌آپ به شرکت‌هایی که رشد سریعی دارند و در زمینه تکنولوژی فعالیت می‌کنند، اطلاق می‌شود. در غالب موارد بخش خصوصی، مالک و سرمایه‌گذار این کسبوکارهای نوپاست و شاید این موضوع را بتوان یکی از نقاط قوت استارت‌آپ‌ها دانست؛ از طرفی مشکل عمده استارت‌آپ‌ها در ایران آن است که زیرساخت‌های مناسب برای پذیرش آنها فراهم نشده و بروکراسی پیچیده برای گرفتن مجوزهای متعدد از دستگاه‌ها و سازمان‌های متعدد دشوار و گاهی ناممکن است. برخی مهم‌ترین چالش پیش‌روی استارت‌آپ‌های ایرانی را نگاه سنتی حاکم بر مسوولان کشور می‌دانند و برخی معتقدند هنوز زیرساخت‌های لازم برای کار و فعالیت آنان فراهم نشده است. در این میان استارت‌آپ‌ها اگرچه به دنبال راهی برای تامین مالی هستند، اما غالبا موانع دولتی را بزرگ‌ترین چالش خود می‌دانند و در بسیاری از موارد، حتی معتقدند اگر بخش دولتی تنها زیرساخت‌ها را فراهم کند و موانع بزرگی از جمله بیمه و مالیات را برطرف سازد، ادامه مسیر برای فعالیت استارت‌آپ‌ها هموار می‌شود.
سی و یکمین نشست نقد و اندیشه با موضوع «کارآفرینی در فضای مجازی، جهش‌ها و چالش‌ها» با پرداختن به مشکلات کسبوکارهای نوپا، با حضور سیدمحمدحسین سجادی نیری دبیر ستاد توسعه فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و مدیران عامل دو استارت‌آپ برگزار شد. در این نشست سجادی با بیان اینکه هرچه فضای کشور به سمت اشتغال‌زایی توسط نخبگان با رویکرد ایجاد کسبوکارهای خصوصی و فارغ از تعاملات جدی و تنگاتنگ با دولت پیش برود، مثبت‌تر است، گفت: «رویکرد استارت‌آپی یک رویکرد مبتنی بر توانمندی بخش خصوصی برای حل مشکلاتی است که بخش خصوصی احساس می‌کند می‌تواند آن را با یک رویکرد جدید رفع و در حوزه خدمات ارزش‌آفرینی ایجاد کند. بر این اساس این یک فرصت استثنایی برای دولت‌هاست که بسیاری از مشکلات را توسط بخش خصوصی و اقتصاد مردمی حل کنند. وظیفه دولت در این میان هم رفع موانع و تسهیل‌گری و تقویت نهادهای زیست‌بوم کارآفرینی و به‌روز کردن قوانین و حمایت‌هایی از جنس شبکه‌سازی است.» وی درباره اینکه استارت‌آپ‌ها برای راه‌اندازی کسب‌وکار خود باید به کدام بخش دولتی مراجعه کنند گفت: «معتقدم که اساساً استارت‌آپ‌ها نباید به‌جایی مراجعه کنند. این هوشمندی دولت است که زیرساخت‌هایی را فراهم کند تا مراجعات را به حداقل برساند. پذیرفتنی نیست که از یک‌سو به دنبال توسعه فعالیت بخش خصوصی و مدل‌های جدید کسب‌وکار باشیم و از طرف دیگر استارت‌آپ‌ها برای هر کاری ناچار به کسب اجازه از دولت باشند.»
لزوم کارآمدسازی و به‌روزآوری قوانین بیمه
سجادی درباره مشکلات پیش روی استارت‌آپ‌ها گفت: «استارت‌آپ‌ها در کشور ما با چند مشکل اصلی مواجهند؛ اما مهم‌ترین مشکل آنها را من به تعبیری «بمب» می‌دانم؛ یعنی بیمه، مالیات و بانک یا بطور مشخص تأمین مالی. یکی از سه اتفاقی که دولت باید برای استارت‌آپ‌ها رقم بزند کارآمدسازی و به‌روزآوری قوانین بیمه است، چون کارآفرینان در حوزه بیمه و تأمین اجتماعی مشکلات جدی دارند. این نگاه غالب در حوزه تأمین اجتماعی و حمایت از حقوق کارگر اصلاً با فضای استارت‌آپی کشور همخوانی ندارد و امروز قوانین بیمه بسیار آزاردهنده و محدودکننده است. در حوزه مالیات هم نیازمند روزآمدسازی و درک فضای استارت‌آپی هستیم. متأسفانه نگاه حاکم بر این حوزه هم فاصله زیادی با فضای استارت‌آپی کشور دارد. در ارتباط با تأمین مالی هم همواره نگاهمان این بوده است که دولت باید در همه زمینه‌ها حمایت کند. برای این حمایت هم معمولا اینگونه برداشت می‌شود که دولت باید تسهیلات و حمایت مالی در اختیار استارت‌آپ‌ها بگذارد. این در حالی است که استارت‌آپ‌های بالغ وقتی به ما مراجعه می‌کنند کمترین نیازشان تأمین مالی است. ما معتقدیم که تأمین مالی از طرف دولت آفتی برای کسب‌وکار است. بر این اساس دولت تنها باید شکل‌گیری سرمایه‌گذاری خطرپذیر را تسهیل کند. بنابراین مشکل اصلی استارت‌آپ‌ها که از سمت دولت باید برطرف شود همان بحث «بمب» است و از طرف خود استارت‌آپ‌ها هم مشکل اصلی فعالان این حوزه کمبود نیروی متخصص و متبحر و آشنا به فرهنگ استارت‌آپی است.»
سجادی همچنین با بیان اینکه فضای چالشی که ایجاد شده، یک فرصت استثنایی برای کشور است، اظهار کرد: لذا باید سعی کنیم که آن را درک کنیم و مناسبات حاکم بر این فضا را بشناسیم، چه به عنوان مسوول دولتی چه به عنوان یک شهروند. نکته دوم ناظر بر فضایی است که بر حوزه استارت‌آپی وجود دارد. ما به‌واسطه یکسری از انباشتگی‌های فرهنگی اصولاً عادت داریم شکست را نپذیریم و دیگران را مقصر بدانیم. البته قطعاً عوامل بیرونی موثر هستند، قطعاً ضعف‌ها در مناسبات دولتی موثر هستند، اما یک بار روراست بپذیریم که عواملی از شکست، برآمده از اتفاقاتی است که خودمان رقم زده‌ایم و این نباید منجر به ناامیدی شود. من دنبال تزریق امید به زیست‌بوم استارت‌آپی هستم؛ بنابراین اگر شکستی حاصل شد برگردیم و با ایده جدید و با تیم جدید کار را آغاز کنیم این نگاه کمک می‌کند که اکوسیستم استارت‌آپی بالنده‌ای داشته باشیم.»
استارت‌آپ‌ها از فضای مجازی محروم شدند
در این نشست همچنین نسیم لطیفی مدیرعامل یک استارت‌آپ مربوط به پخت غذا درباره تأثیر فضای مجازی بر استارت‌آپ‌ها گفت: «فضای مجازی را از استارت‌آپ‌ها گرفته‌اند، زیرا بخش عمده‌ای از فعالیت ما از طریق همین فضا به‌ویژه تلگرام بود و بعد از فیلتر شدن تلگرام با وجود تلاش برای جایگزینی پیام‌رسان‌های داخلی یا پیام‌رسان‌های خارجی مشابه، مثل واتس‌اپ به دلیل اینکه هیچ‌کدام کیفیت تلگرام را نداشتند، با مشکلات زیادی مواجه شده‌ایم. البته زندگی ادامه دارد و خودمان را برای شرایط سخت‌تر از این هم آماده کرده‌ایم؛ یعنی حتی اگر اینستاگرام هم فیلتر شود. اگرچه با این اتفاق ممکن است استارت‌آپ‌ها زیان زیادی ببینند به‌خصوص کسب‌وکارهایی که به شبکه‌های اجتماعی متکی هستند ولی تلاش می‌کنیم به راه خود ادامه دهیم.»
لطیفی با اشاره به سخنان سجادی درباره مشکلات استارت‌آپ‌ها بیان کرد: «یکی از مهم‌ترین مشکلات به‌خصوص برای پلتفرم‌ها مساله بیمه است. در مورد مالیات هم یک مشکل جدی وجود دارد و آن این است که سازمان مالیاتی زیان‌ده بودن استارت‌آپ‌ها را قبول ندارد و نمی‌پذیرد که هر استارت‌آپی ممکن است چند سال اول زیان‌ده باشد؛ بنابراین در بررسی‌های دفاتر استارت‌آپ‌ها ممیز مالیاتی ممکن است نکاتی را پیدا کند و آن را زیان‌ده تشخیص ندهد که در این شرایط این استارت‌آپ علاوه بر اینکه سود نکرده و بالطبع زیان‌دیده، باید مالیات هم پرداخت کند. اما مهم‌ترین چالش پیش روی استارت‌آپ‌ها سرمایه و تأمین مالی است. البته من موافقم که دولت نباید وارد سرمایه‌گذاری شود، چون همیشه این دست از استارت‌آپ‌ها که از حمایت‌های مالی دولت برخوردار می‌شوند، به دنبال منبع مطمئن دولتی می‌روند و همین موضوع ممکن است روی کیفیت کارشان اثر بگذارند و مانع رشد آنها شود. بنابراین در این زمینه مهم‌ترین کاری که دولت می‌تواند انجام دهد این است که ثبات اقتصادی را به‌گونه‌ای فراهم کند که سرمایه‌گذاران از سرمایه‌گذاری در این حوزه فرار نکنند.»
آنچه تحریم بر سر استارت‌آپ‌ها آورد
لطیفی با اشاره به تاثیر تحریم‌ها بر فضای استارت‌آپی اظهار کرد: «برجام روی استارت‌آپ‌ها از جنبه‌های مختلف اثر گذاشته است. قبل از تحریم‌های جدید، ما این اعتقاد را داشتیم که تحریم‌ها روی استارت‌آپی که سرویس محلی ارایه می‌کند نمی‌تواند اثرگذار باشد اما واقعیتش این است که از اوایل سال 97 تأثیر تحریم‌ها را لمس کردیم و خروج امریکا از برجام و تحریم‌ها کار را برای استارت‌آپ‌ها سخت کرد. قبل از تحریم‌های اخیر امریکا اکوسیستم استارت‌آپی با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در حال رشد بود، سرمایه‌گذاری‌های خیلی جدی هم اتفاق افتاد، ولی بعد از دور تازه تحریم‌ها، سرمایه‌گذاران از سرمایه‌گذاری در این حوزه عقب‌نشینی کردند و این کاهش سرمایه لطمه جدی به کسبوکارهای نوپا وارد کرد. جدا از کاهش سرمایه‌گذاری پس از خروج امریکا از برجام اتفاقات دیگری برای استارت‌آپ‌ها افتاد، مثل تحریم اپل. به‌هرحال بخشی از مشتری‌های ما از سیستم‌عامل iOS استفاده می‌کنند و ما ناچاریم برای دور زدن تحریم‌ها سورس اپلیکیشن‌مان روی این سیستم‌عامل را هرچند وقت یک‌بار به‌روزرسانی کنیم. همچنین تمام سرویس‌هایی که از گوگل می‌گرفتیم همچون گوگل آنالیتیکس با محدودیت‌های جدی مواجه شده است. مشکل فیلترینگ داخلی را هم به این مشکلات اضافه کنید؛ یعنی یکسری سرویس‌ها در داخل فیلتر شده‌اند و یک سری از سرویس‌ها را نیز خارجی‌ها تحریم کرده‌اند.» لطیفی با تاکید بر لزوم کاهش موانع کسب‌وکارها توسط دولت بیان کرد: «فکر می‌کنم بانک جهانی آماری منتشر کرده بود که ایران از منظر سختی راه‌اندازی کسب‌وکار رتبه 118 را از بین 186 کشور جهان دارد که این ناظر بر فاکتورهایی از جمله تأمین سرمایه، قوانین حفظ مالکیت خصوصی و زیرساخت‌های لازم برای کسب‌وکار است. با وجود این، استارت‌آپ‌ها در این فضا کارکرده و می‌کنند؛ بنابراین می‌شود در چنین فضایی هم کار کرد، هرچند ما همچنان به حمایت دولت از این جنس که موانع کسب‌وکار را کاهش دهد، نیازمندیم.»
سارا میرشکاری مدیرعامل استارت‌آپی که از اطلاعات فضایی در حوزه کشاورزی استفاده می‌کند نیز در این نشست درباره اینکه آیا در مسیر کار منتظر پروژه گرفتن از سازمان‌های دولتی بوده‌اند یا خیر، گفت: «ما منتظر پروژه گرفتن نبودیم و نیستیم و تاکنون تلاش کردیم که ارتباط مستقیم با کشاورزان برقرار کنیم، هرچند نیازمند دریافت اطلاعاتی از سازمان‌های دولتی مثل جهاد کشاورزی یا سازمان آب‌وخاک بودیم که متأسفانه با ما در این زمینه همکاری نشده است و خود این مساله یعنی آزاد نبودن دسترسی اطلاعات یکی از مشکلات جدی و اصلی ما و سایر استارت‌آپ‌هاست.»
