گروه دانش و فن|
حالا که تصمیم برای حذف «وس» در صورت سامان نگرفتن آنها جدی است، به نظر می‌رسد برخورد دوگانه‌ای جریان گرفته؛ اینستاگرام مدتی با شایعاتی مبنی بر تصمیم به فیلترینگ همراه بود و تلگرام هم از اردیبهشت سال 97 که با دستور قضایی فیلتر شد، دیگر نتوانست حکم رفع فیلتر بگیرد؛ در مقابل به‌تازگی که صحبت از خدمات ارزش افزوده تعطیلی می‌شود، آن هم به دلیل نارضایتی بسیاری از کاربران پس از میلیاردها ضرری که به آنها تحمیل شده، صدای برخی از نمایندگان و مسوولان درآمده که با تعطیل شدن این سرویس، شغل‌های زیادی از بین می‌رود. حتی اگر دلیل فیلتر تلگرام را شکایت کاربران بدانیم و نارضایتی خیل عظیمی از مردم از فعالیت این پیام‌رسان در برابر درخواست عده کمی برای رفع فیلتر تلگرام را هم بپذیریم، این سوال ایجاد می‌شود که چرا مشاغلی که با تلگرام و اینستاگرام ایجاد شده بودند، نتوانستند نظر مسوولان را برای جلوگیری از فیلتر این پلتفرم‌ها کسب کنند، اما خدمات ارزش افزوده برای آنها به منزله یکی از روش‌های نوین کسب‌وکار به شمار می‌رود که بسیاری در تلاش برای مقابله با تعطیلی آنها هستند.
شهباز حسن‌پور بیگلری، نماینده مردم سیرجان در مجلس شورای اسلامی به تازگی در گفت‌وگویی با تسنیم، با بیان اینکه اقتصاد دیجیتال باتوجه به شرایط کنونی کشور می‌تواند در جنگ نابرابر و تحریم‌های ظالمانه به رشد اقتصادی و کاهش مشکلات کمک کند، گفت: «صنعت خدمات ارزش‌افزوده یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد دیجیتال است که به برکت آن صدها کسب‌وکار خلاق، فناوری‌محور و دانش‌بنیان در کشور شکل گرفته، از این‌رو برخورد دور از منطق با این نوع کسبوکارها به ضرر اقتصاد کشور است. در شرایط فعلی کشور کسبوکارهای نوین بیش از هر مساله‌ای، نمادی از خودکفای اقتصاد بومی و ملی با اتکاء به توان نخبگان ایرانی است، این نوع کسبوکارها امتحان خود را در روزهای دشوار تحریم‌های اقتصادی پس داده‌اند و با اشتغال‌زایی، جذب و حفظ نیروی انسانی ارزشمند توانسته‌اند بخشی از مشکلات پیش‌روی اقتصاد را کاهش دهند.»
این نماینده مردم در مجلس دهم با بیان اینکه حمایت از کسبوکارهای دیجیتال و حتی کمک به رفع نواقص آنها وظیفه دولت است، گفت: «دولت باید با در نظر گرفتن اهمیت ارزش‌افزوده کلان این نوع خدمات، برخورد با تخلفات را طبق قانون انجام دهد و از برخوردهای سلیقه‌ای با آنها دوری کند.»
وی با تاکید بر اینکه مسیرسازی برای فعالیت کسبوکارهای نوین باید ازسوی دولت صورت گیرد، افزود: «مانع‌سازی پیش‌روی این نوع کسبوکارها همچون صنعت خدمات ارزش‌افزوده، صدمه بیش از حدی به اقتصاد وارد خواهد کرد زیرا در شرایط فعلی که دولت توان استخدام رسمی نیروهای جوان را ندارد این نوع کسبوکارها توانسته‌اند کاستی‌ها را در بخش اشتغال جبران کنند. تخلفات تنها بهانه برای پایان دادن به وس است در حالی که مسوولان باید این تخلفات را با نظارت و اصلاح قانونی رفع کنند نه آنکه ابزاری در دست آنها برای پایان دادن به 30 هزار شغل شود. توسعه زیرساخت‌ها ازجمله عواملی است که می‌تواند از تخلفات احتمالی وس جلوگیری کند از این رو دولت باید حامی این نوع کسبوکارها باشد.»
مشاغلی با بستر اینستاگرام و تلگرام
کمتر از یک سال گذشته اخباری درباره فیلترینگ اینستاگرام مطرح شده بود، جواد جاوید‌نیا -سرپرست معاونت فضای مجازی دادستانی کل کشور- از صدور حکم قضایی برای فیلترینگ شبکه اجتماعی اینستاگرام خبر داده و ادعا کرد که دستور قضایی برای فیلتر این سرویس صادر شده و نظر اکثریت شورای عالی فضای مجازی و دیگر تصمیم‌گیران نیز مبنی‌بر فیلترشدن اینستاگرام است. رضا الفت‌نسب -دبیر انجمن کسبوکارهای اینترنتی- آن زمان درباره فعالیت مشاغل و کسبوکارها در اینستاگرام گفته بود: «ایرانی‌ها حدود ٢٢هزار فروشگاه اینستاگرامی دارند و اگر بخواهیم میانگین درآمد ماهانه هر فروشگاه اینستاگرامی را یک‌میلیون تومان در نظر بگیریم، درآمد ماهانه ایرانی‌ها از این پلتفرم حداقل ٢٢میلیارد تومان می‌شود، اما یک حکم کافی است که این بستر کم‌هزینه و اقتصادی مشاغل در ایران را به سادگی تعطیل کند.» هرچند در نهایت این حکم اجرایی نشد؛ اگرچه از زمانی که این پلتفرم شبکه اجتماعی در ایران کاربرانی دارد، همواره در مقاطعی از زمان احتمال فیلترینگ آن ایجاد شده که البته تاکنون برخلاف تلگرام، تیغ فیلترینگ به صورت دایمی بر آن فرود نیامده است.
پیش از آن هم تلگرام به بلای فیلترینگ دچار شد و این‌بار برخلاف بسیاری دیگر از پلتفرم‌ها نتوانست به سلامت از آن عبور کند و اگرچه بسیاری هدف از فیلترینگ این پیام‌رسان را حمایت از ابزارهای بومی عنوان کردند، اما تنها فایده‌ای که این فرآیند داشت، نصب بسیاری فیلترشکن و وی‌پی‌ان برای عبور از سد فیلترینگ و راه‌یابی به تلگرام بود و حتی کسانی را که اطلاع و شاید تمایلی به استفاده از فیلترشکن نداشتند را هم، با این روش مانوس کرد. البته درابتدای فیلترینگ تلگرام و پیش از فراگیر شدن فیلترشکن‌ها، عنوان شد که ١٩هزار کانال تلگرامی که در زمینه کسب‌وکار فعال بودند، فیلتر شد و بسیاری از کسبوکارها را زمین‌گیر کرد.
الفت‌نسب همچنین درباره شمار کسبوکارهای فعال در تلگرام و اینستاگرام گفته بود: «براساس آمارهای منتشرشده چیزی حدود ۳۰۰هزار فروشنده اینترنتی در ایران داریم. از این تعداد حدود ۴۰هزار وب‌سایت فروشگاهی آنلاین ثبت‌شده وجود دارد و البته گفته می‌شود چیزی در همین حدود یعنی ۴۰هزار وب‌سایت ثبت‌نشده نیز داریم که جمعا ۸۰ تا ۱۰۰هزار وب‌سایت خواهند بود و بقیه در شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند.»
اما تلگرام چطور باعث ایجاد شغل شده بود و برای کاربرانش درآمد داشت؟ تلگرام محل خرید و فروش بسیاری از کالاها و ارایه‌دهنده خدمات شده بود و با ظهور کانال در این پیام‌رسان، اکثر این کانال‌ها از راه تبلیغات درآمدهای چندمیلیونی داشتند. هرچند تبلیغات تنها راه کسب درآمد از تلگرام نبود. فروشگاه‌های پوشاک، لوازم خانگی، تلفن همراه و بسیاری کسبوکارهای دیگر در تلگرام کانال‌هایی را راه‌اندازی کردند و این پیام‌رسان در مدت زمان کوتاهی، راه درازی را پیمود و به یک بازارچه آنلاین تبدیل شد که بخشی از جامعه، آن را به عنوان محلی برای کسب درآمد خود قرار دادند.
البته همان زمان هم عده‌ای که به‌طور ضمنی موافق فیلترینگ تلگرام بودند، از کاذب بودن بیشتر مشاغلی که در تلگرام ایجاد شده، صحبت کردند. ساختن فیلم‌های خنده‌دار، گرفتن سفارش‌های تبلیغ، خرده‌فروشی محصولات کارخانه‌ای و فروش آثار دست‌فروش از زیورآلات تزیینی تا اسباب‌بازی‌های دست‌ساز بخشی از این مشاغل بود؛ بخشی دیگر که نوک پیکان انتقادها را بیشتر به سوی خود جلب کرد، نمونه‌هایی مثل ادمین‌های تلگرامی، ساخت روبات‌های پولساز، ایجاد تراکم جمعیت در صفحه افراد و فروختن آیدی را شامل می‌شد؛ هرچند در این موارد نمی‌توان چندان با منتقدان فعالیت تلگرام مخالفت کرد، زیرا بعضی از این مشاغل شاید تنها اسم شغل را یدک می‌کشیدند و واقعا بهره‌وری اقتصادی یا پرستیژ کاری نداشتند، اما نمی‌توان از مشاغلی که با تلگرام پروبال گرفته بودند هم چشم‌پوشی کرد.
درواقع بسیاری از کسانی که تازه به کار مشغول شده بودند، به واسطه نوپا بودن کسب‌وکار خود، اصلی‌ترین راه جذب مشتری، بازاریابی و تبلیغاتشان از طریق تلگرام بود و با فیلترینگ تلگرام، قدرت بازاریابی از کسبوکارهای نوپا گرفته شد و آنها زیرساخت فعالیت خود را از دست دادند. اما در مقابل، برخی هم معتقدند بودند تلگرام برای کمک به کسبوکارها یک ابزار بود اما این طور نبوده که مرکز اصلی درآمد کسبوکارها یا ابزار اصلی درآمدشان باشد.
نه به «تلگرام»، آری به «وس»
اگر برخورد قهری با تلگرام را در مقابل واکنش‌هایی که به تعطیلی خدمات ارزش افزوده می‌شود قرار دهیم، گویی شاهد برخوردی دوگانه هستیم. اگرچه زمانی که موضوع تعطیلی تلگرام مطرح بود، بسیاری از نمایندگان مجلس اعتراض خود را نسبت به این تصمیم عنوان کردند و حتی محمدجواد آذری جهرمی -وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات- که در طول دو سال وزارت خود تاکنون چالش‌های زیادی را از سر گذرانده هم مخالفت خود را با این تصمیم اعلام کرد، اما در نهایت این اعتراضات و مخالفت‌های صرف راه به جایی نبرد و فرد یا افرادی که حکم به فیلترینگ تلگرام داده بودند، موفق شدند سایر اجزا از جمله وزارت ارتباطات که اگرنه تصمیم‌گیرنده، اما مجری فیلترینگ است را هم به تبعیت وادار کنند.
اکنون خدمات ارزش افزوده یا VAS یکی از چالشی‌ترین موضوعات وزیر جوان شده و او که در گفته‌های خود بسیار مقید به حق‌الناس است، تصمیم گرفته یک بار برای همیشه با کلاهبرداری‌هایی که در این زمینه می‌شود، مقابله کند. مهم‌ترین موضوعات خدمات ارزش افزوده تلفن همراه، شامل اخبار، مسابقات و رأی‌گیری، تبلیغات موبایلی، اطلاع‌رسانی، پرداخت موبایلی، تلویزیون، پخش یا دانلود موسیقی، زنگ انتظار تماس، بازی آنلاین و این قبیل سرویس‌ها می‌شود و قطعا بسیاری از افراد تاکنون از این خدمات بهره برده‌اند که اتفاقا در برخی موارد این خدمات مفید هم بوده است، اما مشکل از آنجایی شروع می‌شود که در برخی از موارد، روح کاربر از چگونگی دریافت این خدمات و هزینه آنها خبر ندارد و تنها پس از اینکه با هزینه زیاد قبض خود مواجه یا روزانه شارژ زیادی از اعتبارش کاسته شده، با پیگیری سرنخ‌های موجود، به خدمات ارزش افزوده می‌رسد.
در مصوبه 147 کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات آمده است که «برای ارایه خدمات ارزش افزوده پیامکی از سوی اپراتورها تأیید مشترک برای فعال‌سازی الزامی است. بنابراین اپراتور باید در مورد تمامی خدمات ارزش افزوده محتوایی پیامکی، قبل از شروع ارایه خدمات، از طریق یک پیامک درباره ارایه خدمات از مشترک سوال و در صورت تأیید مشترک آن را فعال کند.» اما در یک سال اخیر، کلاهبرداری‌های میلیاردی با سوءاستفاده از ناآگاهی مشترکان رخ داده و جهرمی را ناگزیر به تهدید تعطیلی همیشگی سرویس‌های ارزش افزوده کرده است.
هرچند این تصمیم به مذاق بسیاری خوش نیامده و پس از اعلام این تصمیم، مخالفت‌های بسیاری از چپ و راست بلند شده و این‌بار هم به نظر می‌رسد توجه به کسب‌وکارهایی که با تعطیلی وس نابود می‌شوند، توجیهی برای قانع کردن وزیر ارتباطات به ادامه دادن این سرویس‌ها شده است. البته که ایجاد شغل همواره یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های دولت بوده و نابود کردن مشاغلی که خصوصا روش‌های نوین دیجیتال در آنها نقش دارند، هیچگاه منطقی به نظر نمی‌رسد و خدمات ارزش افزوده هم حتما فوایدی داشته که ممکن است قربانی کلاهبرداری‌های سودجویان شود، اما برخورد دوگانه‌ای که با مشاغل تلگرامی و خدمات ارزش افزوده می‌شود هم در نوع خود جالب توجه است.
