گروه دانش و فن |
با تنگ کردن عرصه واردات گوشی‌های مسافری و هشدار به فروش اطلاعات پاسپورت مسافران سفرهای خارجی، برخی از فروشندگان داخلی، با شرط در اختیار داشتن پاسپورتی که در سه ماه اخیر مسافرت به خارج داشته باشد، گوشی‌ها را بدون کد فعال‌سازی رجیستری، عرضه می‌کنند و این اتفاق در حالی برای گوشی‌های آیفون 11 هم افتاده که این گوشی به تازگی و در یک هفته گذشته در جهان عرضه شده است، این بدان معناست که واردات رسمی آن بسیار کم است و عرضه‌اش، آن هم بدون کد فعال‌سازی، روش دیگری جز قاچاق نمی‌تواند داشته باشد.
طرح رجیستری یا شناسنامه‌دار کردن تجهیزات سیم‌کارت‌خور از همان زمان که به عنوان راهی برای مبارزه با قاچاق مطرح شد، با چالش‌هایی همراه بود. رجیستری در ابتدا در سال 1385 کلید خورد اما در دولت‌های قبلی اجراهای ناموفقی داشت. در اولین تجربه این طرح که برمبنای IMEI گوشی‌ها بود، این کد قابل جعل بود تا جایی که حتی برخی تعمیرکاران گوشی‌های موبایل، شناسه گوشی‌های قاچاق را به شناسه یک گوشی مجاز وارداتی تغییر داده و با تقلب، می‌توانستند ده‌ها گوشی تقلبی یا قاچاق را به فروش برسانند، کما اینکه شنیده شد در مواردی حتی حدود ۱۲۰ هزار گوشی تنها با یک IMEI ثبت شده است. به همین دلیل بود که تلاش‌ها برای اجرای دوباره این طرح، با احتیاطی همراه بود که به شکست منجر نشود. در این راستا و در حالی که در اواخر دولت یازدهم، محمود واعظی وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات- از اقدامات انجام‌شده برای تکمیل این طرح اطلاع داد، درنهایت مسوولیت تکمیل و اجرای نهایی آن برعهده محمدجواد آذری جهرمی -وزیر جوان دولت دوازدهم- نهاده شد. بدین ترتیب از نیمه دوم سال 96 بود که رجیستری با فراهم شدن زیرساخت‌های فنی و اعلام آمادگی وزارت ارتباطات، در مرحله اول با آغاز فاز نظارت از مهر ماه و پس از آن با اجرای رجیستری برای گوشی‌های آیفون و تبلت‌های شرکت اپل از آذر 96 آغاز شد. هرچند همان سال هم گوشی‌های آیفون ایکس به تازگی وارد بازار جهانی شده بودند و حاشیه‌هایی درباره احتمال رجیستر نشدن این گوشی‌ها مطرح بود، اما در نهایت اعلام شد واردات آیفون ایکس مسافری بلامانع است. پس از آن هم مراحل بعدی رجیستری برای سایر برندهای موبایل اجرا شد و در نهایت، با مشمول شدن گوشی‌های سامسونگ که رجیستری آنها به دلیل فراوانی در بازار ایران به آخرین مرحله موکول شده بود، این پروژه در فروردین 1397 تکمیل شد.
روش‌های مختلف برای دور زدن رجیستری
اجرای رجیستری در ابتدا مشکلات زیادی داشت که یکی از مهم‌ترین آنها، افزایش قیمت گوشی‌ها بود. در شرایطی که سال گذشته، با افزایش نرخ ارز، قیمت گوشی‌ها در حالت معمول هم افزایش دو تا سه برابری داشت، رجیستری هم بهانه‌ای دیگر برای فروشندگان بود که قیمت گوشی‌ها را بالا ببرند. بدین ترتیب برخی از فروشندگان کالای رجیسترنشده را به خریداران می‌فروختند و زمانی که فرد خریدار برای پس دادن گوشی خود مراجعه می‌کرد، مبلغی را از او دریافت می‌کردند. برخی دیگر از این سودجویان هم گوشی‌هایی که رجیستر شده بود را با قیمت بالاتر از قیمت معمول بازار به خریداران می‌فروختند. البته جهرمی در آن زمان، راه چاره برای مقابله با افزایش قیمت حباب‌گونه را گوشی نخریدن عنوان کرد، هرچند پس از گذشت زمان هم تاثیر زیادی در بازار ملتهب گوشی دیده نشد.
از طرف دیگر، با اجرای رجیستری برای تمامی برندهای گوشی، افرادی که منافعشان از طریق قاچاق تامین می‌شد، دست به کارهای مختلفی برای دور زدن این طرح زدند. یکی از این راه‌ها، واردات چمدانی گوشی‌های مسافری بود؛ بدین ترتیب که در برهه‌ای از زمان، برای واردکنندگان این رسم باب شده که در مسافرت به سفرهای خارجی، اقدام به واردات هزاران گوشی مسافری کنند، زیرا افرادی که به این شیوه گوشی‌های خود را وارد می‌کردند، از پرداخت ۹ درصد مالیات بر ارزش افزوده معاف شده و از معافیت‌های گمرکی نیز بهره می‌بردند و در شرایطی که طبق قوانین در آن زمان، واردات مسافری قادر در دریافت کد رجیستری بود، به گفته واردکنندگان مجاز، واردات رسمی موبایل به شدت کاهش پیدا کرد. این موضوع باعث شد مسوولان به دنبال راه چاره‌ای باشد که واردات بی‌رویه که رسما قاچاق بود و اسما مسافری، برچیده شود و در مقابل هم واردات مسافری پابرجا باشد و آن دریافت مستقیم کد فعال‌سازی گوشی مسافری پس از پرداخت عوارض و ثبت موفق شناسه سریال دستگاه در گمرک بود که با اتصال گمرک به سامانه همتا امکان‌پذیر شد. واردات بدون کنترل گوشی از طریق چمدان‌های مسافران اگرچه ظاهرا قانونی بوده و در عمل گویی به قاچاق این کالا وجاهتی داده بود، با وجود این، در حالی که در مدت دو سال گذشته، تلفن همراه از بحران‌هایی مانند رجیستری و افزایش نرخ ارز و مشکلات واردات و رکود گذشته و به دو تا سه برابر قیمت‌های پیشین رسیده بود، بار دیگر موضوع بستن مسیر قاچاق گوشی‌های مسافری، افزایش قیمت را موجب شد.
خرید اطلاعات مسافران برای واردات قاچاق
روش دیگری که واردکنندگان غیررسمی و قاچاق‌چیان گوشی برای تطهیر کردن گوشی‌های قاچاق انتخاب کردند، استفاده از اطلاعات مسافران واقعی است که اگرچه خودشان اقدام به واردات گوشی نکرده‌اند، اما برخی با گرفتن اطلاعات از آنها، اقدام به واردات گوشی به اسمشان کردند. این موضوع در سفر حاجیان مشاهده شده و حتی وزیر ارتباطات با تایید این موضوع اظهار کرد: «عده‌ای کلاهبردار به حاجیان امسال سیم‌کارت رایگان داده‌اند، سپس از مدارک آنها سوءاستفاده کرده و گوشی قاچاق ثبت کرده‌اند.» اگرچه در این مورد، کلاهبرداری و سوءاستفاده از ناآگاهی حجاج اتفاق افتاده بود، اما پس از آن مشخص شد کلاهبرداران به شیوه‌ای دیگر، حتی اطلاعات مسافران را با خواسته خودشان خریداری کردند و حتی جهرمی درباره این کلاهبرداران اظهار کرد: «این افراد یک روز از پاسپورت حجاج و مسافران استفاده می‌کنند، یک روز سیم‌کارت به نام دیگران صادر می‌کنند و با پرداخت ۳۰۰ هزار تومان معافیت پاسپورت آنها را می‌خرند. در حال حاضر هم مراسم اربعین را در پیش داریم که بیش از ۳ میلیون نفر از مرز رد می‌شوند. اخیرا نیز شنیده‌ام که افرادی از لب مرز به مدت نصف روز می‌روند به آن طرف مرز و به عنوان مسافر، اقدام به ثبت گوشی می‌کنند. این تسهیلات برای مسافر در نظر گرفته شده نه این که چارچوبی باشد برای رانت؛ این حق مسافر است، بتواند گوشی که از سفر آورده را رجیستر کند. اگر این قانون از بین برود، قطعا حق مردم ضایع خواهد شد.» و به همین دلیل درباره واردات گوشی و فعال کردن آنها به روش مسافری، هشدارهایی داده شد.
اما اخیرا روش دیگری از واردات به شیوه مسافری دیده شده است، اینکه گوشی‌ها در وب‌سایت‌های مختلف برای فروش گذاشته می‌شوند اما در تبلیغاتی که برای این گوشی‌ها آمده نوشته شده: «گوشی کد فعال‌سازی ندارد و برای فعال‌سازی نیازمند پاسپورتی هستید که طی سه ماه گذشته مسافرت خارج از کشور داشته باشد» این بدان معناست که این گوشی‌ها از مجاری رسمی وارد کشور نشدند و به همین دلیل، فرآیند رجیستری برایشان انجام نشده است. با این روش، گوشی‌هایی که به شیوه غیررسمی و قاچاق وارد شدند هم می‌توانند کد فعال‌سازی دریافت کنند و به نوعی رجیستری را دور بزنند. البته صرف نظر از اینکه در این روش، حتی زحمت خرید اطلاعات پاسپورت به دوش فروشنده نیست و آن را به گردن خریدار انداخته، یکی دیگر از نکات قابل توجه این است یکی از گوشی‌هایی که به این روش به فروش می‌رسد، آیفون 11 است. گوشی‌های مدل جدید شرکت اپل که شامل آیفون 11 و 11پرو می‌شوند، به تازگی توسط این شرکت معرفی شده و حتی عرضه آنها هم در هفته گذشته در جهان اتفاق افتاده است. اینکه چطور با در اختیار داشتن پاسپورتی که مسافرتی در سه ماه گذشته داشته باشد، می‌‌توان آیفون 11 را وارد کرد که حدود یک هفته از عرضه جهانی آن می‌گذرد، هم جالب است. بنابراین اگرچه در ماه‌های اخیر تلاش برای بستن روش‌های غیررسمی و قاچاق واردات گوشی انجام شده، اما هنوز هم راه‌های مختلفی برای دور زدن رجیستری مورد استفاده قرار می‌گیرد که برخی از آنها، با نظارت بر بازار قابل پیش‌بینی است
