گروه دانش و فن
شبکه ملی اطلاعات در حالی به یکی از مهم‌ترین پروژه‌های ارتباطی کشور تبدیل شده که مرکز ملی فضای مجازی، آمار اعلام‌شده توسط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مبنی بر تحقق 80 درصدی این شبکه را رد می‌کند. اساس شبکه ملی اطلاعات از سال 84 با عنوان اینترنت ملی نهاده شد، اما از سال 92 در شورای عالی فضای مجازی بازتعریف و سند تبیین الزامات آن در سال ۹۵ در این شورا تصویب شد. در حال حاضر مرکز ملی فضای مجازی ناظر بر اجرای شبکه ملی اطلاعات است و تهیه معماری نهایی این شبکه را بر عهده وزارت ارتباطات قرار داده تا میزان پیشرفت شبکه را بر مبنای این معماری تعیین کند. با وجود این، به نظر می‌رسد آن‌طور که وزارت ارتباطات می‌گوید 80 درصد شبکه ملی اطلاعات محقق شده است، این آمار مورد قبول مرکز ملی فضای مجازی نیست. محمدحسن انتظاری -عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی- درباره این اختلاف نظر به مهر می‌گوید: «تعریف شبکه ملی اطلاعات کاملا روشن است و هم در مصوبه نخست شورای عالی فضای مجازی در دی ماه سال ۹۲ و هم در سند تبیین الزاماتی که در سال ۹۵ در این شورا تصویب شده، تعریف روشنی از این پروژه ارایه دادیم، اما اینکه وزارت ارتباطات تعریف دیگری از این پروژه دارد، اشتباه است. تعریف وزارت ارتباطات از پروژه شبکه ملی اطلاعات باید بر مبنای تعریفی باشد که در شورای عالی فضای مجازی به تصویب رسیده و مرجع تعریف نیز خود شورا است.
بنابراین اگر وزارت ارتباطات به عنوان مجری این پروژه در رابطه با تعریف شبکه ملی اطلاعات شب‌هاتی دارد می‌تواند تفسیر آن را از شورای عالی فضای مجازی بخواهد.»
درحالی که اهداف برنامه ششم توسعه باید تا سال 1400 محقق شود، انتقادها نسبت به رشد شبکه ملی اطلاعات که می‌توان آن را مهم‌ترین هدف حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات در برنامه ششم دانست، رو به افزایش است. ابوالحسن فیروزآبادی -رییس مرکز ملی فضای مجازی- تیر ماه سال جاری با انتقاد از روند رشد شبکه ملی اطلاعات، گفت: «ما مصوبات را داریم ولی انسجام اجرایی یا زنجیره اجرایی ما کامل نیست. ما روی کاغذ ناظر شبکه ملی اطلاعات هستیم و وزارت ارتباطات مجری است. ناظر شرایطی دارد، بودجه و ساختار می‌خواهد که نه بودجه و نه ساختار تعریف شده و نه حوزه مداخله نظارتی ما مشخص است. مجری هم تعریفی که از شبکه ملی اطلاعات دارد برداشت‌های خودش است حتی در خود شورای عالی فضای مجازی هم برداشت‌های متفاوتی دارند. یعنی یک مصوبه داریم و یک فرامصوبه که برآمده از مصوبه در ذهن‌هاست. دوستان وزارت ارتباطات حداقلی فکر می‌کنند و علاقه دارند شبکه ارتباطات و اطلاعات را به صورت کلاسیک در کشور توسعه دهند.» این اظهارات، واکنش مسوولان ارتباطی را در پی داشت و حمید فتاحی -مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت- اظهار کرد: توانستیم مطابق تکالیف قانونی خود، ۸۰ درصد لایه زیرساخت شبکه ملی اطلاعات را محقق و زمینه را برای توسعه دولایه دیگر شبکه ملی اطلاعات یعنی لایه خدمات و محتوا فراهم کنیم. زیرساخت‌ها آماده است و ما امیدواریم متولیان لایه خدمات و محتوا هم عزم و اراده خود را جزم کنند و برای پیشرفت کشور و تحقق منویات رهبر معظم انقلاب به میدان بیایند.»
درباره میزان تحقق شبکه ملی اطلاعات اختلاف نظر وجود دارد
اما به نظر می‌رسد این مورد قبول مرکز ملی فضای مجازی نیست، زیرا انتظاری می‌گوید: «گزارشی که از وزارت ارتباطات برای رییس‌جمهوری و سایر مقامات عالی کشور ارسال و در آن اظهار کرده بودند که در تحقق شبکه ملی اطلاعات ۸۰ درصد پیشرفت داشته‌اند، مورد تایید قرار نگرفت. این گزارش در یک کمیته کارشناسی سطح بالا، مرکب از برخی اعضای حقیقی شورای عالی فضای مجازی و مدیران مرکز ملی و دبیر شورای عالی فضای مجازی، بررسی شد و به هیچ عنوان این میزان پیشرفت ۸۰ درصدی تایید نشد. حتی دلایل اینکه چرا این میزان پیشرفت حاصل نشد و اینکه چرا وزارت ارتباطات چنین گزارشی ارایه داده است هم مورد بررسی قرار گرفت.»
این عضو شورای عالی فضای مجازی درباره اختلاف نظرهایی که درباره تعریف وزارت ارتباطات از شبکه ملی اطلاعات ارایه داده با تعریفی در مصوبه شورای عالی فضای مجازی وجود دارد، توضیح می‌دهد: «مطابق تعریف صحیح شبکه ملی اطلاعات، یکی از مسائل مهم، ایجاد زیرساخت اطلاعاتی در ذیل این شبکه است. به بیان دیگر زیرساخت فضای مجازی کشور باید شبکه ملی اطلاعات باشد که دارای دو زیرساخت ارتباطی و اطلاعاتی است. زیرساخت اطلاعاتی برای خدمات پایه کاربردی مورد نیاز شبکه تعریف شده که بر مبنای آن بتوان دیتاسنترها را سامان داد، شبکه‌های اجتماعی بومی را فعال کرد و خدمات پایه کاربردی مثل خدمات ابری، موتورجست‌وجوی بومی، پیام‌رسان‌های اجتماعی و شبکه‌های توزیع محتوا بر مبنای آن در داخل شبکه ملی ارایه شوند. نین چیزی تاکنون اتفاق نیافتاده است. ما معتقدیم که یکی از مشکلاتی که شبکه‌های اجتماعی داخلی در رقابت با شبکه‌های خارجی با آن روبرو هستند به دلیل نبود این زیرساخت‌های اطلاعاتی است. زیرساخت اطلاعاتی داخلی که باید در شبکه ملی اطلاعات ایجاد می‌شد فراهم نشده و به دلیل همین است که این خدمات‌دهندگان نمی‌توانند سرویس مورد نظر را ارایه دهند. البته ممکن است مشکل فنی هم داشته باشند اما یکی از اصلی‌ترین مسائل و مشکلاتی که با آن سردرگریبان هستند، این موضوع است.»
80 درصد ترافیک ارتباطات کشور خارجی است
یکی از مواردی که وزارت ارتباطات همواره به آن تاکید داشته، افزایش میزان ترافیک داخلی در مقایسه با ترافیک خارجی بوده است. درحالی که یکی از اهداف راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، هدایت مردم به استفاده بیشتر از اینترنتی بود که سرورهای داخلی تامین‌کننده آن هستند، وزرای ارتباطات و فناوری اطلاعات در دو دوره گذشته همواره از رشد ترافیک داخلی خبر دادند و در آخرین آمار هم میزان ترافیک داخل به خارج را 40 به 60 اعلام کردند. اما انتظاری معتقد است طبق گزارش کتبی که اپراتورهای ارتباطی ارایه داده‌اند، این اعداد صحیح نیست. او اظهار می‌کند: «هم‌اکنون ۸۰ درصد ترافیک ارتباطات کشور به سمت خارج می‌رود. به بیان دیگر بطور دقیق ۲۰ درصد ترافیک مصرفی کاربران داخلی است و ۸۰ درصد ترافیک مربوط به استفاده از سایت‌های خارجی است.
در صورتی‌که اگر شبکه ملی اطلاعات پیشرفت کاملی داشت عمده این ترافیک باید داخلی می‌بود. از سوی دیگر ۷۰ درصد کل ترافیک خارجی ما رمزنگاری است. این معنی‌اش این است که این ترافیک در شبکه ملی اطلاعات تولید نمی‌شود که مربوط به شبکه‌های اجتماعی خارجی مانند اینستاگرام و تلگرام و حتی ترافیکی که از طریق گوگل در داخل تولید می‌شود، است.»
در نهایت انتظاری معتقد است وزارت ارتباطات باید بازنگری جدی در این مساله داشته باشد و ساختارها را ایجاد و یک روش علمی و فنی و مهندسی برای پیشبرد این «ابرپروژه ملی» انجام دهد. او می‌گوید: «هم‌اکنون نه ساختار، نه طراحی و نه مجری طرح در این پروژه مشخص نیست. شبکه ملی اطلاعات یک پروژه معمولی کشور و پروژه وزارت ارتباطات نیست؛ بلکه زیرساخت فضای مجازی کشور است و این وزارتخانه باید اهمیت آن را درک کرده و متناسب با آن زیرساخت‌های لازم را برایش فراهم کند. از این رو بازنگری در ساختار طراحی و نحوه پیشبرد طرح، نیازمند اقدام جدی است. در کنار آن، بخش نظارتی کشور هم باید امکان اعمال نظارت و سیاست‌های نظارتی خود را پیدا کند که این موضوع از طریق کنترل بودجه تخصیص‌یافته به شبکه ملی اطلاعات از طریق مرکز ملی و شورای عالی فضای مجازی باید اتفاق بیافتد تا چنانچه طرح به مسیر اصلی نمی‌رود، برای آن بودجه هزینه نشود. شبکه ملی اطلاعات باید دارای برنامه زمان‌بندی‌شده باشد که این برنامه همراه با ساختار و طراحی به تصویب شورای عالی فضای مجازی برسد. طبق حکم تاسیس شورای عالی فضای مجازی و حکم دوم رهبری، کل این مجموعه طراحی و برنامه زمان‌بندی و نحوه نظارت باید به تصویب شورای عالی فضای مجازی برسد که این اتفاق بعد از گذشت ۶ سال هنوز به انجام نرسیده است.»
