گروه دانش و فن
حدود 14 سال از زمانی که ایده شبکه ملی اطلاعات مطرح شد، می‌گذرد و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات معتقد است تاکنون 80 درصد را عملی کرده، این در حالی است که مرکز ملی فضای مجازی که ناظر بر اجرای این شبکه در نظر گرفته شده، می‌گوید طرح و معماری نهایی مبتنی بر تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات وجود ندارد و تا زمانی که معماری نهایی توسط وزارت تهیه نشود، نمی‌توان اعلام کرد چند درصد شبکه ملی اجرا شده است.
شبکه ملی اطلاعات یکی از طرح‌های پرسروصدای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است که البته قدمت آن به این دولت هم برنمی‌گردد. ایده اولیه این شبکه در سال ۱۳۸۴ با عنوان «اینترنت ملی» یا «شبکه ملی اینترنت» مطرح و مراحل مطالعاتی آن هم در دولت نهم آغاز شد. اما عنوان «شبکه ملی اطلاعات» اولین‌بار در سال ۱۳۸۹ در قانون برنامه پنجم توسعه و زمان اجرایی شدن آن تا سال 1395مطرح شد. با وجود این، عمر دولت‌های نهم و دهم به اجرایی شدن این شبکه قد نداد و سکان شبکه ملی اطلاعات در دست‌های وزارت ارتباطات دولت یازدهم قرار گرفت. در چهار سال دولت یازدهم، گام اول و کوتاه‌مدت با هدف طراحی شبکه ملی اطلاعات در سال 93، فاز ابتدایی آن با عنوان استقرار در شهریور 95 و فاز دوم با عنوان رشد در بهمن 95 انجام شد و در نهایت در آخرین روزهای دولت یازدهم، فاز سوم شبکه ملی اطلاعات که بلوغ نام گرفت، اجرایی شد. اما راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات به اینجا ختم نشد تا گام دوم و بلندمدت اجرایی شدن شبکه که دربرگیرنده تکامل و تحقق زیرساخت‌‌های ارتباطی بود، تا پایان برنامه ششم توسعه صورت پذیرد. درحالی که اهداف برنامه ششم توسعه باید تا سال 1400 محقق شود، انتقادها نسبت به رشد شبکه ملی اطلاعات که می‌توان آن را مهم‌ترین هدف حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات در برنامه ششم دانست، رو به افزایش است.
آخرین انتقادها به روند رشد شبکه ملی اطلاعات از جانب ابوالحسن فیروزآبادی، رییس مرکز ملی فضای مجازیصورت گرفت. به اذعان فیروزآبادی، مهم‌ترین بحثی که در دومین دوره شورای عالی فضای مجازی به آن پرداخته شده، موضوع شبکه ملی اطلاعات است. به همین دلیل شورا سندی را تهیه کرده که الزامات شبکه ملی را در آن تشریح کند. او تیر ماه امسال درباره شبکه ملی اطلاعاتی که مد نظر شورای عالی فضای مجازی است، گفت: «شبکه اطلاعات و ارتباطات را همه دارند اما وجوهی که به عنوان الزامات در این سند آمده، از جمله مستقل بودن، مدیریت ایرانی، امکان اعمال حاکمیت، محتوای سالم، امنیت کامل و امکان کارکردن با شبکه‌های جهانی، ویژگی‌های خاصی است که شبکه ارتباطی کشور را شبکه ملی می‌کند و این الزامات به تصویب شورای عالی فضای مجازی رسیده است.» او همچنین به خدمات پایه‌ای که باید در شبکه ملی اطلاعات به آنها پرداخته شود اشاره و بیان کرد: «ما خدمات پایه را تعریف کردیم که شامل پیام‌رسان‌ها، موتور جست‌وجو، ایمیل و خدمات ابری می‌شد. برای شروع کار بعد از سند تبیین الزامات، سند پیام‌رسان‌ها را تصویب کردیم که مبتنی بر حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی بود و الزاماتی داشت از جمله اینکه اطلاعات تولیدی پیام‌رسان‌ها باید در داخل کشور ذخیره شوند. اروپایی‌ها هم بعد از ایران با عنوان حفاظت و حمایت از داده، مصوبه دقیق و فنی با الزامات شدید قانونی برای اروپا به تصویب رساندند اما متاسفانه سندی که ما تصویب کردیم در مرحله اجرا دچار مشکل شده است.» اما شاید مهم‌ترین انتقادات فیروزآبادی متوجه سرعت پیشرفت شبکه ملی اطلاعات بود که در این خصوص اظهار کرد: «ما مصوبات را داریم ولی انسجام اجرایی یا زنجیره اجرایی ما کامل نیست. ما روی کاغذ ناظر شبکه ملی اطلاعات هستیم و وزارت ارتباطات مجری است. ناظر شرایطی دارد، بودجه و ساختار می‌خواهد که نه بودجه و نه ساختار تعریف شده و نه حوزه مداخله نظارتی ما مشخص است. مجری هم تعریفی که از شبکه ملی اطلاعات دارد برداشت‌های خودش است حتی در خود شورای عالی فضای مجازی هم برداشت‌های متفاوتی دارند. یعنی یک مصوبه داریم و یک فرامصوبه که برآمده از مصوبه در ذهن‌هاست. دوستان وزارت ارتباطات حداقلی فکر می‌کنند و علاقه دارند شبکه ارتباطات و اطلاعات را به صورت کلاسیک در کشور توسعه دهند».
اما پس از آن، حمید فتاحی، مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت در پاسخ به این انتقادات گفت: «در اصل دبیر شورای عالی فضای مجازی تاکید کرد که وزارت ارتباطات و کل مجموعه فضای مجازی کشور، شبکه ملی اطلاعات را تنها در قالب یک زیرساخت شبکه‌ای نبینند که این، حرف ما نیز هست. لایه زیرساخت شبکه ملی اطلاعات بر عهده ما و لایه محتوایی و خدمات آن بر عهده مسوولان دیگری است. پلتفرم‌ها بیشتر به لایه محتوایی و خدمات مربوط می‌شوند و دبیر شورای عالی فضای مجازی نیز در خصوص پلتفرم به کل کشور هشدار می‌دهد.» فتاحی با بیان این موضوع که در زمینه توجه به لایه محتوایی و پلتفرم‌ها، مخاطب کل کشور است، عنوان کرد: «موضوع پلتفرم و لایه خدمات به سایر دستگاه‌های اجرایی مثل وزارت ارشاد، وزارت صنعت، معدن و تجارت، بانک مرکزی، صدا و سیما که در حوزه محتوایی هستند ربط پیدا می‌کند. تا این دستگاه‌ها حاضر نشوند و نقش خود را اجرا نکنند، این زیست‌بوم شکل نمی‌گیرد. وزارت ارتباطات به خودی خود در لایه زیرساخت، وظیفه خود را انجام می‌دهد ولی در دو لایه دیگر که مربوط به محتوا و پلتفرم‌ها می‌شود، دستگاه‌های دیگر نیز نقش دارند.» او همچنین خاطرنشان کرد: «آنچه مدنظر حاکمیت از استقلال در حوزه فضای مجازی است، شامل کل چرخه می‌شود که زیرساخت، خدمات و محتوا هستند. نکته‌ای که دبیر شورای عالی فضای مجازی به آن اشاره کرده در حوزه خدمات و محتوای پلتفرم‌ها است. این نیست که فقط وزارت ارتباطات مسوول این موضوع باشد»
فتاحی روز گذشته بار دیگر به اظهارنظر درباره روند رشد شبکه ملی اطلاعات پرداخت. او درباره ماهیت شبکه ملی اطلاعات اظهار کرد: این روزها بسیاری بر این اعتقاد هستند که شبکه ملی اطلاعات به معنی دیوار کشیدن در اطراف فضای مجازی کشور و به نوعی فیلترینگ و محدودسازی است و سعی بر آن دارند که نظر خود را به دیگران القا کند و این درحالی است که با اجرای شبکه ملی اطلاعات قرار بر آن نیست که محدودسازی در کشور صورت بگیرد. با اجرای شبکه ملی اطلاعات یک راهبرد برای ایجاد فضای مجازی در دسترس، پایدار، ارزان و امن شکل می‌گیرد تا از این طریق کسب‌و‌کارها به راحتی و با کیفیت بتوانند توسعه پیدا کنند و به نوعی خدمات باکیفیت همه جا در دسترس کاربران باشد. او همچنین به تاثیر راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات بر کاهش اثرات ناشی از تحریم‌ها اشاره و بیان کرد: جدا از این مساله توجه به این نکته ضروری است که شبکه ملی اطلاعات سبب شده است تا اثر تحریم‌ها به کمترین میزان خود برسد تا آنجا که با اجرای این شبکه باید گفت در 70 درصد تجهیزات شبکه ثابت و ۳۰ درصد شبکه سیار خودکفا شدیم تا اثر تحریم‌ها را به حداقل برسانیم. همچنین در تجهیزات و سامانه‌های امنیت و حفظ پایداری کسب‌وکارهای فضای مجازی کشور کاملاً خودکفا شدیم، دژفا به عنوان سد محکم در برابر تهدیدات خارجی و مراکز SOC در هسته شبکه راه‌اندازی شدند و همین امر موجب رشد ۲۰۰ درصد شناسایی و رصد حملات سایبری بدخواهان کشور و افزایش توانمندی دفاعی سایبری کشور شد. ظرفیت انتقال شبکه ۲.۴ برابر شد و بیش از ۷۸درصد روستاها به شبکه ملی اطلاعات دسترسی پیدا کردند. این اقدامات برای همگان قابل تحسین بود به‌طوری که برخی کشورهای پیشرفته در مجامع مخابراتی بین‌المللی با شگفتی از آن یاد می‌کردند. معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات که معتقد است این وزارتخانه مطابق تکالیف قانونی خود، ۸۰ درصد لایه زیرساخت شبکه ملی اطلاعات را محقق کرده و زمینه را برای توسعه دو لایه دیگر شبکه ملی اطلاعات یعنی لایه خدمات و محتوا فراهم کرده است، گفت: «زیرساخت‌ها آماده است و ما امیدواریم متولیان لایه خدمات و محتوا هم عزم و اراده خود را جزم کنند و برای پیشرفت کشور و تحقق منویات رهبر معظم انقلاب به میدان بیایند. آنچه ما در نظر داریم رشد اقتصاد دیجیتال در کشور است تا از این طریق سهم اقتصاد دیجیتال در اقتصاد کشور افزایش پیدا کند و به نوعی وابستگی کشور به نفت کاهش یابد، کاری که در کشورهای دیگر نیز شکل گرفته است و ما از این طریق می‌توانیم بهره‌وری و صادرات را به‌شدت افزایش دهیم و در کشور از این طریق صدها هزار شغل ایجاد شود و از همه مهم‌تر کشور در مسیر رشد و پیشرفت اقتصادی قرار بگیرد. از سوی دیگر اقتصاد فضای مجازی یک کلید ارزشمند به سوی ایران هوشمند و آینده روشن میهن اسلامی است. اگرچه مشکلات و چالش‌های بسیاری از جمله قوانین دست‌و‌پاگیر، بروکراسی‌های طولانی و بی‌فایده، عدم تعامل کامل بین دستگاهی و... وجود دارد، اما اگر بخش خصوصی را تقویت کنیم و راه را هموار، موفقیت‌ها بیشتر می‌شود.»
درحالی که بیش از یک ماه از این اظهارات می‌گذرد، به نظر می‌رسد هنوز هم مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات به اجماع نظر درباره میزان رشد شبکه ملی اطلاعات نرسیده‌اند. هرچند وزارت ارتباطات از تحقق 80 درصدی لایه زیرساخت شبکه می‌گوید، اما مرکز ملی فضای مجازی بر این باور است که در حال حاضر طرح و معماری نهایی مبتنی بر تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات وجود ندارد و تا زمانی که معماری نهایی توسط وزارت تهیه نشود، نمی‌توان صراحتا و بطور دقیق اعلام کرد که چند درصد شبکه ملی اجرا شده است.
