گروه دانش و فن مرجان محمدی
روز گذشته با توقف فعالیت کانال اطلاع‌رسانی تلگرامی khamenei.ir، معاون اول رییس‌جمهور و ابلاغ دستور العمل رسمی دولت مبنی بر خروج تمامی اعضای دولت و دستگاه‌های دولتی از تلگرام، پرده آخر این پیام‌رسان خارجی پایین آمد و هر آن باید منتظر ماند که فعالیت تلگرام در ایران متوقف شود.
به گزارش تعادل، در نخستین ساعات کاری روز گذشته پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری اعلام کرد: در راستای پاسداشت منافع ملّی و برای رفع انحصار از پیام‌رسان تلگرام، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای (KHAMENEI.IR) فعالیت خود را در این پیام‌رسان، از این لحظه متوقف می‌کند.
همچنین فعالیت معاون اوّل رییس‌جمهور هم در پیام‌رسان تلگرام متوقف شد. اسحاق جهانگیری طی پیامی نوشت: در چارچوب قوانین و مقررات کشور، از امروز (چهارشنبه) در کانال تلگرامی معاون اول رییس‌جمهور مطلبی منتشر نخواهد شد و از این پس انتشار اخبار برنامه‌های ایشان از طریق پیام‌رسان‌های داخلی صورت می‌گیرد که آدرس این صفحات به زودی اعلام خواهد شد. همچنین کانال اطلاع‌رسانی مجلس خبرگان رهبری از دیروز فعالیت‌های خود را در تلگرام متوقف کرد.
با این حساب می‌توان گفت که نفس‌های تلگرام به شماره افتاده است و به نظر می‌رسد این پیام‌رسان پرطرفدار روزهای آخری باشد که میهمان کاربران ایرانی است. پیام‌رسانی که زمزمه‌های مسدود شدن آن در روزهای پایانی سال 96مطرح شد و در روزهای ابتدایی سال جدید برخی مسوولان در مصاحبه‌های مختلف اعلام کردند که تلگرام تا پایان فروردین فعال است و از ابتدای اردیبهشت مسدود می‌شود، مصاحبه‌هایی که قویا نه تایید شد و نه تکذیب. از سوی دیگر به نظر می‌رسد مسدود شدن تلگرام در این روزها بسیار جدی است چرا که روز گذشته و از ساعت 7 صبح تلگرام روی سیستم‌عامل‌های مختلف دچار اختلال شد، اختلالی که کاربران آن را با فیلتر شدن اشتباه گرفتند، اما بعد از یک ساعت وربع این اختلال برطرف شد و وضعیت تلگرام به حالت عادی بازگشت و کاربران این پیام‌رسان نفس راحتی کشیدند.
حرف و حدیث‌ها برای فیلتر شدن تلگرام در شرایطی بالا گرفته که کشور روسیه نیز اقدام به فیلتر کردن این پیام‌رسان کرده است (هرچند در این امر کاملا ناموفق بوده است چرا که پیام‌رسان تلگرام در روسیه بدون فیلتر شکن باز می‌شود بطوری که پاول دورف در توییتی ضمن اشاره به فیلتر شدن پیام‌رسان تلگرام در روسیه، از استفاده از فناوری بلاک چین برای دور زدن فیلترینگ در آن کشور خبر داد و از مشترکان تلگرام خواست تا در صورت وقوع مشکلاتی در دسترسی به این شبکه آن را حذف نکنند و از گوگل پلی یا اپ‌استور نمونه آپدیت شده آن را دانلود کنند.)
حال به نظر می‌رسد با اختلال اخیر تلگرام، کاربران باید خود را برای خروج از این اپلیکیشن پیام‌رسان آماده کنند، پیام‌رسانی که بیشترین سهم شبکه‌های اجتماعی را در میان کاربران ایرانی دارد و بسیاری از کاربران ایرانی از این پیام‌رسان امرار معاش می‌کنند و توانسته‌اند کسب و کاری برای خود در فضای مجازی راه‌اندازی کنند، اما حالا باید این کاربران به فکر جایگزینی برای تلگرام باشند. جایگزینی که برخی مقامات و مسوولان خواسته‌اند ایرانی و بومی باشد. پیام‌رسان‌های بومی که با استقبال خوبی مواجه نشده است، حتی برخی کاربران اعلام کرده‌اند که با مسدود شدن تلگرام به دنبال جایگزینی برای آن هستند، اما نه جایگزین وطنی.
براساس اعلام مرکز ملی فضای مجازی تلگرام در یک ماه اخیر بیش از ۴ بار با قطعی گسترده در خاورمیانه و اروپا روبرو بوده است؛ بررسی‌ها نیز این آمار را تایید می‌کند.
برای مثال در اواخر سال گذشته بروز مشکل سخت افزاری دلیل اختلال گسترده تلگرام در اروپا و خاورمیانه شد. این موضوع سبب شد این اپلیکیشن برای چندین ساعت از دسترس کاربران خارج شود. پس از بهبود این وضعیت نیز باردیگر تلگرام اعلام کرد که توانسته مشکل را در اروپا رفع کند، اما کاربران ایرانی باید کمی بیشتر منتظر بمانند.
از سوی دیگر در ابتدای فروردین ماه نیز تلگرام در اروپا و خاورمیانه و کشورهای CIS قطع شد و کاربران در این مناطق تا ساعت‌ها نتوانستند به این پیام‌رسان دسترسی داشته باشند.
در این زمینه نیز این پیام‌رسان خارجی بدون توجه به ضرر و زیان‌های ناشی از این قطعی برای کاربران، اعلام کرد که مشغول بررسی مشکلات است و شبکه سرورهای این پیام‌رسان در اروپا دچار اختلالاتی شد.
مدیرکل ارتباطات و روابط عمومی مرکز ملی فضای مجازی با تاکید بر اختلالات سراسری دیروز تلگرام گفت: تاکنون هیچ اقدامی از سوی ایران در ارتباط با این پیام‌رسان انجام نشده است.
محمد حسین‌پور هرگونه اقدام برای انسداد این پیام‌رسان خارجی را رد کرد. وی با تاکید بر اینکه در یک ماه اخیر تلگرام برای چهارمین بار دچار اختلال سراسری شده است، اظهار کرد: از همین جهت است که گفته می‌شود این پیام‌رسان خارجی سکویی ناپایدار است.
بنایی بر فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی وجود ندارد
از سوی دیگر یک عضو کمیته تعیین مصادیق مجرمانه با تاکید بر اینکه بنایی بر فیلتر و بسته شدن شبکه‌های مجازی و پیام‌رسان‌های خارجی همچون تلگرام، واتس‌آپ و اینستاگرام وجود ندارد، گفت: هیچ شبکه اجتماعی که محتوای مجرمانه نداشته باشد، بسته نمی‌شود مگر آنکه محتوای مجرمانه داشته باشد.
رمضانعلی سبحانی‌فر در واکنش به دستورالعمل جدید برای ماموریت حضور دستگاه‌های دولتی در پیام‌رسان‌های خارجی، گفت: همه صحبت بر سر این است که باید انحصار شکسته شود، همانطور که دولت گفته نباید در هیچ کار و موضوعی انحصار باشد چون فساد به وجود می‌آورد.
وی درباره شایعه بسته و فیلتر شدن تلگرام، واتس‌آپ، اینستاگرام و سایر پیام‌رسان‌های خارجی، به ایسنا گفت: بنایی بر بسته و فیلتر شدن وجود ندارد مگر آنکه انحصار به وجود آید. همچنین هیچ شبکه اجتماعی که محتوای مجرمانه‌یی نداشته باشد، بسته نمی‌شود. سبحانی‌فر با تاکید بر اینکه «با فرهنگ‌سازی می‌توان انحصار را از پیام‌رسان‌های خارجی گرفت» گفت: نمونه بارز آن خروج صداوسیما از تلگرام است یا اینکه همه مسوولان و مقامات از تلگرام بیرون آیند. طبیعتا در این شرایط آنهایی که به دنبال اخبار مربوطه‌شان هستند تنها به تلگرام رجوع نمی‌کنند. این نماینده مجلس یادآور شد: نبود انحصار در تمامی بخش‌ها همچون سرمایه‌گذاری وجود دارد. طبق قانون سرمایه‌گذار خارجی تنها می‌تواند ۳۰ درصد از بازار کشور را بگیرد و نمی‌تواند تمامی بازار را در دست داشته باشد، این موضوع باید درباره شبکه‌های اجتماعی وجود داشته باشد و آنها از انحصار بیرون آیند.
وی در پاسخ به اینکه آیا با این شیوه انحصار در یک پیام‌رسانی داخلی همچون سروش به وجود نمی‌آید؟ گفت: اگر انحصاری در استفاده از پیام‌رسان خارجی نباشد مردم می‌توانند از تمامی پیام‌رسان‌های داخلی استفاده کنند و الزامی نیست که حتما از پیام‌رسان سروش استفاده کنند.
شروط ادامه فعالیت پیام‌رسان‌های خارجی در ایران
همچنین دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه گفت: اگر پیام‌رسان خارجی فعال در ایران دستور مقام قضایی را در خصوص حذف محتوای مجرمانه در کانال‌ها و صفحه‌های عمومی اجرا نکند، مسوول است.
عبدالصمد خرم آبادی، درباره اینکه پیام‌رسان‌های خارجی چه قوانینی را باید رعایت کنند تا بتوانند در ایران فعالیت کنند، گفت: نخستین شرط ادامه فعالیت پیام‌رسان‌های خارجی در کشور این است که مجوز فعالیت از مراجع ذی‌صلاح دریافت کنند.
معاون قضایی دادستان کل کشور در امور فضای مجازی ادامه داد: بر اساس مصوبات شورای عالی فضای مجازی، هیچ پیام‌رسان خارجی در ایران حق فعالیت ندارد، مگر اینکه پنج شرط را رعایت کند که عبارتند از اینکه از مراجع ذی‌صلاح قانونی (وزارت ارتباطات) مجوز فعالیت دریافت کند، داده‌های مربوط به کاربران ایرانی را در داخل کشور ذخیره و پردازش کند، به هیچ‌وجه داده را در اختیار بیگانگان قرار ندهد و از دسترسی به داده‌ها جلوگیری کند، قواعد و ضوابط قانونی مربوط به حفاظت و صیانت از حریم خصوصی کاربران را کاملا رعایت کند و نماینده رسمی و تام‌الاختیار جهت اداره امور خود و پاسخ به استعلامات مراجع قضایی در داخل کشور داشته باشد.
خرم‌آبادی همچنین بیان کرد: قوانین کیفری مرتبط با ممنوعیت انتشار مصادیق محتوای مجرمانه نیز از جمله قوانین و مقرراتی هستند که پیام‌رسان‌های خارجی فعال در ایران ملزم به تبعیت از آنها هستند که به موجب این مقررات شبکه‌های اجتماعی خارجی فعال در ایران مکلف‌اند به محض آگاهی از انتشار مصادیق محتوای مجرمانه در سامانه‌های رایانه‌یی خود از انتشار آن جلوگیری کنند؛ البته مسوولیت ناشی از انتشار محتوای مجرمانه در وهله اول با کاربر است ولی اگر پیام‌رسان خارجی با علم و آگاهی از مجرمانه بودن محتوای کانال‌های عمومی به ارائه خدمات خود به آنها ادامه دهد به عنوان معاون جرم قابل تعقیب است.
وی ادامه داد: اگر پیام‌رسان خارجی فعال در ایران دستور مقام قضایی را در خصوص حذف محتوای مجرمانه در کانال‌ها و صفحه‌های عمومی اجرا نکند، مسوول است.
خرم‌آبادی به ایسنا گفت: از جمله مقررات دیگری که پیام‌رسان‌های خارجی باید رعایت کنند، همکاری در چارچوب قانون با مراجع قضایی برای پاسخگویی به استعلامات قضایی مربوط به شکایات مردمی است.
معاون قضایی دادستان کل کشور ادامه داد: در حال حاضر هزاران پرونده مربوط به کلاهبرداری و هتک حیثیت و دیگر جرایم ارتکاب یافته در بستر شبکه اجتماعی تلگرام به لحاظ عدم پاسخگویی مدیر این شبکه خارجی به استعلامات قضایی و عدم امکان جمع‌آوری ادله اثبات جرم در سراسر کشور بلاتکلیف و مفتوح بوده یا بدون نتیجه مختومه شده‌اند و هزاران شاکی که مال یا آبرو یا حیثیت‌شان در بستر این پیام‌رسان مورد تعرض قرار گرفته، با وجود تلاش و پیگیری همکاران قضایی به‌حق خود نخواهند رسید.
معاون دادستان کل کشور تاکید کرد: اگرچه ساماندهی و قانونمند کردن شبکه‌های خارجی ضرورتی اجتناب ناپذیر است، اما ضروری‌تر از آن تقویت شبکه‌های اجتماعی داخلی و جایگزینی آنها به جای شبکه‌های خارجی است؛ چرا که استفاده و به‌کار‌گیری قانونمندترین شبکه اجتماعی خارجی گامی بلند به سوی وابستگی کشور به بیگانگان است.
ممنوعیت استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی در دستگاه‌های دولتی
بر اساس این گزارش رییس مرکز مدیریت راهبردی افتای ریاست‌جمهوری در بخشنامه‌یی به کلیه دستگاه‌های اجرایی، استفاده از پیام‌رسان‌های خارجی در تمامی نهادها و موسسات دولتی و عمومی غیر دولتی را ممنوع اعلام کرده است.
در متن بخشنامه رضا جواهری، آمده است: «به استناد بند ۷ مصوبه شورای عالی فضای مجازی با موضوع سیاست‌ها و اقدامات ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی، می‌بایست کلیه نهادها و موسسات دولتی و عمومی غیردولتی هرگونه تبلیغات خود در محیط پیام‌رسان‌های اجتماعی را صرفا از طریق پیام‌رسان‌های اجتماعی داخلی که به صورت رسمی از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام می‌شود انجام دهند. بدیهی است هرگونه استفاده از پیام‌رسان‌های اجتماعی خارجی برای مکاتبات اداری و ارائه خدمات اداری کماکان ممنوع است.»
پیشینه تشکیل مرکز مدیریت راهبردی افتا به تدوین سند راهبردی افتا باز می‌گردد. در سال ۱۳۸۲ شورای عالی افتا براساس ضرورت‌ها، توسط دولت وقت ایجاد و ملزم به تدوین این سند برای کشور شد. سند تدوین شده توسط شورای مذکور، در سال ۱۳۸۴ توسط هیات دولت به تصویب رسید و به دستگاه‌ها ابلاغ شد.
پس از تصویب و ابلاغ سند راهبردی افتا توسط هیات وزیران، مرکز مدیریت راهبردی افتا، برای برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و نظارت بر حسن اجرای دستورالعمل‌های ابلاغی در دستگاه‌های اجرایی و نیز به عنوان دبیرخانه سند در سال ۱۳۸۶ تشکیل شد. سند راهبردی افتا که ماموریت اجرای آن توسط دولت‌های نهم، دهم و یازدهم به این مرکز محول شده است، در سال ۱۳۸۷ مورد بازنگری قرار گرفت. موضوعِ مسوولیت مرکز در اجرای سند نیز توسط معاون اول روسای محترم جمهور در هر دوره، برای همکاری دستگاه‌های اجرایی به آنها ابلاغ شد.
واعظی: هنوز تصمیمی برای فیلتر شدن شبکه‌های مجازی گرفته نشده است
با این حال محمود واعظی در حاشیه جلسه هیات دولت در پاسخ به این سوال که آیا دولت تصمیمی برای فیلتر تلگرام دارد یا خیر، اظهارکرد: مسوول پاسخگویی به این سوال آقای جهرمی هستند. به مسوولان مربوطه خواهم گفت که به خبرنگاران پاسخ دهند.
وی در واکنش به صحبت‌های دلیگانی نماینده مجلس شورای اسلامی مبنی‌بر ایستادگی رییس‌جمهور برای جلوگیری از فیلتر تلگرام گفت: ایشان حرف‌های مختلفی می‌زنند که خیلی از آنها پایه و اساسی ندارد؛ این حرف هم یکی از آنهاست.
واعظی در خصوص حمایت از پیام‌رسان‌های داخلی نیز گفت: این موضوع جدیدی نیست و در آن چهار سالی که بنده وزیر ارتباطات بودم، همواره جزو سیاست‌هایم بود. خوشبختانه این حمایت‌ها در حال نتیجه دادن است. دبیرخانه شورای عالی فضای مجازی کار بسیار دقیقی انجام داده و بین 10 تا 15 پیام‌رسان داخلی 5 تا از آنها را معرفی کرده که پلتفرم و چارچوب آنها مشخص است.
رییس دفتر رییس‌جمهور ادامه داد: من هم در بررسی‌هایم متوجه شدم که این 5 پیام‌رسان داخلی که همگان با آشنا شده‌اند از مابقی بهتر است. مقام معظم رهبری فرمودند که ما باید از کالای ایرانی استفاده کنیم.
وی در ادامه گفت: حمایت از کالای ایرانی، بدین صورت است که برای کار کردن ایرانی کار ایجاد می‌کنیم و این بسیار خوب است. این سیاست در دولت ما هم وجود دارد. در دفتر رییس‌جمهور کارگروهی تعیین کرده‌ایم که از لحاظ فرهنگی بازاریابی و تبلیغاتی تمام وزارتخانه‌ها بتوانند مردم را به سمت استفاده از کالاهای ایرانی سوق دهند.
واعظی افزود: وقتی در مورد پیام‌رسان‌ها صحبت می‌کنیم هم پول و هم اطلاعات مردم است که از بین می‌رود. به جای اینکه این اطلاعات در داخل کشور باشد در خارج از کشور وجود دارد. ما به عنوان دولت نمی‌خواهیم بگوییم کسی حق ندارد از پیام‌رسان خارجی استفاده کند. در حال حاضر تعداد زیادی پیام‌رسان خارجی در دسترس مردم است. ممکن است یک پیام‌رسانی مشکلی برای مردم ایجاد کند که در جای خود توسط شوراهای مربوطه در مورد آن تصمیم‌گیری می‌شود.
وی گفت: توصیه ما در حال حاضر این است که از پیام‌رسان‌های داخلی که وابسته به بخش خصوصی هستند، استفاده شود. در دولت بحث شد و دوستانمان پیشنهاد کردند که ما از خودمان شروع کنیم. قرار شد، کسانی که در پیام‌رسان‌های خارجی هستند را به پیام‌رسان‌های داخلی منتقل کنیم.
رییس دفتر رییس‌جمهور گفت: در سال 93 دستورالعملی را به همه وزارتخانه‌ها ابلاغ کردیم که هیچ فعالیت دولتی را حق ندارند در پیام‌رسان‌های خارجی انجام دهند. این‌بار علاوه بر اینکه این موضوع را مجددا ابلاغ کردیم، حتی به خودمان هم توصیه کردیم تا از پیام‌رسان‌های داخلی استفاده کنیم.
وی در پاسخ به سوال خبرنگار دیگری مبنی بر اقدامات دولت برای حفظ امنیت اطلاعات مردم در پیام‌رسان‌های داخلی گفت: از ابتدای دولت دوازدهم همواره شخص رییس‌جمهور اعلام کردند که توجه به حقوق شهروندی و حفظ حریم شخصی آنها ضروری است. این موضوع نه فقط برای شبکه اجتماعی، بلکه در تمام موارد صادق است. مگر اطلاعات شما روی تلفن همراهتان قرار ندارد؟ مگر اطلاعات شما روی تلفن ثابت منزلتان نیست؟ مگر اطلاعاتتان روی اینترنتی که از آن استفاده می‌کنید نیست؟ چه کسی از این اطلاعات حفاظت می‌کند؟
واعظی گفت: این موضوع نه در شبکه اجتماعی بلکه انواع اطلاعات افراد در تلفن ثابت وهمراه آنها مگر وجود ندارد، چه کسی از آنها حفاظت می‌کند و این بخش کوچکی است که از شبکه اجتماعی استفاده می‌کنید.
وی افزود: همه اطلاعات شهروندان می‌تواند در اختیار دولت باشد ولی به هیچ‌وجه اجازه نمی‌دهد نه خودش ونه جای دیگری دسترسی پیدا کند مگر از طریق مراجع قضایی.
وی تاکید کرد: فتوای مقام معظم رهبری یک اتفاق بسیار مهمی بوده است؛ اکنون بر همه ما واجب است که از اطلاعات مردم حفاظت کنیم. الان هیچ فرد یا دستگاهی براساس فتوای مقام معظم رهبری اجازه و حق استفاده از اطلاعات مردم را ندارد. رییس دفتر رییس‌جمهور گفت: من فکر می‌کنم کسانی که به نوعی به دنبال بی‌اعتمادی مردم نسبت به دولت بوده‌اند، با فتوای مقام معظم رهبری توفیقی نخواهند داشت. الان در بخش‌های مختلف چه نیروی قضایی، چه اطلاعات و چه بخش‌های دولتی واجب است که از اطلاعات مردم حفاظت کنند.
واعظی اظهارکرد: هنوز تصمیمی برای فیلتر شدن شبکه‌های مجازی گرفته نشده است. نباید طوری صحبت کرد که گویی این تصمیم اجرایی شده است. تلگرام یک شبکه از شبکه‌های موجود در فضای مجازی است. آقای جهانگیری تصمیم گرفته است که از تلگرام خارج شوند و این تصمیم خودشان است. براساس حقوق شهروندی الان خودمان تصمیم گرفته‌ایم که از فضای تلگرام خارج شویم.
