افغانستان و راهی به آب‌های آزاد
جهان افغانستان محصور در خشکی اکنون درصدد است که راه جدیدی را برای دسترسی به آب‌های آزاد بیازماید. راهی که از کشورهای همسایه شمالی افغانستان می‌گذرد. مسیر جدید که راه لاجورد نام‌گذاری شده، قرار است از مسیر ترکمنستان، آذربایجان و گرجستان به دریای سیاه و بعد با گذشتن از ترکیه، افغانستان را به آب‌های آزاد وصل کند. افغان‌ها معتقدند که این مسیر، جاده‌یی تاریخی است که حدود دوهزار سال قبل لاجورد بدخشان در شمال شرق افغانستان، از این مسیر به کشورهای آسیای‌میانه و اروپا صادر می‌شده و دلیل انتخاب نام «راه لاجورد» نیز به همین دلیل است.
مشخصات راه جدید
راه لاجورد از افغانستان آغاز خواهد شد، بعد به بندر ترکمن‌باشی کشور ترکمنستان ختم، سپس از مسیر شهر باکوی آذربایجان به منطقه تفلیس گرجستان وصل می‌شود و از تفلیس نیز به‌طرف قارس ترکیه می‌رود و از آنجا به استانبول و بعد به اروپا وصل می‌شود. وحیدالله ویسی، رییس همکاری‌های اقتصادی وزارت خارجه افغانستان درباره این مسیر می‌گوید که این مسیر یکی از کوتاه‌ترین، مطمئن‌ترین و ساده‌ترین راه‌ها برای افغانستان شناخته شده، زیرا از مرز افغانستان تا بندر ترکمن‌باشی ترکمنستان هم جاده و هم خط‌آهن وجود دارد. از باکو به قارس و استانبول هم جاده وجود دارد و هم خط‌آهن.
به‌گفته او؛ اکنون نیاز است که جاده‌های موجود به‌هم وصل و یک بسته حمل‌ونقل واحد در مسیر معرفی شود، برای این کار باید گمرک‌ها در کشورهای مسیر به‌صورت هماهنگ عمل‌کنند، تعرفه واحد معرفی شود و موانع امنیتی نیز در مسیر کمتر شود.
اما پرسش اصلی این است که تطبیق این طرح و دستاوردهایی که در آینده خواهد داشت چقدر می‌تواند برای افغانستان اقتصادی باشد. هزینه این طرح و هزینه اموالی که از این طریق جابه‌جا خواهد شد تا چه حد مقرون به‌صرفه است؟
ارزیابی‌های دولت افغانستان نشان داده که انتقال اموال از طریق بندر کراچی پاکستان به شهر مرزی جلال‌آباد در شرق افغانستان حدود ۱۴ روز وقت در برمی‌گیرد و تنها هزینه انتقال یک کامیون کالا بیشتر از پنج‌هزار دلار خواهد شد. از مسیر قزاقستان که ۶هزار و ۲۰۰کیلومتر است بیش از چهارهزار دلار هزینه دارد و از مرز تورغندی تا قارس ترکیه (راه لاجورد) دوهزار و ۲۰۰کیلومتر و اندکی بیشتر سه‌هزار و ۲۰۰دلار هزینه خواهد داشت.
برخی معتقدند برای تطبیق این طرح بودجه زیادی نیاز نیست، زیرا راه‌آهن و جاده در خارج از افغانستان در این مسیر وجود دارد و افغانستان تنها نیازمند است که به ساخت و اعمار جاده و راه‌آهن در داخل این کشور اقدام کند. اما این همه موضوع نیست. برخی کارشناسان معتقدند که این طرح معقولانه نیست. زیرا در کشورهایی که می‌خواهند از این طرح استفاده کنند، زمینه برای انتقال کالا و خدمات وجود ندارد. در واقع مشکل اصلی در داخل افغانستان به‌دلیل فقدان زیرساخت‌ها وجود دارد، از این‌رو این کشور درنظر دارد با بودجه ۲۰۰میلیون دلاری که قرار است امارات متحده عربی کمک کند، برای ساخت پنج بندر خشکی سرمایه‌گذاری کند که دو بندر آن در آقنه و تورغندی خواهد بود.
منافع افغانستان
به‌گفته مقامات افغان، افغانستان اکنون رهبری این طرح را دارد و ازکشورهای پیشتاز به حساب می‌آید، ولی سوال این است که نفع سیاسی و اقتصادی افغانستان از این مسیر چه خواهد بود؟
عمر صمد، پژوهشگر ارشد در بنیاد امریکایی جدید در امریکا درباره اهمیت این طرح می‌گوید که مشکلات امنیتی و چالش‌های سیاسی بر سر ایجاد زیرساخت‌های راه لاجورد وجود دارد که باید برطرف شود. افغانستان تنها کشوری نیست که در مسیر راه لاجورد قرار دارد بلکه این کشور به‌عنوان وصل‌کننده کشورهای جنوب آسیا به چین نیز عمل می‌کند، به این دلیل نیاز است برای کارایی این طرح راه‌های جاده‌یی و خط‌آهن افغانستان نیز ساخته شود.
باتوجه به تمام خوش‌بینی‌هایی که درباره اقتصادی بودن این طرح وجود دارد، اکنون نگرانی‌هایی نیز درباره عملی نبودن آن وجود دارد. عدم همکاری ایران و روسیه به‌گفته کارشناسان می‌تواند این طرح را باچالش جدی روبه‌رو کند. اسدالله زایری، استاد دانشگاه در کابل در این باره می‌گوید که طرح معقولانه نیست. زیرا در کشورهایی که می‌خواهند از این طرح استفاده کنند، زمینه‌ها برای انتقال کالا و خدمات وجود ندارد. همچنین افغانستان خود فاقد این زیرساخت‌ها است و برای اینکه بتواند از این فرصت استفاده کند، باید از نظر اقتصادی و فنی خود را به روز کند که افغانستان از نظر اقتصادی فاقد این قدرت است.
او افزود که اگر روسیه این طرح را همراهی نکند، ممکن نیست که این طرح به‌دلیل سیستم ناکارآمدی که در این منطقه وجود دارد از کارایی زیادی برخوردار نباشد.
مسیر جایگزین
مسیر جایگزین برای افغانستان علاوه بر پاکستان و بندر کراچی از بندر چابهار به‌عنوان راه سهل‌الوصول‌تری از راه لاجورد یاد می‌شود اما بندر چابهار که در سال‌های اخیر برای راهیابی افغانستان به آب‌های آزاد با کمک هند و ایران راه‌اندازی شده، هنوز امکانات لازم را ندارد. هند که بسیار هم علاقه‌مند است تا به‌دلیل رقابت با پاکستان، نفوذ خود را در افغانستان گسترش دهد و مجری طرح توسعه بندر چابهار انتخاب شده است، به ایران قول داده این پروژه را سرعت بخشد. به‌گفته بسیاری از کارشناسان این طرح مورد توافق امریکا نیز قرار دارد برای اینکه می‌تواند به ثبات در افغانستان کمک کند.
