بازی با میلیون‌ها پول، رشوه‌خواری و کلاهبرداری؛ بانک‌ها و بانکدارها در ماه‌های اخیر چهره و وجهه خوبی در جهان نداشته‌اند. آیا مساله اخلاق در میان بانکدارها بی‌اهمیتی است؟ پژوهشگران سوییسی به‌دنبال پاسخ این سوال رفته‌اند و نتیجه‌یی که به‌دست آورده‌اند خوشایند بانکدارها نیست. به‌گزارش دویچه‌وله، بحران اقتصادی و رسوایی‌های مالی اخیر وجهه بانک‌ها را در دنیا تخریب کرده‌است. یک پژوهش روان‌شناختی جدید نشان می‌دهد که صداقت و درستکاری یک مشکل سیستماتیک در این شاخه اقتصادی محسوب می‌شود. بنابراین گزارش، درست است که بانکدارها لزوما انسان‌های بدی و اخلاقی نیستند؛ اما فرهنگ موسسات بانکی و در نتیجه فرهنگ شغلی آنها را به‌طور غیرمستقیم به یک رفتار ناصادقانه سوق می‌دهد. پژوهشگران سوییسی نتایج این تحقیقات خود را در نشریه معتبر علمی نیچر (Nature) منتشر کردند.
رقابت شدید در میان بانکدارها
روزنامه وال‌استریت ژورنال می‌نویسد، پژوهشگران برای انجام آزمایش خود رفتار ۲۰۰بانکدار را مورد بررسی قرار دادند. ۱۲۸نفر آنها در یک بانک بزرگ بین‌المللی، که نامش برده نشده است، مشغول به کار هستند؛ ۸۰نفر دیگر برای بانک‌های کوچک‌تر. آنها برای آزمایش خود از نحوه بازی شیر یا خط یعنی براساس پیش‌بینی درست یا نادرست امور استفاده کردند. برای هر پیش‌بینی درست، شرکت‌کنندگان ۲۰دلار پول دریافت می‌کردند. اما موضوع اینجاست که آنها تنها این پول را زمانی دریافت می‌کردند که نتیجه حدس درستشان هم‌اندازه میانگین نتایج یا بالاتر از آن بوده است. به‌گفته پژوهشگران، این محرک مالی نمایانگر رقابت در شغل بانکدارهاست. افزون بر این، پژوهشگران به بانکدارها گفته بودند که نتایج ارایه شده از سوی آنان زیر سوال نخواهد رفت.
تخریب وجهه بانک و بانکداری
آنها در آزمایش خود شرکت‌کنندگان را به دو دسته تقسیم کردند. آنها به گروه اول گفتند به‌صورت تفریحی شیر یا خط بازی کنند، اما به گروه دوم گفتند که نتیجه شیر یا خط به «ارزیابی نقش شغل آنان و هنجارهای رفتاری» مربوط است. نتیجه آن بود که گروه اول پیش‌بینی خود در بازی شیر یا خط را حدود ۵۱درصد اعلام کرد، (یعنی کمی بیشتر از محاسبه احتمالی) اما گروه دوم گفت که به میزان ۵۸درصد در بازی شیر یا خط پاسخ صحیح داشته است. به‌گفته پژوهشگران، گروه دوم به‌طور مشخص رفتاری صادقانه نداشته است و این نتایج نشان می‌دهند که رفتار ناصادقانه در صنعت بانکداری بیش از دیگر گرو‌ه‌های شغلی به‌عنوان هنجارهای اجتماعی تحمل می‌شود زیرا در آزمایش مشابهی در بخش‌های دیگر اقتصادی پاسخ دو گروه تمایز چندانی با یکدیگر نداشته است. به‌دلیل همین رفتار ناصادقانه و غیراخلاقی، وجهه بانک‌ها و بانکدارها بیش از پیش خدشه‌دار شده است. به‌گفته محققان، این تحقیق براساس تئوری هویت اقتصادی است که نشان می‌دهد افراد دارای هویت‌های چندگانه اجتماعی هستند که با جنسیت و حرفه آنان گره خورده است.
سوگند بقراطی برای بانکدارها؟
به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، آلن کوهن، محقق دانشگاه شیکاگو، درباره نتایج این پژوهش می‌گوید: «یافتههای این تحقیق نشان می‌دهد که بانکدارها و کارمندان بانک زمانی غیرصادقانه رفتار می‌کنند که احساس می‌کنند این دقیقا همان چیزی است که از آنها انتظار می‌رود.» به‌گفته وی، شاید بانکدارها هم باید مانند پزشکان که سوگند بقراطی می‌خورند، سوگند صداقت ادا کنند.» کوهن می‌گوید: «بسیار مهم است که اجازه دهیم کارمندان بانک و بانکدارها بدانند دقیقا چه رفتاری از آنان انتظار می‌رود و چه رفتاری انتظار نمی‌رود. باید هنجارها را کاملا مشخص کنیم؛ سپس می‌توانیم با تعیین یک سوگند حرفه‌یی این هنجارها را پیاده کنیم.»
نمونه‌ای از یک رسوایی بانکی
ازجمله مواردی که باعث شده تا چهره بانک‌ها و بانکدارها در ماه‌های اخیر خدشه‌دار شود انتشار گزارشی درباره جریمه شدن 6 بانک بزرگ بین‌المللی به‌علت دستکاری بازارهای ارزی بود. رسانه‌های خبری ازجمله یورونیوز چند هفته گذشته گزارش دادند که بانک‌های اچ اس‌بی‌سی، یو بی‌سی، سیتی‌گروپ، جی‌پی مورگان، بانک آف امریکا و رویال بانک اسکاتلند، توسط مقامات امریکایی، بریتانیایی و سوییسی ناظر بر امور مالی در مجموع به پرداخت جریمه‌یی معادل چهارمیلیارد و ۲۰۰میلیون دلار محکوم شدند. اداره مقررات بازارهای مالی امریکا موسوم به «سی‌اف‌تی‌سی»، اداره تنظیم مقررات بانکی سوییس موسوم به «فینما» و اداره تنظیم مقررات بانکی بریتانیا پس از انجام یک‌سال و نیم تحقیقات دریافتند که کارگزاران این 6 بانک با تبادل اطلاعات محرمانه مربوط به حساب مشتریان، نرخ مبادله ارز در بازار را دستکاری کرده و معاملات را به سود خود تنظیم می‌کردند. به‌دنبال این رسوایی بیش از۳۰نفر از کارگزاران این بانک‌ها اخراج شدند یا قراردادشان به حالت تعلیق در آمد. برخی از آنها نیز با اتهامات کیفری روبه‌رو هستند. به گزارش یورونیوز، ناکارآمدی عملکرد این بانک‌های بین‌المللی در کنترل
فعالیت‌های کارگزاران خود سبب از بین رفتن اعتماد عمومی به این نهادها شده به‌طوری که برخی از سرمایه‌گذاران اعلام کردند این رسوایی سبب شده است که در کار کردن با این بانک‌ها محتاط‌تر باشند.
دو سال پیش نیز بانک بارکلیز انگلیس متهم شد که با دستکاری نرخ بهره وام‌های خود، دست به سوءاستفاده مالی زده است. در پی انتشار این خبر، باب دایموند از سمت مدیریت اجرایی بانک بارکلیز استعفا داد. دیوید کامرون، نخست‌وزیر انگلیس، در آن زمان این پرونده را یک رسوایی برای سیستم بانکداری این کشور خواند.
