گروه اقتصادکلان|
برخورداری ایران از منابع طبیعی قابل توجه این شانس را در اختیار ایران قرار داده است تا پتانسیل‌های فراوانی برای رشد و توسعه در اختیار داشته باشد. با این حال، چگونگی استفاده از این منابع برای حرکت به سوی اقتصادی دانش‌بنیان جایگاه ایران را در توسعه مشخص خواهد کرد. نگاهی به اقتصادهای جهانی نشان می‌دهد دیگر نمی‌توان تنها با اکتفا به منابع اقتصاد را اداره کرد. برخلاف گذشته امروز علم، فناوری و نوآوری سوخت اصلی موتور توسعه است. گرچه بر اساس گزارش اخیر آنکتاد، ایران طی دهه گذشته موفق شده است به‌طور قابل توجهی ظرفیت علم، فناوری و نوآوری خود را بهبود بخشد، اما ابزارهای سیاستی جهت دسترسی به اهداف توسعه پایدار می‌تواند به بهبود بیشتر توانایی کشور برای بهره‌برداری از تمام ظرفیت‌های علم، فناوری و نوآوری کمک کند. با استفاده از این سه مولفه است که اقتصاد ایران در مسیر صحیح حرکت به سوی توسعه پایدار قرار خواهد گرفت. به گفته مدیر بخش فناوری و لجستیک آنکتاد در جلسه کمیسیون علم و فناوری برای توسعه اتحادیه ملل واقع در ژنو، علم و فناوری در کنار تجارت، قوی‌ترین نیروهای محرک دستیابی به رشد، کاهش فقر و توسعه نیروی انسانی هستند. در
طول تاریخ، تغییر و تحول در مدار توسعه و رشد کشورها اغلب با به‌کارگیری موفق علم، فناوری و نوآوری همراه بوده است. کشورهایی که در علم، فناوری و نوآوری به عنوان بخشی از استراتژی توسعه یکپارچه سرمایه‌گذاری کرده‌اند به قابلیت‌های قوی دست یافته و ترویج رشد و توسعه ملی خود را سرعت بخشیده‌اند. اجرای سیاست‌های علم، فناوری و نوآوری عنصری ضروری در استراتژی‌های دستیابی به اهداف توسعه پایدار به شمار می‌رود. بر اساس بررسی‌های آنکتاد، ایران از سال 2002 میلادی تاکنون اقدامات سیاستی مهمی را برای ارتقای فناوری و بهبود ظرفیت نوآوری خود اجرا کرده است. اما با این وجود آنکتاد توصیه می‌کند، سیاست‌های علم، فناوری و نوآوری در ایران باید با سایر سیاست‌های کلیدی توسعه از جمله موارد مربوط به توسعه صنایع، تجارت، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، تحصیلات و رقابت نیز همراستا باشد.
توصیه‌های آنکتاد برای اقتصاد ایران
بررسی‌های آنکتاد بر اهمیت ایجاد یک سیستم نوآوری و قابلیت اقتصادی برای تولید همزمان بنگاه‌های قوی در صنایع سنتی (مانند نفت، گاز و فولاد) و بنگاه‌های جدید نوآور در صنایع نوظهور (مانند نانوتکنولوژی وICT ها) تاکید دارد. گزارش آنکتاد به ارزیابی چارچوب سیاستی کشور، مقررات، نهادها و زیرساخت‌ها می‌پردازد و اقدامات استراتژیکی را برای ایران توصیه می‌کند. نخستین توصیه آنکتاد برای ایران، اطمینان‌یابی از وجود انسجام بیشتر بین سیاست علم، فناوری و نوآوری و دیگر سیاست‌های کلیدی توسعه است. در عین حال، سازماندهی مجدد تقسیم وظایف و مسوولیت‌ها برای حکمرانی علم، فناوری و نوآوری و اصلاح رویکرد به سمت ارزیابی و یادگیری سیاستی با ایده تقویت تجربه‌های سیاستی دو پیشنهاد دیگر آنکتاد برای ایران است. اتخاذ یک استراتژی جامع برای بهره‌مندی و جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و سایر منابع خارجی تامین مالی، اجرای سیاست‌ها و ایجاد شرایطی که به ارتقای ارتباطات، جریان‌های تکنولوژی و آموزش فناوری بینجامد دیگر پیشنهادی است که آنکتاد برای ایران دارد.
ترویج اهداف اقتصاد دانش‌بنیان در صنایع سنتی، در عین حال ادامه حمایت سیاستی از استارت‌آپ‌ها و حوزه‌های جدید رشد، از جمله از طریق خدمات کسب و کار حرفه‌یی و اکوسیستم کارآفرینی و نوآوری به‌روز دیگر مبحث مهمی است که باید ایران به آن توجه داشته باشد. در همین حال، تعیین اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت برای سطح قابل حصولی از هزینه‌های R&D با تمرکز بر ترویج و ارائه مشوق‌هایی برای تحقیق و توسعه توسط بخش تجاری دیگر رویکرد پیشنهادی آنکتاد برای ایران است.
توصیه‌های کلیدی برای سیستم
نوآوری نفت و گاز
قدمت صنایع نفت و گاز ایران به اوایل قرن بیستم بر‌می‌گردد. در سال 2012 میلادی بخش نفت و گاز حدود 20درصد از تولید ناخالص داخلی ایران را تشکیل داده است. با توجه به موفقیت‌ها و چالش‌هایی که ایران در این بخش دارد، اقدامات و اولویت‌هایی از سوی آنکتاد توصیه شده است.
ارتقای آموزش همگانی در سیستم نوآوری نفت و گاز به همراه استراتژی‌هایی برای ایجاد قابلیت‌های محلی از مهم‌ترین اقداماتی است که در این حوزه باید دنبال شود. سیاست‌گذاران، مدیران اجرایی و مدیران بنگاه‌ها باید تعامل فعال با فناوری و ترویج آموزش‌های فناورانه را مورد توجه قرار دهند. نوآوری نه تنها به تحقیق و توسعه بلکه به مهندسی و به‌خصوص قابلیت‌های طراحی نیز نیاز دارد. نیاز به همکاری در میان فعالان داخلی و همچنین بین فعالان داخلی و بنگاه‌های خارجی وجود دارد. برای سیاست‌گذاران، آموزش همگانی، فرآیندی کلیدی است که باید از طریق طراحی مکانیسم‌های مناسب فعال شود.
در همین حال، ترویج توسعه تامین‌کنندگان از جمله توسط ارتباطات بنگاه‌های چند ملیتی- محلی توصیه دیگر آنکتاد در حوزه نفت و گار ایران است. توسعه تامین‌کنندگان و ارتباطات آنها می‌تواند از طریق ایجاد الزامات مناسب برای مجامع محلی و یک استراتژی تکنولوژی که به‌طور اخص برای بخش نفت و گاز طراحی شده است، حمایت شود.
توسعه ابزارهای عمومی خرید و تشکیل موسسات مالی و ابزارهای مورد نیاز برای حمایت از عرضه و تقاضا پیشنهاد دیگری است که در این راستا باید یک سیستم مالی حمایتی که سه نوع از خدمات مالی را فراهم می‌کند، وجود داشته باشد. نخست سرمایه‌گذاری خطرپذیر و سرمایه‌گذاران فرشته، دوم سازمان‌های خاص برای تامین مالی پروژه‌ها و سوم مکانیسم‌هایی برای پوشش ریسک و نااطمینانی‌ها (مانند بیمه) . لازم به توضیح است که سرمایه‌گذار فرشته سرمایه‌گذاری است که سرمایه یک یا چند شرکت نوپا را فراهم می‌کند. البته بر خلاف یک شریک، سرمایه‌گذار فرشته به ندرت در مدیریت شرکت دخالت می‌کند.
بازسازی مجموعه نهادی بخش نفت و گاز و توسعه بیشتر جریان‌ها و ارتباطات دانش علمی بین شرکت‌ها و سازمان‌های استراتژی و تکنیک دیگر پیشنهاد آنکتاد برای حوزه نفت و گاز ایران است. بهبود همکاری‌ها بین ارگان‌های کلیدی سیاست‌گذار حوزه نفت و گاز و تغییر ذهنیت برخی سیاست‌گذاران در جهت اتخاذ رویکرد سیستم‌های نوآورانه در سیاست نوآوری توصیه می‌شود. علاوه بر این، باید مشارکت بخش مولد در تصمیم‌گیری‌های سطوح بالا برای تعیین اولویت‌های استراتژیک و طراحی برنامه افزایش یابد.
به‌طور کلی می‌توان گفت اتخاذ یک ترکیب سیاستی برای سیستم نوآوری بخش نفت و گاز که به تقاضاهای مختلف برای ارتباطات دانش محور انواع مختلف بنگاه‌ها پاسخ دهد، اهمیت دارد. بنگاه‌های دولتی و شرکت‌های بزرگ مهندسی، بنگاه‌های ساخت و ساز و تامین‌کنندگان باید به‌طور فعالانه در توسعه فناوری مشارکت کنند. وزارت نفت و شرکت‌های وابسته به آن باید همان‌طور که مسوول تولید هستند خود را مسوول توسعه فناوری در بخش نفت و گاز نیز بدانند. باید توجه شود که با وجود اینکه این اقدامات همگام با تعداد محدودی از بخش‌ها در این وزارتخانه است، اما باید در سطحی گسترده‌تر تایید و به تصویب برسند. علاوه بر این باید سیاست‌های مناسب مجامع محلی برای افزایش هماهنگی فناورانه بین بنگاه‌های محلی و شرکت‌های بین‌المللی و تقویت توسعه قابلیت‌های فناورانه در بنگاه‌های محلی در این بخش طراحی و اجرا شوند.
