مرتضى ایمانى‌راد|
هنوز سیستم منسوخ شده برنامه‌هاى پنج‌ساله در ایران با همت و اصرار زیاد در حال انجام است. حتى یک سمینار بین‌المللى و داخلى هم گذاشته نشده است که الگوها و تغییرات برنامه‌ها مورد بررسى و تردید قرار گیرد. همانند معتادان اگر برنامه ننویسیم، انگار یک جاى کار خراب است. طبیعى است که اعتیاد به برنامه هم یک نوع عادت نهادینه شده
است. فرقش با اعتیاد این است که موادش فرق می‌کند. بسیارى از کشورهاى جهان برنامه هاى کلاسیک پنج‌ساله را کنار گذاشته‌اند و تنها مکانیسم‌هایى را راه انداخته‌اند که از طریق آنها بتوانند از فرصت‌هاى موجود استفاده کنند. این دیگر برنامه نیست.
یک مکانیسم طراحى شده و خودجوش است که پایه آن هم نه برنامه بلکه «هوشمندى» است. هر گونه ابزارى که نقطه‌یى یا هدفى را در آینده بگذارد و همت و ابزارهاى خود را براى تحقق آن آینده یا هدف به کار بگیرد، اصالت ندارد و تنها به یک ابزار فرصت‌کشى تبدیل مى‌شود. چون فرصت‌هاى فعلى آشکارند و هدف گذاشته شده در آینده مشروط است. در اینجا سوالى که مطرح مى‌شود، این است که پس با آینده چه باید کرد. طبیعى است که آینده و دیدن آینده یکى از ابزارهاى تحول در یک کشور است.
ولى انگاره‌هاى موجود در آینده بسیار متفاوتند. یکى آینده را در امتداد گذشته مى‌بیند و دیگر آینده را جایى براى تحقق آرزوهایش می‌فهمد. برنامه‌ریزان هم آینده را جایى می‌دانند که باید به آن برسند. بر خلاف انگاره‌هاى موجود در مورد آینده، نگاه توسعه‌یى و تحولى به آینده، نگاهى متفاوت
است. اینجا آینده یک‌جا نیست که بخواهیم به آن برسیم. آینده فضایى قدرتمند از امکان است. آینده فضاى خلاقیت، خلق و نوآورى است و این فضا متاسفانه در اختیار همه نیست. آنهایى به این فضا دسترسى دارند که آینده خود را از گذشته خالى کرده باشند و این تخلیه صورت نمی‌گیرد مگر اینکه گذشته خود یا کشور را کامل کنیم. وقتى مشکلات موجود آن‌قدر گریبان دولت و مردم را گرفته است، اصلا آینده‌یى وجود ندارد.
می‌توانیم تخیل کنیم، ولى وجود ندارد. آینده پر از فرصت، موقعى براى ما پدیدار مى شود که کشور درگیر مستمر مشکلات گذشته نباشد. بنابراین یکى از دسترسى‌هاى بسیار قوى براى آینده فارغ شدن از گذشته‌هاى ناکامل است. بدون دسترسى به این آینده خلاقیت و نوآورى پدیدار نمى‌شود و توسعه اتفاق نمى‌افتد.
در این صورت مهم‌ترین سیاست‌هاى اقتصادى دولت در چهار سال آینده همین تخلیه و دسترسى به آینده‌یى پر از امکان و اختیار و قدرت است. حیف است این امکان را تجربه نکنیم و خود را درگیر برنامه‌هایى کنیم که در عمل به هیچ یک از آنها متعهد هم نیستیم.
