گروه انرژی| حمید مظفر|
عربستانسعودی و روسیه دو کشوری هستند که میتوان گفت تقریبا در هر موضوعی با یکدیگر اختلافنظر دارند. جنگ در سوریه، سیاستهای ایران و مراوده با واشنگتن نمونهیی از مهمترین محور اختلافات دو کشور است. اما هنگامی که کار به افزایش قیمت نفتخام میرسد گویی این دو کشور هیچ اختلافی با یکدیگر نداشته و کاملا با این موضوع همراه هستند.
تنها کافی است تا نگاهی به اقدامات و سخنان مقامات نفتی این دو کشور بزرگ تولیدکننده نفت در یکماه اخیر انداخت. آنها تمام تلاش خود را میکنند تا این نکته را به بازار القا کرده که توافق کاهش تولید تا 9ماه دیگر تمدید خواهد شد. نشت هماهنگ خبرها و بیانات رسمی مقامات ریاض و مسکو سبب شده تا در همین روزها و پیش از نشست پنجشنبه اعضای اوپک، قیمتها بیش از 5درصد بالا بروند.
اما چرا اینگونه است و سیاستهای متنافر دو کشور همچون عربستان و روسیه در نقطهیی بهنام نفت با یکدیگر تقاطع پیدا میکنند. پاسخ این پرسش را میتوان در صحبتهای ایگور یوسفوف وزیر انرژی روسیه در فاصله سالهای 2001 تا 2004 یافت. جایی که وی به وابستگی هر دو کشور به درآمدهای نفتی اشاره میکند. ذکر این نکته خالی از لطف نیست که آخرین باری که روسها و سعودیها با یکدیگر همکاری نفتی داشتند در زمان یوسفوف بود. به گزارش «تعادل» به نقل از بلومبرگ، وی در این رابطه اظهار میکند: «این پرسش در رابطه با دو کشوری است که بهشدت وابسته به نفت هستند.» میتوان گفت همنوایی عربستانسعودی و روسیه بهدلیل مسائل داخلی این دو کشور است. در روسیه ولادیمیر پوتین قصد دارد پیش از انتخابات مارس 2018 اقتصاد کشورش را از رکود دو ساله خارج کند. در شبهجزیره نیز محمد بن سلمان جانشین ولیعهد عربستان و مرد همهکاره این روزهای این کشور نیاز به قیمت بالای نفت دارد تا بتواند ارزش سهام شرکت آرامکو را پیش از نخستین عرضه عمومی آن در اواخر سال جاری میلادی افزایش دهد.
تاریخچه سست همکاری
اصطکاک بین دو کشور همین حالا نیز ظهور پیدا کرده است. عربستانسعودی (به هر دلیلی که بررسی آن در این مقال نمیگنجد) بلافاصله پس از اجرای توافق، 600هزار بشکه از تولید روزانه نفتخام خود را کم کرد و حتی از تعهدات خود به اوپک نیز فراتر رفت. این درحالی است که روسیه پس از چهارماه اکنون به نیمی از تعهدات خود در رابطه با کاهش تولید رسیده است. منابع آگاه میگویند مقامات عربستانسعودی بارها نارضایتی خود در زمینه میزان پایبندی روسیه به تعهداتش را به گوش روسیه رساندهاند. البته عربستانسعودی تنها کشور ناراضی از نحوه همکاری روسها نیست و به نظر میآید سایر کشورها نیز گلایههای خود را مطرح کردهاند. پیشتر یک منبع آگاه ایرانی در اوپک نیز در گفتوگو با «تعادل» از عدم پایبندی کامل روسها به تعهداتشان خبر داده بود.
اما این حکایت نفتی روسی-سعودی برای بسیاری از فعالان صنعت نفت تکراری است و آنها پیشتر نیز مشابه آن را دیده بودند. آخرین باری که سعودیها و روسها در رابطه با سیاستهای نفتی با یکدیگر همکاری داشتند به سال 2001 باز میگردد؛ همکاری 5سالهیی که در سال 2004 به انتهای راه خود رسیده بود، چراکه مسکو در زمان زعامت ایگور یوسفوف بر وزارت انرژی روسیه، از انجام کامل تعهدات نفتی خود سرباز میزد و همین مساله ریاض را برآشفته میکرد.
از سال 2004 و به مدت بیش از یکدهه روسیه و عربستان عطای همکاری نفتی را به لقایش بخشیده بودند. اما با رسیدن به سال 2014 و شوک پرقدرت نفت شیل ایالاتمتحده به بازار ورق برگشت. با آغاز افت قیمت نفتخام در میانه 2014، این دو کشور با کاهش شدید درآمدها، کسری بودجه و افزایش بدهی مواجه شدهاند.
بیایید به یک نمونه تاریخی از اختلافات این دو کشور در آن سال اشاره کنیم. موردی که در کتاب خاطرات علی النعیمی وزیر سابق نفت عربستانسعودی ذکر شده است. در نوامبر سال 2014، النعیمی و ایگور سچین رییس غول نفتی روسنفت و دوست قدیمی پوتین با یکدیگر دیدار میکنند. گویا در این دیدار وزیر نفت عربستان پیشنهاد کاهش تولید نفت را ارائه میدهد اما سچین با قاطعیت این پیشنهاد را رد میکند و طرفین امکان رسیدن به توافقی در راستای مدیریت تولید نفت را پیدا نمیکنند. استدلال سچین این بوده که در صورت پذیرش کاهش تولید، کمپانیهای نفتی روسیه در سرمای سخت زمستان سیبری با مشکل مواجه خواهند شد. النعیمی پس از شنیدن صحبتهای سچین خشم خود را از این تصمیم بدین صورت ابراز کرده بود: «به نظر میآید که هیچکس نمیتواند تولید خود را کم کند، بنابراین فکر میکنم که این جلسه به پایان رسیده است.»
نفت، یک ابزار فشار دیپلماتیک
در عمل میتوان گفت که ریاض، سیاستهای نفتخام را به عنوان یک ابزار تاثیرگذاری بر دیپلماسی روسیه در منطقه خاورمیانه میبیند. سپتامبر سال گذشته بود که پوتین و محمدبنسلمان در حاشیه اجلاس سران کشورهای جی20 با یکدیگر دیدار کردند. ماه گذشته، بنسلمان در گفتوگو با واشنگتنپست اظهار کرد که همکاریها با روسیه بهطور کلی در رابطه با دوستی روسیه با ایران است. این شاهزاده سعودی گفته بود: «هدف اصلی این است که روسیه تمام کارتهای خود در منطقه را در حمایت از ایران بازی نکند.»
ماجراجوییهای روسیه در منطقه پرآشوب خاورمیانه نخستین تلاش این کشور پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی برای ایفای نقش در این منطقه حساس است. پیش از این دیپلماسی خارجی روسیه بیشتر صرف رویارویی با چالشهای ایالاتمتحدهامریکا بود. بدون شک حضور قدرتی مانند روسیه در منطقه سبب میشود که بازیگران اصلی خاورمیانه که سرآمد آنها ایران و عربستانسعودی هستند سعی در نگه داشتن این کشور در کنار خود داشته باشند.
همچنین تغییر در برخی رویکردهای روسیه در سالهای اخیر، سبب شده تا زمین بازی برای تاجران نفتی نیز عوض شود. آنهایی که در دهههای اخیر همواره چشم و گوش خود را متمرکز بر تکتک کلماتی که از جلسات مقامات اوپک در هتلهای وین بیرون میآمد، قرار داده بودند اکنون منتظر اظهارنظرهایی هستند که از کرملین خارج میشود.
سرنوشت رابطهای شکننده
همگراییهای اخیر عربستانسعودی و روسیه با حضور دو چهره جدید صورت گرفته است. الکساندر نواک و خالد الفالح وزرای انرژی دو کشور در ماههای اخیر بارها به صورت تلفنی با یکدیگر گفتوگو داشتهاند و در 6ماهه اخیر برای کاهش تولید نفت به دو جین کشور سفر کردهاند. اما رابطه این دو نفر بسیار شکننده است و با همان سرعت که به اوج رسیده، میتواند به پایان برسد.
روند اتفاقات اخیر نشان از تداوم همزیستی این دو کشور نیست. نشان به این نشان اینکه در روزهای اخیر ایگور سچین که یکبار سابقه بههم زدن توافق کاهش تولید در سال 2014 را دارد از دولت روسیه درخواست کرده از توافق با اوپکیها خارج شود و خود را آماده یک نبرد رقابتی کند.