گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|
بچه‌یی که در فصل زمستان در بزرگراه مدرس زیر لایه‌یی از برف به خواب رفته بود با آمدن بهار بیدار می‌شود و رو به بزرگراه می‌نشیند تا شاهد عبور و مرور ماشین‌ها باشد. اکثر تهرانی‌ها این دختربچه را که از خواب زمستانی بیدار شده دیده‌اند. اما چهره ترسناک این مجسمه برای مدت‌ها در فضای مجازی به شوخی تبدیل شده بود و شهروندان با کنایه از سازمان زیباسازی شهرداری با نام سازمان ترسناک‌سازی شهر تهران یاد می‌کردند. امروزه، پرداختن به منظر زیبایی شهر به یکی از ارکان اصلی مدیران شهری تبدیل شده است. چیزی که به نظر می‌رسد در شهرداری تهران مورد غفلت قرار گرفته و کمتر به آن پرداخته شده است. منظر شهر بر زندگی مردم، نظم روحی و عقلانی فضاهای عمومی شهر برای مواجهه با نیازهای مردم، از نیازهای روانی و زیباشناسانه شهر تا خلق محیط مورد نیاز تاثیر می‌گذارد. منظر شهر سیستمی زنده است که تجمع جریانات پیچیده، ساختارها، ارتباطات و مالکان آن را شکل می‌دهند. برای دستیابی به محیطی سالم، امن، مناسب و زیبا، باید به منظر شهر از لحاظ زیباشناسی توجه اساسی کرد. اما به نظر می‌رسد، شهرداری تهران زیباسازی را فقط در رنگ کردن پل‌ها، در و دیوار، کاشت گل و
گیاه در پارک‌ها و بوستان‌ها می‌داند. در حالی که رنگ کردن پل‌ها بیشتر از اینکه با زیباسازی شهر مرتبط باشد با تمیزی شهر در ارتباط است. اکنون در شهری به بزرگی تهران با 12 میلیون نفر جمعیت المان شهری خاصی وجود ندارد که نماد این شهر باشد. وقتی سخن از نماد شهر می‌شود، افکار متوجه برج میلاد می‌شود اما واقعیت این است که این سازه بلند و بی‌قواره چیزی بر زیبایی تهران نیفزوده است. یکی از دلایلی که می‌توان دال بر زشتی شهر تهران دانست، به میادین بی‌هویت و نازیبای شهر بر می‌گردد. نمونه بارز آن طراحی میدان انقلاب بود که یک بار تخریب شد و برای بار دوم زمانی که شهروندان انتظار داشتند تا با یک سازه و المان زیبای شهری مواجه شوند، در نهایت همان میدان تخریب شده بود که فقط ظاهر آن تغییر اندکی یافته
بود. رنگ‌های استفاده شده در میادین نیز به هیچ عنوان جذاب نیست و نمی‌تواند آرامش جلوه بصری شهر را به شهر هدیه دهد. هر چه فکر می‌کنی تا میدان زیبایی را مثال بزنی چیزی به ذهن خطور نمی‌کند. در واقع به نظر می‌رسد شهرداری تهران هیچ طرح و برنامه خاصی برای منظر شهری ندارد. شهر تهران بی‌ضابطه هر روز بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود و هیچ کس به فکر زیبایی این کلان‌شهر نیست.
عوامل نازیبایی شهر
پویا علاءالدینی، دانشیار گروه برنامه‌ریزی اجتماعی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با «تعادل» عناصر تاثیرگذار در زیبایی شهر را نظم بصری در فضاهای باز و نیز فضای سبز دانست و گفت: اینها عوامل کلی در زیبایی شهر محسوب می‌شوند و نمی‌توان بطور قطعی گفت که چه مواردی در زیبایی شهر تاثیر دارد. زیرا عوامل متعددی در زیبایی شهر نقش دارند. وی در پاسخ به اینکه چرا تهران شهری زیبا نیست، اظهار کرد: یکی از دلایل نازیبایی این شهر به ترکیب ساختمان‌ها بر می‌گردد. ساختمان‌ها به شکل منفرد و با ظاهر و ترکیبی متفاوت در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند و وجه شرقی، غربی و شمالی ساختمان‌ها و سقف بام‌ها نمایی ندارند و این خود به نازیبایی شهر دامن می‌زند. وقتی از زوایای مختلف، شهر را نگاه می‌کنید با یکسری ساختمان‌های نیمه ساخته سیمانی مواجه می‌شوید که توی ذوق می‌زند. روی بام‌ها هم وجود یکسری آهن پاره و آنتن همراه با ایزوگام‌های مشکی چهره زشتی به شهر داده است. وی با تاکید بر تاثیر ناهماهنگی ساختمان‌ها در زیبایی شهر گفت: منظور این نیست که همه ساختمان‌ها باید شبیه هم یا متعلق به یک دوره زمانی خاص باشند. اما باید یک هماهنگی بین آنها وجود داشته باشد.
اما در تهران هر چه نگاه کنید کمتر هماهنگی بین ساختمان‌ها می‌بینید. ممکن است یک ساختمان بسیار زیبا باشد اما در ارتباط با فضای پیرامونش ناهماهنگ باشد. متاسفانه در تهران نمی‌شود یک جا بایستی و در یک چرخش 360 درجه‌یی یک عامل نا زیبا یا خرابه را مشاهده نکنید. ازسوی دیگر در شهر تهران قوانینی برای نمای ساختمان‌ها وجود ندارد و هر کس هر طور که دلش بخواهد نمای ساختمان خود را انتخاب می‌کند. اگر هم قانونی وجود داشته باشد قطعا رعایت نمی‌شود.
هزینه‌های گزاف جدول‌گذاری
وی ادامه داد: شهرداری تهران مبالغ بسیاری برای پیاده رو‌سازی و جدول‌سازی هزینه می‌کند اما این کارها را به زشت‌ترین شکل ممکن انجام می‌دهد. به نظر می‌رسد شهرداری با جدول‌گذاری در سطح خیابان‌ها و بزرگراه‌ها به دنبال هزینه کردن بودجه و کسب سود بیشتر است. همچنین به دلیل اینکه سنگفرش‌ها بد کار گذاشته می‌شوند بعد از گذشت یک سال کنده می‌شوند.
وی افزود: از سوی دیگر جداول کار گذاشته شده بسیار زشت و نازیبا هستند و در هیچ کجای دنیا از این جداول بزرگ در سطح خیابان‌ها استفاده نمی‌کنند. حتی اگر این جداول کاربردی هم داشته باشند به نظر می‌رسد کاربردشان خیلی جدی نباشد و بتوان از راه‌های دیگر نبود آنها را جبران کرد.
تهران پیاده‌رو ندارد
وی با اشاره به اینکه طراحان جداول و سنگفرش‌ها نیز چندان خوش سلیقه نیستند، تصریح کرد: احتمالا پایین‌ترین سطوح کارشناسان وحتی کارگران را برای انجام این امور استخدام می‌کنند. از سوی دیگر شهر تهران پیاده رو ندارد و اگر هم در خیابانی پیاده راه وجود داشته باشد به دلیل ناهموار بودن به راحتی نمی‌توان در آن تردد کرد. از سوی دیگر برای کسبه نیز قانون خاصی به کار برده نمی‌شود و هر کس به سلیقه خود تابلوی کوچک یا بزرگی را سر در مغازه خود نصب کرده است که در یک نگاه به راحتی متوجه نازیبایی این تابلوها خواهید شد.
بافت قدیمی شهر رو به نابودی
به گفته این استادیار دانشگاه، بافت قدیمی شهر زیر سایه ساخت و سازهای جدید در حال از بین رفتن است و ساختمان‌های کوچک در حال گم شدن هستند. در مجموع می‌توان گفت عدم وجود نظم بصری، ترافیک شهری، هرج و مرج در رفت و آمد و نبود پیاده راه و فضاهای عمومی باعث شده تا تهران چهره زشتی پیدا کند.
کاهش فضاهای عمومی شهر
علاءالدینی درباره کاهش فضاهای شهری نیز گفت: فضاهای عمومی شهر در حال از بین رفتن هستند و شهروندان نمی‌توانند با میدان‌هایی که به شکل دایره‌یی در شهر دیده می‌شوند و داخل آنها پر از گل و گیاه است ارتباط برقرار کنند. وی در پاسخ به اینکه تغییر کاربری‌های میادین شبیه آن چه در میدان ولیعصر انجام شده است، چه تاثیری در زیبایی شهر دارد، گفت: شاید این مورد بتواند با کاهش تردد آدم‌ها از سطح به زیر زمین کمی از هرج و مرج رفت و آمد شهر بکاهد و با خلوت شدن شهر کمی از نازیبایی آن کاسته شود.
طرح‌های منظر اجرا نمی‌شوند
این کارشناس برنامه‌ریزی شهری ادامه داد: فکر نمی‌کنم درباره طراحی فضای شهری بحث و گفت‌وگو شود. ما در ایران طرحی به نام طرح منظر داریم که اجرا نمی‌شود و فقط زمانی که شرکت‌های مشاور می‌خواهند پول خرج کنند به آن متوسل می‌شوند. باید از متولیان امر پرسید که چرا طرح‌های منظر را اجرا نمی‌کنند.
کدام منطقه تهران نا‌زیباتر است
این کارشناس برنامه‌ریزی شهری معتقد است که شمال شهر تهران بسیار زشت‌تر از مناطق دیگر است. وی در این باره توضیح داد: صحبت درباره این موضوع کاملا سلیقه‌یی است.
آدم‌های نوکیسه که تعداد آنها در تهران کم نیست، بیشتر تجملات را می‌پسندد. این افراد تصور می‌کنند اگر در خانه از طلا باشد زیباست، اما فرهیختگان زیبایی را در نظم و سادگی
می‌بینند.
در واقع شمال شهر تهران در سیطره نوکیسگان قرار دارد. از طرف دیگر مهم‌ترین مشکل شمال تهران این است که شیب بسیار زیادی دارد و ساختمان‌ها با تراکم زیاد در این شیب ساخته شده‌اند. از سوی دیگر، هیچ گونه طراحی در ساخت و ساز معابر وجود نداشته و کوچه‌ها پیچ در پیچ‌اند، ساختمان‌های بسیار بزرگ در این کوچه‌های باریک ساخته شده‌اند، پیاده رو اصلا وجود ندارد و هر ساختمان به یک شکل است. علاوه بر این فشار ترافیک هم به نازیبایی این قسمت از شهر دامن می‌زد. وی ادامه داد: هر جا که ساختمان مدرن و گرانقیمتی وجود دارد نیز بیشتر از اینکه زیبا باشد، نشان‌دهنده وقاحت شهر است. برای مثال، در محله الهیه که از گران‌ترین محلات شهرتهران است حتی یک خیابان زیبا وجود ندارد و فقط وقاحت دارد یعنی ادای جای زیبا را در می‌آورد و نوکیسه‌ها به باقی مردم شهر دهن کجی می‌کنند.
وی درپاسخ به اینکه زیباترین شهرهای دنیا کدام شهرها هستند، عنوان کرد: زیبایی مبحثی است که نمی‌توان به راحتی درباره آن اظهارنظر داد.
بسیاری معتقدند شهر پاریس به دلیل ساختمان‌های متعلق به قرن 18 و 19 میلادی جزو زیباترین شهرهای جهان است و در مقابل عده‌یی معتقدند پاریس محصول معمار ناپلئون دوم است و او قصد داشته با ساخت این شهر قدرت امپراتوری را به نمایش بگذارد.
وی افزود: بطور کلی چنانچه زیبایی یک شهر آرامش بصری در شهروندان ایجاد کرده و آنها را جهت مشارکت‌های عمومی تشویق کند و به طبقات مختلف اجازه مشارکت دهد، می‌توان گفت شهر زیباست. یعنی جایی که مسائل اجتماعی حل شده و به لحاظ بصری نظم خاصی وجود داشته باشد، می‌توان گفت آن شهر زیباست.
