الگوی حکمرانی شهری خوب، مبحث جدیدی است که در حوزه مدیریت شهری وارد شده است و دارای ویژگی‌های تداوم‌پذیری، حق و اختیار تصمیم‌گیری، عدالت، کارآمدی و اثربخشی، شفافیت و پاسخگویی، شهروندی و التزام مدنی و امنیت است که دارای وابستگی متقابل‌اند و همدیگر را تقویت می‌کنند. یکی از مهم‌ترین المان‌های این الگو شفافیت است. دکتر محمدمهدی برادران، کارشناس برنامه‌ریزی شهری در گفت‌وگو با «تعادل» در این باره گفت: یکی از بحث‌های مطرح در دنیای امروز، بحث حکمروایی هوشمند شهری است که مهم‌ترین شاخصه آن شفافیت و مشارکت شهروندی به شمار می‌رود. وی با بیان اینکه حکمروایی هوشمند از بستر خدمات مجازی برای ارتباط با شهروندان و شفاف‌سازی استفاده می‌کند، افزود: ما باید بتوانیم از این الگو که به عنوان بهترین الگو بین شهرهای جهان معرفی شده است، استفاده کنیم. خوشبختانه بسیاری از پیش‌زمینه‌های آن را نیز داریم. برای مثال نیروی انسانی دانش محور داریم و همچنین زیرساخت‌های مربوط به فناوری اطلاعات در کشور وجود دارد. علاوه بر این، سواد عمومی شهروندان تهرانی نیز نسبت به شهروندان دیگر شهرهای دنیا بسیار بالاست.
استفاده از فناوری اطلاعات در شفاف‌سازی
وی با بیان اینکه استفاده از این الگو تصمیمی است که مدیریت شهری و اعضای شورای شهر باید اتخاذ کنند، تصریح کرد: استفاده از خدمات فناوری اطلاعات بستر مناسبی برای شفاف‌سازی است. شفاف‌سازی منجر به ایجاد اعتماد بین شهروندان می‌شود. در واقع اعتماد‌سازی رکن مهم مشارکت شهروندان و مشارکت نیز مهم‌ترین سرمایه مدیران شهری به شمار می‌رود. وی با اشاره به اینکه مقدمه هر نوع فعالیت در شهر را شفاف‌سازی می‌دانم، اظهار کرد: در زمینه فناوری اطلاعات باید به خلاقیت هم اشاره کنیم. زیرا خلاقیت می‌تواند محور مهمی برای شفاف‌سازی امور باشد. در این زمینه باید دستورالعمل‌های مستند شفافی داشته باشیم که طبق آن مردم از موضوع جلسات، تصمیمات، مصوبه‌ها و تعداد شرکت‌کنندگان اعضای شورای شهر مطلع شوند. اکنون در شهرهای بزرگ دنیا شهرداری‌ها از فضای مجازی برای نظر سنجی تصمیمات خود استفاده می‌کنند و کمپین‌های مختلفی در مخالفت و موافقت با یک طرح و لایحه تشکیل می‌شود.
جای خالی کمپین‌ها در تهران
برادران با بیان اینکه جای کمپین‌های اجتماعی در شهر ما خالی است، تصریح کرد: در شهرهای بزرگ دنیا موضوعات مختلف شهری به نظرسنجی گذاشته می‌شود و گاه افراد برای تاثیرگذاری بیشتر کمپین‌هایی تشکیل می‌دهند و مدیریت شهری موظف است نتایج نظرسنجی و کمپین‌ها را بپذیرد. در واقع، آیین‌نامه‌ها و مصوبات شوراها آنها را موظف کرده است تا به نظر مردم احترام گذاشته و آن را در تصمیمات خود بگنجانند. وی افزود: شفافیت مدیریت شهری به شهروندان اجازه می‌دهد که بر فعالیت‌ها و تصمیمات مدیران نظارت کنند و از این طریق مسوولیت‌پذیری آنها را افزایش می‌دهد. این امر همچنین از طریق تزریق اطلاعات از بطن جامعه به مجموعه مدیریت شهری، کارآمدی آن را بالا خواهد برد، آن را پاسخگو‌تر خواهد کرد و فساد را کاهش خواهد داد. به عبارت دیگر، شفافیت درمان مشکل عدم تقارن اطلاعات است و به شهروندان قدرت بیشتری می‌بخشد قدرتی که خود منجر به برابری و عدالت و مشروعیت مدیریت شهری خواهد شد.
«بیلبائو» شفاف‌ترین شهر دنیا
وی در پاسخ به اینکه کدام شهرهای بیشترین میزان شفافیت مالی را دارند، تصریح کرد: شهر بیلبائو و بارسلون در اسپانیا بیشترین میزان شفافیت در مدیریت شهری را دارند و مدیران این شهرها تلاش کرده‌اند تا رویکردها و عملکردهای خود را با مردم در میان بگذارند. در نتیجه میزان مشارکت مردم در امور شهری در این شهرها بسیار بالاست. اکنون برخی شهرهای هند و چین و حتی دوبی نیز به شهرهای هوشمند پیوسته‌اند و همان‌طور که گفتم، شفافیت از مهم‌ترین ملاک‌های هوشمندی این شهرها محسوب می‌شود. برادران ادامه داد: البته شفافیت فقط به یک برنامه محدود نمی‌شود، بلکه به نحوه رفتار و گفتار مدیران شهری بستگی دارد و آنها باید آمار و اطلاعات را صادقانه در اختیار شهروندان قرار دهند.
نقش پر رنگ شوراها در شفاف‌سازی
این کارشناس ارشد شهری در پاسخ به اینکه شورا یا شهرداری کدام یک نقش پررنگ‌تری در ایجاد شفافیت در حوزه شهر دارند، گفت: شورا و شهرداری از هم جدا نیستند و ما مدیریت جامع شهری را در این عرصه تاثیرگذار می‌دانیم. طبق قانون شوراها موظفند بستر مشارکت شهروندان را مهیا کنند. شوراها قرار نیست به جای شهروندان تصمیم بگیرند بلکه باید زمینه مشارکت آنها را فراهم کنند. از این رو می‌توان گفت، نقش شوراها در این زمینه پر رنگ‌تر از شهرداری‌هاست زیرا این شوراها هستند که وظیفه تعامل با مردم را بر عهده دارند.
برادران با اشاره به اینکه در کلان‌شهرهایی مانند تهران به دلیل گستردگی جغرافیایی و جمعیت، شوراها نمی‌توانند مستقیما با مردم در تماس باشند، اظهارکرد: از این رو در کلان‌شهرها برای ارتباط با شهروندان حتما باید از فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و فناوری اطلاعات کمک گرفت. این استاد دانشگاه در پاسخ به اینکه شهروندان تهرانی تا چه اندازه به تصمیم‌گیری‌های شهری اهمیت می‌دهند، اظهار کرد: به اعتقاد من 100درصد مردم در صورت اطلاع‌رسانی مدیریت شهری در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت خواهند کرد. جامعه ما جوان و دانش محور است و مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها را جزو حقوق خود می‌دانند. امروز نیز شاهد هستیم که مردم در فضای مجازی تلاش می‌کنند، تاثیرگذار باشند اگر در این زمینه آموزش‌های لازم نیز به آنها داده شود قطعا شاهد درصد بالایی از مشارکت شهروندان خواهیم بود.
حکمروایی آزاد، رویا نیست
وی ادامه داد: اکنون برخی کشورها به دلیل کم بودن جمعیت شان با این مشکل عدم مشارکت شهروندان مواجه‌اند و مدام در حال برگزاری کلاس‌های گوناگون‌اند تا بتواند سطح مشارکت مردم را افزایش دهند. اما در کشور ما موج آموزش عمومی در فضای مجازی وجود دارد. اگر ما به شکل صحیح بستر مشارکت را مهیا کنیم و اطلاعات باز در اختیار مردم قرار دهیم به یک حکمروایی آزاد خواهیم رسید. این یک رویای دور از دسترس نیست. رشدی که در طی سال‌های گذشته در فضای مجازی وجود داشته است که نمونه را در فضای کسب و کار شاهد هستیم، ما را امیدوار می‌کند که شاهد این رشد در فضای حکمروایی باشیم. وی افزود: اکنون در دنیا مدیریت عامرانه به مدیریت مشارکتی و مدیریت مشارکتی به سمت حکمروایی هوشمند در حرکت است. البته ممکن است این ادبیات در کشور ما کمتر مورد توجه قرار گرفته باشد و به تازگی مطرح می‌شود و حتی در خلال صحبت‌های کاندیداهای ریاست‌جمهوری نیز این ادبیات را نمی‌بینیم و نمی‌شنویم اما من مطمئنم چنانچه این ادبیات مورد توجه قرار گیرد، مورد استقبال مردم قرار خواهد گرفت.
برادران در ارزیابی از میزان شفافیت در شهرداری تهران گفت: شهرداری تهران ابتدا بحث شهر الکترونیک را مطرح کرد اما در ادامه شهر هوشمند را پذیرفت و تاکنون اقدام‌های پراکنده‌یی نیز در این خصوص توسط شهرداری تهران صورت گرفته است. اما هنوز با یک مدل مشارکت شهروندی شبیه آنچه در شهرهای بزرگ وجود دارد، فاصله زیادی داریم. این مدل باید طراحی شده و به اطلاع مردم برسد. وی ادامه داد: شفافیت مهم است و قانون نیز به آن تاکید کرده که گزارش مالی و عملکردی شورا و شهرداری در مقاطع مختلف زمانی به مردم ارائه شود و این موضوع یک تکلیف قانونی است. به ویژه برای سلامت شهرداری ارائه چنین گزارشی قطعا ضروری است. اعتماد مردم نیز که رکن و پایه هر کار موفقی در حوزه مدیریت شهری است و به عنوان سرمایه اجتماعی محسوب می‌شود، می‌تواند از طریق ارائه گزارش‌های مالی و عملکردی و شفافیت‌ها تقویت شود. وی افزود: در حقیقت باید به این نکته توجه داشته باشیم که منابع شهر محدود هستند و به سختی اخذ می‌شوند. بنابراین باید به درستی مصرف شوند. امروز شفافیت مالی نه در شورا و نه در شهرداری ملموس نیست و به نظر می‌رسد دراین حوزه بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم. علت نیز این است که اعضا عنوان می‌کنند که در جریان برخی موضوعات نیستند. باید در حوزه شفافیت شورا نیز عملکرد اعضا به اطلاع مردم برسد. ایجاد شفافیت ممکن است در ابتدا به ضرر کسانی باشند که به دنبال آن هستند اما در نهایت در دراز مدت به نفع شهر و شهروندان و جامعه است.
