گروه بورس| امیرحسین مرادی فخر|
سال‌هاست که گندم در بورس کالا عرضه می‌شود اما تاکنون معاملات آن نتوانسته روند مثبت و رو به رشدی را طی کند. سال 90 آخرین سالی بود که معاملات گندم دامی در بورس کالا رونق داشت در این سال بیش از 200 هزار تن از این نوع گندم معامله شد اما از سال 1394 عرضه گندم دامی در این بورس متوقف شد چرا که قیمت پایین‌تر ذرت خریداران را به سمت این غله جلب کرد.
در مورد گندم دوروم نیز باید گفت که آخرین سالی که معاملات آن با رونق همراه بود به سال 1392 برمی‌گردد که حجم مبادلات آن به 146 هزار تن رسید؛ هر چند عرضه این نوع از گندم همواره بسیار بیشتر از حجم تقاضا برای خرید آن بوده است. اما گندم خوراکی که سال‌هاست در بورس کالا عرضه می‌شود در سال گذشته توانست حجم معاملات قابل قبولی را نسبت به کارنامه گذشته خود ثبت کند؛ در این سال حدود 350 هزار تن گندم خوراکی به فروش رفت که البته در مقایسه با عرضه 3 میلیون تنی رقم قابل قبولی نبود و دلیل این موضوع جای بررسی‌های کارشناسی دارد. هر چند در سال 1394 نیز نسبت حجم معامله گندم خوراکی به عرضه آن رقمی بسیار پایین بود بطوری که از 634 هزار تن عرضه این محصول فقط 2500 تن آن مورد معامله قرار گرفت.
با توجه به آمار به نظر می‌رسد افزایش عرضه گندم در تالار کشاورزی با اهدافی همراه بوده اما گویا مشکلی در فروش این محصول وجود دارد. نگاهی به روند عرضه گندم در سال‌های گذشته نشان می‌دهد که بیش از 90 درصد عرضه این محصول از طریق شرکت بازرگانی دولتی ایران بوده است که از قضا محصول خود را با یک قیمت ثابت در تمام فصول سال عرضه می‌کند و هیچ نگاهی به نوسان قیمت گندم در بازار ندارد.
شرکت بازرگانی دولتی در سال گذشته حدود 98 درصد از عرضه‌های گندم در بورس کالا را به خود اختصاص داده بود اما نگاهی به قیمت عرضه این محصول نشان می‌دهد که قیمت پایه در تمام روزهای سال رقم ثابتی بوده است. مدیرعامل کارگزاری اقتصاد بیدار با بیان این مطلب در گفت‌وگو با تعادل افزود: میانگین قیمت غلات مورد مصرف دام شامل گندم، جو و ذرت در چند سال اخیر جزو پایین‌ترین قیمت‌ها در جهان بوده است اما شرکت بازرگانی دولتی به عنوان فعال انحصاری بازار گندم در سال گذشته گندم را با قیمت پایه بالایی در بورس کالا عرضه کرد که سبب شد مصرف‌کنندگان برای خرید اقدامی نکنند. حسن رضایی‌پور ادامه داد: حتی در مواردی گندم وارداتی که با نرخ آزاد به کشور وارد می‌شد از قیمت پایه بازرگانی دولتی کمتر بود. وی بیان کرد: از سوی دیگر بازرگانی دولتی در راستای سیاست‌های تنظیم بازار، قسمتی از سبوس استحصالی را با نرخ یارانه‌یی از خریدار مطالبه می‌کند که در محاسبه قیمت اعمال نشده است.
رضایی‌پور با بیان اینکه تغییر ندادن قیمت پایه همگام با تغییر نرخ‌های بازار از سوی عرضه‌کننده مهم‌ترین دلیل معاملات ضعیف گندم در بورس کالا بوده است، افزود: در مقابل نگاهی به معاملات سال‌های گذشته این مورد گاهی برعکس عمل کرده بطوری که در مثال سال 1392 ثابت بودن قیمت عرضه، و بالا بودن قیمت بازار موجب هجوم خریداران و شکل گرفتن رقابت بین خریداران برای گندم می‌شد.
عمل نکردن به تعهدات
او در تشریح دلایل دیگر معاملات پایین گندم گفت: از طرف دیگر شرکت بازرگانی دولتی به عنوان بزرگ‌ترین عرضه‌کننده گندم و دیگر محصولات کشاورزی به برخی از تعهدات خود عمل نکرده یا اطلاع‌رسانی کافی در خصوص عرضه نداشته است. بطور مثال در اوایل عرضه گندم داخلی پس از انجام معامله خریداران متوجه بخشنامه تحویل 50 درصد سبوس استحصالی با نرخ دولتی شده‌اند.
مدیرعامل کارگزاری اقتصاد بیدار درباره فروش نرفتن گندم دوروم در عرضه‌های بورس کالا گفت: هرچند گندم دوروم قیمت بالاتری از دیگر واریته‌های گندم دارد ولی مقایسه گندم دوروم تولید داخل آن هم تحویل درب انبار (EXE) با قیمت‌های جهانی و قیمت‌گذاری بر همین مبنا می‌تواند از اصلی‌ترین دلایل فروش نرفتن این محصول باشد. این کارشناس کشاورزی در پاسخ به اینکه چرا عرضه گندم دامی در بورس کالا با وجود رونق معاملات متوقف شده است، گفت: پایین آمدن قیمت ذرت و جو در سال‌های گذشته سبب تغییر الگوی تغذیه دام شد و دامداران این دو محصول را جایگزین گندم کردند. وی در ادامه توضیح داد: گندمی که قابل استفاده برای انسان نباشد، گندم دامی نام می‌گیرد که بخش قابل توجهی از این گندم دامی در سال‌های گذشته از خارج از کشور وارد می‌شد اما با پایین آمدن قیمت ذرت دلیلی برای واردات گندم دامی وجود نداشت. از سوی دیگر گندم دامی داخل کشور نیز قیمت بالاتری از ذرت دامی داشت.
وی همچنین گفت: تشریفات و بروکراوسی زیاد پس از انجام معامله، زمان‌بر بودن صدورحواله و تحویل بار، و عمل نکردن به تعهدات توسط شرکت بازرگانی دولتی ایران در زمان مقرر از دیگر عواملی است که خریداران در شرایط قیمتی حتی بالاتر، بازار آزاد را به عرضه‌های انجام شده توسط این شرکت در بورس کالا ترجیح می‌دهند و نسبت به تامین نیاز خود از بازار آزاد اقدام می‌کنند.
رضایی‌پور در پایان با اشاره به اجرای سیاست قیمت تضمینی به جای خرید تضمینی در مورد گندم گفت: انجام معاملات گندم در قالب گواهی سپرده کالایی و عرضه در بازار فیزیکی بورس کالا می‌تواند مشکل قیمت‌گذاری و سایر مسائل مورد اشاره گندم را حل کند. وی اضافه کرد: به این ترتیب شرکت بازرگانی دولتی قیمت‌گذار نخواهد بود و در پروسه تحویل کالا کمترین نقش را خواهد داشت و به جای پرداختن به این مسائل می‌تواند به عنوان ناظر کیفی در جهت بهبود کیفیت و تنظیم بازار نقش خود را ایفا نماید و مابه‌التفاوت قیمت معامله شده در بورس با قیمت خرید تضمینی از سوی این شرکت به کشاورزان پرداخت نماید.
سهمیه‌های خارج از بورس
ایرج فرجی، مدیر معاملات کارگزاری مبین سرمایه نیز در گفت‌وگو با تعادل با بیان اینکه هنوز معاملات گندم در بورس کالا جا نیفتاده است، افزود: خوشبختانه سال 95 معاملات گندم از سال‌های گذشته بهتر بود، اما هنوز به دلیل سهمیه‌هایی که در خارج از بورس به کارخانه‌ها داده می‌شود معاملات به داخل بورس هدایت نشده است. وی اضافه کرد: از طرف دیگر کارخانه‌های بزرگ تولید مواد غذایی توان خرد گندم و آرد کردن آن را دارند اما کارخانه‌های کوچک بسیاری هستند که توانایی چنین کاری را ندارند. فرجی در ادامه به ساز و کار تسویه در بورس کالا اشاره و اظهار کرد: در بازار آزاد عمده خریدها به صورت چکی انجام می‌شود اما در مورد گندم امکان خرید نسیه جریان ندارد. درواقع به جای اینکه ساز و کار خرید از بورس آسان‌تر از بازار باشد، سخت‌تر شده است. او خاطرنشان کرد: از سوی دیگر بسیاری از خریداران گندم همچنان به روش‌های سنتی عادت دارند و با مکانیزم بورس آشنا نیستند. بر این اساس و از انجایی که بورس کالا در چند سال گذشته تاکید زیادی بر توسعه معاملات کشاورزی داشته است به نظر می‌رسد که باید با همکاری اتحادیه‌های مرتبط کلاس‌های آموزشی گسترده‌یی برای خریداران
برگزار شود.
این کارشناس بورس کالا عنوان کرد: معاملات تالار کشاورزی در چند سال گذشته جهش بزرگی داشته است و امیدواریم با برنامه‌ریزی مناسب در این بخش و حذف موانع معاملات این تالار در سال جاری با توسعه بیشتری همراه باشد.
