باران را بگو به ریشخند ببار! ما با مصرف زیاد همچنان در بحرانیم
بحران آب در کشور همیشه مطرح بوده است. از سال‌های دور ایران در میان تمام تاریخ شناسان و جغرافی‌دانان به عنوان کشوری خشک مطرح بوده است؛ اما چه چیز این روزها را متمایز کرده است؟ بسیاری معتقدند کشیده شدن ریشه خشکسالی و کم‌آبی به «مرکز» و تهران همه را نگران کرده است. استدلالی که در صورت صحت، نگاه متمایز مسوولان به تهران به عنوان عزیزدردانه را مشهود می‌کند. در مدتی که از رییس‌جمهوری تا وزیر نیرو همه و همه نگران کم‌آبی بودند برخی می‌گفتند با نخستین بارش‌ها در تهران و رفع وضعیت قرمز این نگرانی‌ها نیز به دست فراموشی سپرده می‌شود؛ اما آماری که روز گذشته توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران منتشر شد در کنار صحبت‌های مدیرعامل آبفای تهران خط بطلانی بر این پیش‌بینی‌ها کشید. وضعیت قرمز درحوزه آب کشور که مدیرعامل آبفا آن را متاثر از «دوسال خشکسالی» در کشور قلمداد می‌کند حتی اگر مسوولان بخواهند نیز با بارش‌های اخیر قابل جبران نیست. مهدی میرزایی، کارشناس مسایل آب در این باره به «تعادل» می‌گوید: «اگر متوسط بارش در روزهای بارانی اخیر در تهران را 5 میلی‌متر در نظر بگیریم و در مساحت تهران هم ضرب کنیم باز جوابگوی مصرف یک نیم روز
تهران هم نخواهد بود.»
بر اساس آمارهای منتشر شده توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران مجموع حجم آب پنج سد تامین‌کننده آب تهران درحال حاضر 414 میلیون مترمکعب ثبت شده که این میزان در مقایسه با رقم 464میلیون مترمکعب آب موجود سدهای تهران در سال گذشته حدود 11درصد کاهش نشان می‌دهد. کارشناس مسایل آب در این باره می‌گوید: «حجم آب تجمعی در مخزن‌های آب از سال گذشته به واسطه وضع بدی که داشتیم با مشکل مواجه بوده و طبیعی است که بارش‌های اخیر تاثیری بر این وضعیت نگذارد.» در همین زمینه معاون مهندسی و توسعه شرکت آبفا استان تهران درگفت‌وگو با ایسنا با تاکید بر اینکه تهران در آستانه وضعیت قرمز قرار دارد، گفت: باید به سرانه مصرف به میزان کمتر از 150لیتر به ازای هر نفر در شبانه‌روز برسیم. علیرضا نوذری‌پور در ادامه با تاکید بر اینکه بارندگی‌های اخیر سهمی در بهبود شرایط منابع آب تهران نداشته است، گفت: حتی اگر بارش‌ها در وضعیت نرمال باشد با بحران مواجهیم. چراکه به دلیل دو سال خشکسالی گذشته و از دست دادن آب سدها با وجود بارش نرمال کمبودها جبران نمی‌شود.
مصرف آب تهران باید 60 درصد کم شود
برای همه این سوال به وجود می‌آید که چه میزان بارش مشکل کم‌آبی را حل خواهد کرد؟ برای تهران و اصفهان و دیگر شهرهای بزرگ به واسطه وضعیت بحرانی درمصرف و وضعیت اسفناک حجم سدهایش این سوال بیشتر مطرح است. با نگاهی به آمار شرکت مدیریت منابع آب ایران درمی‌یابیم «حجم آب ورودی به سدهای تامین‌کننده استان تهران از ابتدای سال آبی جاری تاکنون 24میلیون مترمکعب بوده که این رقم نیز درمقایسه با 26میلیون مترمکعب ورودی آب در زمان مشابه سال آبی گذشته 9درصد کاهش نشان می‌دهد.» آماری که درکنار صحبت‌های نوذری پاسخ پرسش مطرح شده را مشخص می‌کند. نوذری‌پور در پاسخ به این سوال که تهران برای برون‌رفت از بحران به چه میزان بارش احتیاج دارد، گفته است: «متوسط بارش در 46سال گذشته 325میلی‌متر در تهران بوده است،گفت: در شرایطی وضعیت بهبود پیدا می‌کند که امسال، سال آبی نرمالی نباشد بلکه در شرایط ترآبی قرار‌گیریم و 420میلی‌متر بارندگی داشته باشیم».اما ماجرا از کجا آب می‌خورد؟ چرا بارش‌ها تاثیری بر وضعیت آب تهران نمی‌گذارند؟ مهدی میرزایی، کارشناس مسایل آب می‌گوید: «آنچه در تهران اتفاق می‌افتد بیش از هر چیز حاصل سرانه مصرف بالاست؛ در نتیجه با
بارش‌های اخیر که حجم چندانی هم نداشته‌اند مساله حل نمی‌شود.»
517 شهر در بحران آب در کشور
مدیرکل دفتر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل وزارت نیرو روز گذشته در گفت‌وگو با پایگاه اطلاع‌رسانی این وزارت‌خانه از بحران آب در «517» شهر درکشور در سال جاری صحبت کرده است. درحالی که ریشه تمدن در ایران در فلات مرکزی شکل گرفته است؛ این فلات در میان تمامی حوضه‌های آبریز اصلی درکشور تنها بخشی بود که با تنها یک میلی‌متر بارش از اول تا 28مهر نسبت به دوره دراز مدت با 3 میلی‌متر بارش بیش از 6 درصد کاهش نشان می‌دهد. وضعیت این فلات به جایی رسیده که معاون و مشاور ارشد رییس‌جمهور برایش دل می‌سوزانند و می‌گویند که وضعیت ناگواری را دارد.
دیگر حوضه‌های اصلی آبریز در کشور اما وضع بهتری را نشان می‌دهند. حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان با 7 میلی‌متر بارندگی از ابتدا تا 28مهر نسبت به دوره درازمدت درگذشته 75درصد افزایش را نشان می‌دهد، حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز با 68میلی‌متر رکورد بیشترین بارش را در میان حوضه‌های آبریز کشور زده است. میزان بارش در مدت مشابه سال جاری در این حوضه تنها «یک» میلی‌متر بوده است. این به معنای افزایش شش هزار و هفتصددرصدی بارش در این حوضه و روزهای بهتر برای دریاچه ارومیه است. روزهای بهتری که البته این قابلیت را دارند که با بی‌توجهی‌ها و طرح‌هایی که توجیه علمی واقتصادی چندانی ندارند؛ با چاه‌هایی که غیرمجاز به دستور برخی افراد احداث می‌شود می‌تواند رنگ و بوی بحران و کم‌آبی و تهدید به خود بگیرد. بارندگی‌های اخیر درکشور هرچند که مهدی میرزایی آنها را بارندگی‌هایی با «عددهای غیرقابل توجه» می‌خواند می‌تواند این نوید را به مردم بدهد همانطور که آسمان به روی آنها چهره گشوده است آنها نیز با دیدی باز و گشوده مصرف آب خود را کنترل کنند. رساندن سرانه مصرف آب در تهران از «250» لیتر به «150» لیتر که معاون آبفای تهران از آن صحبت کرده با اقداماتی کوچک نیز قابل دستیابی است. اما این اقدام‌ها نیازمند تغییر در فرهنگ مصرف است که باز نقش دولت را بیش از هر چیز مهم می‌کند. دولتی که خود نیز مبرا نیست؛ نبود الگوی کشت مناسب، نبود تاسیسات فاضلاب و هدررفت بالای آب، سدسازی‌های بدون پشتوانه اقتصادی و علمی و بسیاری موارد که دیگر با یک یا چند روز بارش ساده قابل جبران نیستند. بحران آب همانطور که بارها و بارها گفته‌ایم و نوشته‌ایم نیازمند عزمی ملی و همه‌جانبه برای حل شدن است. عزمی که هر کدام از ما در آن نقشی تاثیرگذار ایفا می‌کنیم.
