تعادل| نگاهی به طرح نظریه آب مجازی در سطح دنیا برای مدیریت منابع آب، نشان می‌دهد هنوز توافق جهانی در مورد تجاری شدن محصولات کشاورزی و اجرای نظریه آب مجازی وجود ندارد و تنها در برخی کشورها به صورت ملی عملیاتی شده است. از طرفی، تجربه کشورهای موفق حاکی از این است که خودکفایی در تولید محصولات، زمانی ارزش پیدا خواهد کرد که با استفاده از تکنولوژی روز، برنامه‌ریزی دقیق و ارتقای بهره‌وری، میزان تولید محصول را افزایش داده و آن را در وضعیت پایدار حفظ کنیم. از طرفی، مطابق آمارها، میزان تجارت آب مجازی در دنیا از سال 1986 تا 2011 میلادی از 438میلیارد مترمکعب به 989میلیارد مترمکعب رسیده که امریکا با 24درصد بیشترین سهم و آفریقا با 3.8 کمترین سهم را در این تجارت داشته‌اند. میزان آب مجازی وارد شده در ایران از دهه 1350 تا سال 1392 از 12میلیارد مترمکعب به 37میلیارد مترمکعب افزایش یافته و میزان صادرات آن به 4میلیارد مترمکعب رسیده است. در همین راستا، اتاق بازرگانی ایران، طی نشستی ضمن بررسی موضوع بهره‌وری آب در کشاورزی، بر ضرورت یافتن راهکاری مناسب برای اجرای «نظریه آب مجازی» تاکید کرد.
براساس این گزارش، سرپرست مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران در نخستین کنفرانس بین‌المللی آب مجازی و با اشاره به پیگیری ایجاد مرکز تفکر و مطالعات بین‌المللی آب مجازی برای مقابله با بحران آب در جهان، گفت: ایران از این بحران رنج می‌برد و فرصت اندکی برای مقابله با آن دارد.
محمدحسین شریعتمدار، افزود: این تئوری از ابتدای فعالیت کشاورزی در کشورها وجود داشته اما جنبه بین‌المللی، نظام‌مند و قانونی نداشته است. از آنجا که این نظریه می‌تواند با پیچیدگی‌ها و جزییات قابل‌توجهی در مسیر اجرای خود توجه شود، ضرورت دارد که قبل از اجرایی شدن، مطالعه دقیق و جامعی نسبت به عواقب و پیامدهای احتمالی آن صورت گیرد.
به گفته وی، کنفرانس بین‌المللی آب مجازی که نهم و دهم اردیبهشت‌ماه در اتاق ایران و در سطح بین‌المللی برگزار می‌شود، می‌تواند فرصتی را فراهم کند تا فضایی مورد حمایت اندیشمندان، نهادهای بین‌المللی و کشورهای دنیا ایجاد شود و بتواند اطلاعات و مشاوره‌های لازم را درمورد نظریه آب مجازی دراختیار علاقه‌مندان قرار دهد. شریعتمدار، اظهار کرد: در مرحله اجرای تئوری مطرح شده باید برای جلوگیری از وابستگی و تحمیل‌های سیاسی و اجتماعی احتمالی راهکار ارائه داد؛ باید رفتارها را مدیریت کرده و با دقت گام برداشت.
وی الگوی کشت را از پایه‌های اساسی این نظریه دانست و تصریح کرد: الگوی کشت یعنی زراعت براساس ظرفیت‌های هر منطقه انجام شود. مدت‌هاست که درمورد خودکفایی گندم صحبت می‌شود، این مساله باید براساس همین الگوی کشت انجام شود. مسوولان در عمل بر این اصل توافق دارند که خودکفایی به هر قیمتی، ارزش ندارد بلکه باید براساس ظرفیت‌ها و بهره‌وری آب انجام شود.
وی با اشاره به اینکه در سال 1368 به‌ازای هر مترمکعب آب، 300گرم گندم برداشت می‌شد، تشریح کرد: این روند در مسیر خود با دگرگونی و نوسانات بسیاری روبه‌رو شد تا آنجا که در سال 1377 به 530 گرم و در سال 1383 و 1384 به 630گرم رسید و در این سال جشن خودکفایی برگزار کردیم. شریعتمدار افزود: البته این نوسان‌ها ادامه پیدا کرد تا در سال 1394 و 1395 میزان گندم برداشت شده از هر مترمکعب آب به 750گرم رسید. حال باید تلاش کنیم این وضعیت پایدار باقی بماند و زمینه رشد آن را فراهم کنیم.
شریعتمدار تصریح کرد: خودکفایی یعنی کاهش سطح زیر کشت محصول و درپی آن کاهش مصرف آب و در عین حال افزایش میزان محصول برداشت شده؛ به این معنا که بهره‌وری آب را در کشت محصول بالا ببریم. این نسخه باید در مورد کشاورزی اعمال شود. بدین ترتیب منابع آبی کشور در سطح گسترده‌یی مدیریت خواهد شد.
از سوی دیگر، عباس کشاورز معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی و عضو کمیته علمی و اجرایی کنفرانس، نخستین گام در مسیر اجرای تئوری آب مجازی را توافق ملی در مورد آن عنوان کرد و گفت: باید ابتدا نقاط قوت، ضعف، مزایا و معایب این تئوری شناخته شود تا در پی آن بتوانیم در سطح ملی موفق عمل کنیم. هدف این کنفرانس تهیه نقشه راه منطقی برای اجرای نظریه آب مجازی است.
براساس اظهارات وی، کشورهایی در مورد آب مجازی موفق هستند که توانسته‌اند، هزینه تمام شده و بهره‌وری آب را افزایش دهند و ارزش افزوده بالا در بخش کشاورزی ایجاد کنند. کشوری مانند هلند که در کشاورزی موفق است اقدام به صادرات علم می‌کند و نه محصول کشاورزی. درواقع یکی از عوامل موفقیت در این حوزه استفاده از علم و دانش جدید است. کشاورز تصریح کرد: در حال حاضر دنیا بر سر تجاری شدن محصولات کشاورزی به توافق نرسیده است، چراکه همه کشورها در مورد امنیت غذایی خود نگران بوده و برای آن اهمیت بالایی قائل هستند. البته در این رابطه باید از کشورهای استثنا مانند ژاپن که آب فراوان دارد اما زمین ندارد یا کشورهای حوزه منا که از کمبود شدید منابع آبی رنج می‌برند و مجبور به واردات غذا هستند، فاکتور بگیریم.
بهرام طاهری مشاور عالی وزیر نیرو که دبیر علمی این کنفرانس نیز هست با اشاره به تغییر اقلیم و لزوم استفاده از روش‌های زیرساختی برای مدیریت آب، یکی از مکانیسم‌ها را بهره‌گیری از مفهوم آب مجازی دانست و تاکید کرد: شاید این مفهوم ساده به نظر برسد اما در مرحله اجرا دچار پیچیدگی‌های خاصی می‌شود. بنابراین باید در این کنفرانس بهترین روش اجرای مفهوم موردنظر دنبال شود.
بنفشه زهرایی عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز با تاکید بر این نکته که تجارت آب مجازی برای هر کشور بحرانی از نظر آب، قابل تجویز نیست، تشریح کرد: می‌خواهیم با استفاده از تجربیات کشورهای مختلف، شناخت دقیقی از تئوری آب مجازی داشته باشیم. وی ادامه داد: موضوع بسیار مهم در این نظریه توجه آن به مصرف‌کننده و لزوم اصلاح الگوی مصرف است. این نظریه می‌گوید برای مدیریت منابع آبی، باید مصرف آب نیز به شیوه درست آن انجام شود و تنها تولیدکننده را مورد توجه قرار نمی‌دهد.
