ابتکار: آثار مداخلات از مرز هشدار گذشته است
اقتصاد اجتماعی
روز «زمین پاک» شاید بهانه‌یی است تا دستی به‌صورت زمین کشیده شود و دردهایش بیشتر از قبل خود را نشان دهد. تا به گوش می‌رسد، صحبت از گله است و مشکلات زمین. همین هم به خوبی نشان می‌دهد که زمین چقدر زیر پای آدمیزاد خسته مانده است. درست مانند صحبت‌هایی که رییس سازمان محیط‌زیست عنوان کرده است.
معصومه ابتکار در پیامی به مناسبت این روز از مداخلات توسعه‌یی در طبیعت گفته و هشدار داده است که این روند به‌شدت افزایش یافته است. ابتکار گفته است: «هیچگاه مخاطرات تا این حد آشکار نشده و آثار مداخلات توسعه‌یی در طبیعت از مرز هشدار و بحران عبور نکرده بود. توجه به وضعیت زمین، رهایی آن از آلودگی‌ها و تخریب‌ها بیش از هر دوره‌یی توجه بشر را به خود جلب کرده چرا که هیچگاه مخاطرات تا این حد آشکار نشده و آثار مداخلات توسعه‌یی در طبیعت از مرز هشدار و بحران عبور نکرده بود.»
ابتکار با اعلام اینکه در زمینه بازیافت وسایل الکترونیکی مانند تلفن‌های همراه و باتری در حال برنامه‌ریزی و امضای تفاهمنامه با وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات هستیم افزود: «مصرف آب، انرژی، غذا و دیگر مصارف به لحاظ پایداری سرزمین و توجه به حقوق نسل‌های آینده از الگوی صحیحی پیروی نمی‌کند و نیازمند بازنگری جدی است و روز زمین پاک فرصتی برای مرور وضعیت موجود و میسر پیش رو است.»
وی تاکید کرد: «روز زمین پاک در ایران از سال‌ها قبل با فعالیت برمحور مدیریت مصرف، کاهش و بازیافت پسماند و زباله و پاکسازی آن از طبیعت متمرکز شده و البته در این زمینه کشور ما صاحب قانون مدیریت پسماند است که در سال ١٣٨٣ به تصویب رسید و شامل آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی است. در دولت یازدهم این قانون به عنوان یک اولویت در مدیریت شهری و مناطق روستایی در دستور کار قرار گرفت بطوری که ضمن بازنگری آن، تسهیلات و حمایت‌های مختلف در فعالیت‌های مرتبط با مدیریت پسماندها به تصویب رسیده است.»
رییس سازمان محیط‌زیست تصریح کرد: «شهرداری‌ها، شوراهای شهر و روستا، دهیاری‌ها، فرمانداری‌ها، بخشداری‌ها و در نهایت آحاد مردم در این موضوع نقش مهمی دارند، مشکل اصلی در مدیریت پسماند، کنترل و کاهش میزان آلودگی از مبدا و اسراف در بسیاری از موادی است که می‌توانیم پس از بازیافت دوباره آنها را استفاده کنیم اما تبدیل به دورریز و زباله می‌شوند. در این شرایط فعالیت‌های آموزشی هدفمند اینک در سطوح مختلف تحصیلی با موضوع مدیریت پسماند و اصلاح الگوی مصرف مورد توجه است. در سال ٩٢ طرح «مسیر سبز-ساحل پاک» بر اساس یک تفاهمنامه جامع با استانداری‌ها، در مسیرهای گردشگری و تفرجی شمال کشور به اجرا درآمد و مدیریت پسماندهای صنعتی و بیمارستانی نیز با جدیت و بر اساس قانون پیگیری می‌شود.» وی ابراز امیدواری کرد رفتارهای فردی و گروهی و شیوه زندگی همگان نیز به کمک تحقق این مهم آید که بدون آن زمین پاک به رویایی دست نیافتنی تبدیل خواهد شد.
زنان، حافظان اصلی محیط‌زیست
در این میان، آنطور که معاون رییس‌جمهور در امور زنان و خانواده عنوان کرده است، نقش زنان و دختران در حفاظت از محیط‌زیست غیرقابل انکار است. وی در این رابطه گفته است: «تحقق این موضوع نیاز به برنام‌‌ریزی جامع داشته تا بتواند به سرانجام مورد انتظار و مناسبی برسد چراکه زنان نه تنها نقش بسیار زیادی در توسعه و ترویج الگوهای بهینه تولید و مصرف منابع دارند بلکه در چارچوب رویکرد عدالت جنسیتی برای مقابله با چالش‌های اصلی توسعه پایدار که همان نحوه مصرف و مدیریت اصولی منابع طبیعی است استفاده از تمامی ظرفیت‌ها ضروری به نظر می‌رسد.»
شهیندخت مولاوردی با بیان اینکه با سازمان حفاظت محیط‌زیست تفاهمنامه همکاری‌های مشترک تنظیم و امضا شده است، اظهار داشت: «همچنین در این زمینه درحال آماده‌سازی طرحی برای تغییر سبک زندگی با اصلاح الگوی مصرف در خانواده به ویژه در سال جاری که سال تولید و اشتغال است، هستیم.» معاون رییس‌جمهور افزود: «بسیج سرمایه اجتماعی زنان و دختران در استفاده بهینه از منابع آب و انرژی‌های تجدیدپذیر، ارتقای دانش و ترویج اخلاق زیست‌محیطی با توجه به ماموریت‌های معاونت از جمله برنامه‌های مشترک معاونت با سازمان حفاظت از محیط‌زیست و وزارت نیرو است.»
خاک‌هایی که از دست می‌رود
اما تخریب زمین مساله دیگری است که شاید روز زمین بهانه‌یی برای یادآوری آن باشد. آنطور که معاون سازمان محیط‌زیست اعلام کرده است، ایران سالی ۱۶ میلیون تن خاک از دست می‌دهد. وی در عین حال خاک‌های اطراف تهران را نیز آلوده دانسته است.
سعید متصدی در این رابطه گفت: «خاک با وجود آنکه بستر باروری و رشد است از جمله مباحث مغفول مانده طی سال‌های گذشته بود. این غفلت در حالی رخ داده بود که سالانه ۱۶ میلیون تن فرسایش خاک در ایران داریم و این میزان نسبت به میانگین جهانی فرسایش خاک بسیار بیشتر است. حتی اگر بهترین آب را به زمین‌های کشاورزی تزریق کنیم، باز هم به دلیل آلودگی خاک به دلایل مختلف همچون مصرف بی‌رویه سم و کود، محصول ناسالم خواهیم داشت و متاسفانه امروز شاهد پیدایش و ظهور این مواد در سفره غذایی مردم نیز هستیم.»
وی تصریح کرد: «بر اساس قانون، از سال ۱۳۴۶ باید میزان باقی مانده سم و کود در محصولات غذایی مورد پایش و سنجش قرار گیرد و مصرف آن کاهش یابد اما شاهد تخصیص یارانه به سم و کود هستیم.» معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست گلایه کرد: «تلاش می‌کنیم که شهرهای پاک داشته باشیم اما تراکم‌فروشی داریم و روستاها را ویران می‌کنیم تا شهرها را آباد کنیم. در این شرایط شهرها بدون برنامه گسترش می‌یابند و شهری که بی‌هیچ برنامه‌یی توسعه می‌یابد هیچ‌وقت محیط‌زیستی نخواهد شد.»
متصدی تصریح کرد: «کلیه خاک‌های اطراف تهران آلوده هستند. سازمان حفاظت محیط‌زیست طی سال‌های گذشته در این زمینه فعالیت‌هایی داشته است، ارائه لایحه خاک از سوی سازمان محیط‌زیست و دولت به مجلس شورای اسلامی از جمله مهم‌ترین اقدامات است که امیدواریم در مجلس بعد پس از بررسی لایحه هوای پاک و لایحه حفاظت تالاب‌ها به بررسی لایحه خاک برسد. از طریق این لایحه می‌توانیم مدیریت صحیح خاک و مقابله با آلودگی‌های خاک را دنبال کنیم. این لایحه باعث می‌شود نگاهی جامع و قانونمند در این حوزه شکل بگیرد.»
وی ضمن اعلام خبر ایجاد اطلس آلاینده‌های خاک گفت: «وضعیت نوترینت و نیترو نوترینت‌های خاک یکی از موضوعات مهم در سازمان محیط‌زیست است زیرا مواد غذایی و مواد آلی خاک ما بسیار فقیر هستند و شوری خاک نیز در حال افزایش است. مصرف بی‌رویه برخی مواد نمی‌تواند منجر به پایداری منابع شود، بلکه با این اقدامات فشار زیادی به خاک می‌آوریم و باعث فقیر شدن خاک و در نتیجه ناپایداری منابع کشور می‌شویم.»
معاون محیط‌زیست انسانی سازمان محیط‌زیست با اعلام اینکه در مقابل تولیدات کشور هیچ مراقبتی وجود ندارد گفت: «۳۰ تا ۴۰ درصد محصولات غذایی تبدیل به پسماند می‌شوند. محصول غذایی با مصرف منابع آبی و خاکی کشور تولید می‌شود ولی در مرحله برداشت، توزیع و انتقال تبدیل به پسماند می‌شوند. این معضلی است که حل آن گرانقیمت است ولی باید نگاه دقیقی نسبت به این موضوع داشته باشیم که منابع آب و خاک ما محدود هستند و نباید ضمن استفاده از این منابع و تولید محصولات غذایی آنها را تبدیل به پسماند و ضایعات کنیم بنابراین باید نگاه معقولانه‌تری نسبت به مصرف مواد داشته باشیم.»
برنامه جایگزینی کیسه‌های پلاستیکی
مساله استفاده از کیسه‌های پلاستیکی بحث دیگری است که متصدی به آن اشاره کرد. به گفته او، عمر مفید یک کیسه پلاستیکی کمتر از چند ثانیه است و ۵۰ درصد کیسه‌های پلاستیکی در جهان فقط یک بار استفاده می‌شوند. متصدی گفت: «سازمان حفاظت محیط‌زیست برای کنترل استفاده از کیسه‌های پلاستیک مصوبه‌یی را به تصویب رسانده است که مسیر حمایت از بخش‌هایی که بتوانند جایگزین‌های مناسبی برای کیسه‌های پلاستیکی داشته باشند را ارائه می‌دهد.»
وی با بیان اینکه جنگل‌های پلاستیکی در کشور ایجاد کرده‌ایم گفت: «کشورهایی که سابقه تمدن کهن و درخشان ما را ندارند امروز توانسته‌اند در این زمینه نسبت به ما پیشروتر باشند. بسیاری از کشورهای آفریقایی و آسیایی کیسه‌های پلاستیکی را حذف کرده‌اند. همه تولید‌کنندگان و وارد‌کنندگان موظف هستند پسماند خود را بازیافت کنند و در صورتی که نتوانند این کار را انجام دهند، پنج در هزار ارزش کالای خود را به صندوق ملی محیط‌زیست واریز کنند تا این صندوق نسبت به مدیریت پسماند این واحدها اقدام کند.»
معاون سازمان محیط‌زیست با اعلام اینکه تولید‌کنندگان باید مسوولیت تولید پسماند خود را بر عهده بگیرند، گفت: «اگر در قوانین کسی به عنوان مجری مدیریت پسماند انتخاب شده است به این معنا نیست که صفر تا ۱۰۰ این کار بر عهده این مجموعه گذاشته شود بلکه این بخش هماهنگ‌کننده امور است و کلیه بخش‌ها باید به وظایف خود در قبال پسماند تولیدی خود عمل کنند. همچنین همه آحاد جامعه بر اساس اصل ۵۰ قانون اساسی در ارتباط با حفظ محیط‌زیست از جمله مدیریت پسماند و حفاظت از آب و خاک کشور مسوولیت دارند. شهرداری‌ها تا کی می‌خواهند زباله‌ها را در یک جا جمع‌آوری و تخلیه کنند و تنها ایجاد سلول دفن بهداشتی را کار بسیار مهم برای خود ارزیابی کنند. در شرایط حاضر باید تلاش جمعی برای مدیریت پسماند داشته باشیم و سرعت کار را بالا ببریم.
تبی به‌نام پسماندسوزی
متصدی هشدار داد: «تب پسماندسوز جامعه ما را فراگرفته است و کوچک‌ترین شهرها به دنبال زباله سوز هستند. این بزرگ‌ترین اشتباه ما در این مقطع است. نخستین قدم و اصل اولیه در مدیریت پسماند، بازیافت و بازچرخانی است، چون پسماند قابلیت استفاده مجدد دارد. ارزش پسماند هیچ‌وقت نباید مورد غفلت قرار گیرد، یکی از دلایل عدم توفیق مدیریت پسماند در کشور ما وارد نشدن بخش خصوصی به این بحث است.» وی تاکید کرد: «سپردن اموری که قابلیت انجام آن توسط بخش خصوصی وجود دارد باید در اولویت محیط‌زیست کشور باشد و باید بخش خصوصی وارد کار و رقابت ایجاد شود. تنها در این شرایط است که می‌توانیم راجع به اقتصادی بودن یا نبودن مدیریت پسماند قضاوت کنیم.»
