گروه انرژی حمید مظفر
تهران، دیروز و امروز میزبان سیزدهمین همایش بینالمللی پتروشیمی موسوم بهIPF2017 است. آخرین دوره برگزاری این همایش به آذر سال 94 بازمیگردد. در آن زمان ایران و 6 کشور قدرتمند جهان بر سر موضوع هستهیی با یکدیگر به توافق رسیدند و مفهوم جدیدی به نام برجام را به ادبیات سیاسی و اقتصادی ایران وارد کردند. IPF2015 در شرایطی برگزار میشد که ایران در آستانه اجرایی شدن توافقنامه هستهیی و برداشته شدن تحریمها قرار داشت تا درهای اقتصاد و صنعت ایران مجددا به روی سرمایهگذاران خارجی باز شود. به همین دلیل هم بود که گردهمایی قبلی پتروشیمی یک مهمان ویژه داشت. این مهمان که محمدجواد ظریف نام داشت در آن همایش به ایراد سخن پرداخت و برگزاری IPF2015 در آستانه روز اجرای برجام را بازگشایی دریچه جدیدی به روی صنعت پتروشیمی دانست. از آن تاریخ تا امروز بیش از یک سال میگذرد. برجام در مسیر اجرایی خود هر چند با حواشی و بعضا چالش، به پیش میرود. در این بین میتوان گفت که صنعت پتروشیمی هنوز نتوانسته در مقایسه با صنایع دیگر همچون خودروسازی یا صنایع هواپیمایی یا حتی بخش بالادستی نفت، نفع قابلتوجهی از برجام ببرد. هرچند برخی تفاهمنامهها با
شرکتهای اسم و رسمداری همچون توتال و لینده برای ساخت واحدهای پتروشیمی نیز به امضا رسیده اما هنوز تا نهایی شدن آنها فاصله وجود دارد. بنابراین میتوان گفت اگر دوره قبلی فرصتی برای معرفی مهمترین فرصتهای سرمایهگذاری برای شرکتهایی بود که قصد داشتند بعد از برجام به ایران بیایند، این دوره از همایش بینالمللی پتروشیمی را باید فرصتی برای نهایی کردن مذاکرات و حتی انعقاد قراردادهای جدید دانست. موضوعی که محور صحبتهای سخنرانان این همایش ازجمله بیژن زنگنه وزیر نفت، مرضیه شاهدایی مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی، امیرحسین زمانینیا معاون وزیر نفت در امور بینالملل و دیگران را تشکیل میداد. صنعت پتروشیمی ایران در برنامه ششم توسعه اهداف بزرگی را در زمینه افزایش تولید و صادرات نشانه رفته که وزیر نفت از آن بهعنوان جهش دوم صنعت پتروشیمی یاد میکند که برخلاف جهش اول صنعت پتروشیمی بخش دولتی در آن نقشی نداشته و به دست بخش خصوصی و با حضور سرمایهگذاران خارجی اتفاق خواهد افتاد. اما پس از روی کار آمدن دولت جمهوریخواه دونالد ترامپ، نااطمینانیهایی در رابطه با حضور شرکتهای خارجی در ایران و کمک به صنعت پتروشیمی این کشور برای
پوستاندازی به وجود آمده است. امری که مسوولان ایرانی نیز نسبت به آن واقف هستند و از فرصت همایش روز گذشته استفاده و سعی در جلب اطمینان خاطر سرمایهگذاران کردند. امیرحسین زمانینیا که یکی از سخنرانان پنل اول این همایش بود، تمدید اخیر تعلیق تحریمهای ایران توسط ترامپ براساس مفاد برجام را نشانه بیاساس بودن نگرانیها در این زمینه دانست و به نوعی خواستار این شد که سرمایهگذاران اروپایی و آسیایی بدون توجه به حرفهای مطرح شده از کاخ سفید، به ایران بازگردند. گزارش «تعادل» از نخستین روز همایش بینالمللی پتروشیمی را در ادامه میخوانید.
در روزهایی که رسانههای ایران غرق در اخبار انتخابات دوازدهمین دوره ریاستجمهوری هستند، مرکز همایشهای بینالمللی صدا و سیما میزبان یکی از مهمترین گردهماییهای سالیان اخیر صنعت پتروشیمی بود. صنعتی که در دولت یازدهم و با استفاده از ظرفیت موجود خود توانست افزایش تولید و صادرات قابلتوجهی را ثبت و تعدادی پروژه جدید نیز به بهرهبرداری برساند. اما این صنعت برای ادامه حرکت نیاز به تزریق خون جدید در رگهای خود دارد و IPF2017 بهترین فرصت برای تحقق این موضوع است. همایش بینالمللی پتروشیمی تقریبا هر سال برگزار میشود، اما تفاوت این دوره از همایش در برهه زمانی ویژهیی است که در آن قرار گرفته است. با گذشت قریب به یک سال و نیم از اجرای برجام، روی کار آمدن دونالد ترامپ در امریکا و انتخابات ریاستجمهوری پیش روی ایران پارامترهایی هستند که سرمایهگذاران را گهی به جلو و گهی به عقب میراند.
مقامهای ایرانی نیز روز گذشته بیش از هر چیز سعی کردند با معرفی جاذبههای صنعت پتروشیمی و ایجاد اطمینانخاطر از مسائل سیاسی، دل شرکتهای خارجی را برای ورود به ایران قرص کنند.
خیز پتروشیمی برای جهش دوم
مهمترین سخنران روز گذشته بدون شک بیژن زنگنه وزیر نفت بود که در روزهای اخیر و با بهرهبرداری از پروژههای تاریخی در منطقه پارسجنوبی موردتمجید فعالان و رسانهها قرار گرفت. اما برخی کارشناسان معتقدند که زنگنه آنچنان که به بخش بالادستی صنعت نفت بها میدهد به توسعه بخش پاییندستی این صنعت نمیپردازد. وزیر نفت روز گذشته سعی کرد با ارائه آمار و ارقام تولید و صادرات صنعت پتروشیمی از این جنبه عملکرد وزارتخانه خود نیز دفاع کند. به گفته زنگنه در سال گذشته، با تامین بیشتر خوراک و برداشته شدن بخشی از سدهای پیشرو، صنعت پتروشیمی شاهد رشد وزنی 10درصدی در تولید و صادرات بوده و از ابتدای سال 95 تا پایان دولت یازدهم میزان تولید حدود 8میلیون تن افزایش پیدا میکند.
مرضیه شاهدایی مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی نیز که یکی از سخنرانان این مراسم بود، آمارهای بیشتری از عملکرد صنعت پتروشیمی در سال 95 ارائه کرد. به گفته وی، ظرفیت تولید این صنعت در این سال به 62میلیون تن رسید. به گفته مدیرعامل NPC، در این سال تولید محصولات پتروشیمی به 50میلیون تن و حجم فروش خالص به 28میلیون تن رسید. ارزش فروش محصولات در این سال تقریبا 15میلیارد دلار بوده است. همچنین به گفته شاهدایی حجم صادرات در سال گذشته حدود 21میلیون تن بوده که ارزشی معادل 9.4میلیارد دلار داشته است.
در سال گذشته همچنین 11طرح پتروشیمی با سرمایه 3.4میلیار دلاری به بهرهبرداری رسید. معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی وعده داد که امسال نیز 7طرح دیگر با سرمایه 9میلیارد دلار تکمیل شود و بدینترتیب ظرفیت تولید این صنعت به 72میلیون تن برسد.
همچنین در این مراسم بیژن زنگنه به اتخاذ تصمیم نظام برای جهش دوم در صنعت پتروشیمی به تفاوت آن با جهش اول این صنعت اشاره کرد و گفت: «در جهش جدید، اینبار دولت مانند سال 76 نقش متصدی و مباشر اصلی را ایفا نخواهد کرد. البته شرکت ملی پتروشیمی نقش راهبردی از طریق توسعه زیرساختها و امکانات زیربنایی، پژوهشهای توسعهیی، شناسایی مناطق مستعد بر پایه آمایش سرزمین، معرفی طرحهای سرمایهگذاری و تخصیص خوراک به متقاضیان را برعهده خواهد داشت.»
باتوجه به ترکیب منحصر بهفرد منابع گاز طبیعی و نفت در ایران، خوراک پتروشیمی همواره یکی از مزیتهای اصلی این کشور در رقابت با رقیبان خود بوده است. زنگنه در ادامه به یکی از اقدامهای مهمی که برای نخستینبار و با هدف تامین خوراک مجتمعهای پتروشیمی در دولت یازدهم صورت گرفته، اشاره کرد و بیان داشت: «تاکنون بهطور عمومی خوراک پتروشیمیها به صورت محصولات جانبی (By Product) پالایشگاههای گازی یا نفتی ما بودند. ما تصمیم گرفتیم طرحهایی را اختصاصا برای تامین خوراک پتروشیمیها اجرا کنیم.» طرحهای توسعه تنگهبیجار و مخازن خامی در میدانهای اهواز، مارون و دیگر میدانها برای تولید NGL از جمله طرحهایی است که به گفته زنگنه با هدف تامین اختصاصی خوراک پتروشیمیها در حال ساخت هستند یا تکمیل شدهاند.
طرح موضوع خوراک فرصتی شد تا وزیر نفت مجددا موضوع قیمتگذاری خوراک را نیز مطرح کند. وی با اشاره به اینکه تعیین قیمت خوراکهای اصلی همچون اتان، پروپان، بوتان، NGLs و گاز طبیعی صورت گرفته و در بلندمدت نیز میزان تخفیفهای اعمالی در صورت تکمیل زنجیره ارزش مشخص میشود مجددا به فشارهایی که برای کاهش قیمت خوراک وجود دارد، پرداخته و آن را تمرکز بر منافع کوتاهمدت دانست که آینده بلندمدت را تضمین نمیکند. واگذاری طرحهایی همچون NGL2400، NGL3100، NGL3200، بیدبلند2؛ اتانگیری فازهای 6، 7، 8 و 12پارسجنوبی و مجموعه پارسیان به بخش خصوصی و عمومی از سیاستهای جدیدی است که به گفته زنگنه در دوره جدید وزارت خود اتخاذ کرده است.
صحبتهای زنگنه حامل خبر مهم دیگری برای سرمایهگذاران نیز بود. وزیر نفت اعلام کرد که گازهای مشعل که ظرفیت جدیدی برای تامین خوراک مجتمعهای پتروشیمی است در صورت وجود متقاضی با قیمتی نزدیک به رایگان در اختیار آنها قرار میگیرد.
دولتی که زنگنه عضو آن است کمتر از یکماه دیگر در رقابت با مخالفان خود در آستانه رای مردم قرار میگیرد. میتوان گفت که ترکیب کاندیداهای موجود گویای این است که در صورت رای مجدد مردم به حسن روحانی، ایران شاهد ادامه روند بازگشت سرمایهگذاران خارجی خواهد بود و در غیر اینصورت و با توجه به مواضع کاندیداهای اصولگرا، این مسیر با موانع جدی مواجه خواهد شد. زنگنه روز گذشته به این موضوع اشاره و اظهار کرد: «مردم در 29اردیبهشت تصمیم خواهند گرفت شرکتهای خارجی به ایران بیایند یا فرار کنند.»
مذاکره با توتال ادامه دارد
چند ماه پیش بود که توتال اعلام کرد برای انعقاد قرارداد توسعه فاز 11پارسجنوبی منتظر تصمیم ترامپ در مورد تمدید یا توقف تعلیق تحریمهای ایران میماند. اکنون که دولت جمهوریخواه ترامپ با وجود تمام رجزخوانیها برای ایران در عمل نشان داده که به برجام پایبند است، انتظار میرود که قرارداد با توتال نیز به زودی امضا شود. در این رابطه وزیر نفت در حاشیه همایش بینالمللی پتروشیمی و در پاسخ به پرسش «تعادل» در رابطه با آخرین وضعیت مذاکره با غول نفتی فرانسوی اظهار کرد: «مذاکره با توتال هیچوقت قطع نشد و ادامه داشت و اکنون نیز این مذاکرات در حال پیشرفت است.»
اما نااطمینانیهای مربوط به حضور ترامپ در کاخ سفید فقط به موضوع قرارداد توتال محدود نمیشود و به نظر میآید، دغدغه بسیاری از سرمایهگذاران خارجی مایل به حضور در ایران است. این نکته را میتوان از صحبتهای دیروز امیرحسین زمانینیا در پنل «بازار پتروشیمی و روندهای تکنولوژی» دریافت. معاون بینالملل وزیر نفت در ابتدای سخنرانی خود اعلام کرد که در ماههای اخیر صحبتهای بسیاری درباره فضای سرمایهگذاری در ایران با انتخابات جدید امریکا و نااطمینانیهای به وجود آمده پس از انتخاب ترامپ مطرح شده است. نااطمینانیهایی که فقط مختص به سرمایهگذاری در ایران نیست و در خود امریکا و اروپا نیز به چشم میآیند. وی به سخنرانی که دو ماه پیش در فرانکفورت کرده بود، اشاره کرد و گفت که در آنجا اعلام کرده که نااطمینانیهای مربوط به دولت ترامپ چیزی جز یک وقفه کوتاه و موقت نیست. او افزود: «دو ماه قبل، پیشبینی کردم که براساس اطلاعات منتشر شده از سوی کشورهای اروپایی و ایالاتمتحده، احتمال همراهی ترامپ با برجام محتملتر به نظر میرسد.»
وی نخستین حرکت دولت جدید امریکا (و نه نخستین حرف) در رابطه با تمدید تعلیق تحریمهای ایران در 18آوریل را نشانه صحت پیشبینی خود عنوان کرد. او از کسانی که نسبت به فضای سرمایهگذاری در ایران مردد بودند، خواست تا آنچه در 18آوریل اتفاق افتاد را مورد توجه قرار دهند. براساس قانون کنگره امریکا، دولت امریکا باید هر سهماه یکبار در رابطه با ادامه تعلیق تحریمها تصمیم بگیرد و پیش از اقدام اخیر ترامپ، باراک اوباما نیز برای سهماه دیگر تحریمهای ایران را تعلیق کرده بود.
زمانینیا در ادامه صحبتهای خود به تغییر روند مذاکرات پس از تصمیم اخیر دولت امریکا اشاره کرده و بیان داشت: «من میتوانم شهادت بدهم که در همین چند روز گذشته مذاکرات با شرکتهای بینالمللی نفتی و گازی شتاب بیشتری به خود گرفته است. پیشبینی میکنیم که این سرعت در روزها و هفتههای آتی حتی بیشتر نیز بشود و در دو الی سهماه شاهد امضای قراردادهای مختلف باشیم.»
معاون بیژن زنگنه برای ایجاد اطمینان خاطر هر چه بیشتر در سرمایهگذاران خارجی به تشریح تعهدات قانونی جمهوری اسلامی در حمایت از سرمایهگذاران خارجی پرداخت. هنگامی که صحبت حمایت از سرمایهگذاران خارجی مطرح میشود، بیدرنگ ذهن فعالان اقتصادی به سمت قانون «تشویق و حمایت سرمایهگذاران خارجی» مصوب سال 1380 مجلس ششم میرود. اما دیروز زمانینیا از موضوعی سخن گفت که کمتر به آن پرداخته میشود و آن عضویت ایران در کنوانسیون نیویورک 1981 است که دادگاه ایرانی را به عنوان مرجع داوری بینالمللی شناسایی میکند.
خبر گازی ویژه زمانینیا
معاون امور بینالملل وزیر نفت در خلال صحبتهای خود در رابطه با افزایش توان تولید گاز ایران و از بین رفتن گپ بین تولید و تقاضا در فصل سرد در برخی مناطق کشور یک خبر داغ نیز مخابره کرد. به گفته زمانینیا قرارداد صادرات گاز ایران به عراق نهایی شده است و او در فاصله زمانی بین مراسم افتتاحیه و پنل اول همایش دیروز خبردار شده که مذاکراتی بین حمیدرضا عراقی مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران و معاون وزیر برق عراق صورت گرفته و پرسشها و مشکلات بانکی به صورت کامل مرتفع شده است و صادرات گاز ایران به این کشور در یکی، دو روز آینده آغاز خواهد شد.
مصونیت سرمایهگذاریهای جاری
از اسنپبک احتمالی
در توافق هستهیی ایران و 1+5 شرایطی تحت عنوان اسنپبک گنجانده شده که از لحاظ آکادمیک در صورتی که هر یک از اطراف توافق به تعهدات خود عمل نکرد، توافق باطل میشود و تحریمها به حالت پیشین خود باز میگردند. زمانینیا در سخنان خود خطاب به حاضران در همایش بینالمللی پتروشیمی، اسنپبک را صرفا موضوعی آکادمیک عنوان کرد که تنها برای تکمیل چارچوب توافق به گنجاندن آن در متن نیاز بود و هیچ یک از طرفهای قرارداد در فکر عمل نکردن به تعهدات خود هستند.
با این حال وجود چنین بندی در توافق هستهیی میتواند موجب ایجاد شک و تردید در میان سرمایهگذاران در رابطه با بازگشت تحریمها و از دست دادن سرمایه خود شود. عضو سابق تیم مذاکرهکننده هستهیی به سرمایهگذاران اطمینان خاطر داد که حتی اگر اسنپبک عملیاتی و توافق هستهیی باطل شود و ایران مجددا تحریم شود، این موضوع هیچ ارتباطی به سرمایهگذارانی که پیش از اسنپبک در پروژههای ایران سرمایهگذاری کردهاند، پیدا نمیکند و منافع آنها در امان خواهد بود. به گفته وی این موضوع در بخش FAQ (بیشترین پرسشهای مطرح شده) اداره خزانهداری امریکا و نیز اتحادیه اروپا تشریح شده است. وی همچنین به تسهیل بیشتر فضای کسبوکار براساس متون اداره خزانهداری امریکا که از حدود 5 الی 6ماه پیش برای شرکتهای خارجی در نظر گرفته شده اشاره کرد که شرایط پرداخت هزینهها به سرمایهگذاران را تسهیل میکند.
در حاشیه
روز گذشته فارس خبری را با عنوان «تصمیم خطرناک زنگنه/ اورهال پالایشگاهها، امسال لغو شد» را منتشر کرد. در این خبر براساس اظهارات منبعی که نام و مشخصات آن ذکر نشده است، وزیر نفت در یک ابلاغیه، دستور افزایش زمان تعمیرات اساسی و دورهیی پالایشگاهها از هر 4سال به 5سال یکبار خبر داد. بدینترتیب به دستور زنگنه، انجام تعمیرات اساسی واحدهای پالایشگاهی در سال جاری لغو شدند. بیژن زنگنه در واکنش به پرسشی در این رابطه اظهار کرد: «این دروغی است که توسط فارس منتشر شده و دوستان دیگر آنها که «سهگانه دروغ» هستند نیز آن را بازنشر کردند. هیچ بخشنامهیی در این زمینه وجود ندارد و اگر توانستند آن را پیدا کنند، جایزه دارند!»