توسعه کارآفرینی باید در اولویت سیاستی دولتمردان قرار گیرد
گروه صنعت
بررسی شاخص‌های کارآفرینان نوپا بر اساس مدل دید‌بان جهانی کارآفرینی نشان می‌دهد، ایران وضعیت چندان مطلوبی در زمینه ایجاد کسب و کارهای نوین در بین کشورهای منتخب مورد مطالعه ندارد. براساس شاخص‌های بین‌المللی، تمایل به کارآفرینی عموما متاثر از سه عامل «کارآفرینی اجباری، فرصت‌گرا و فرصت‌گرای بهبود محور» است که ایران در مقایسه با 10 کشور منتخب، در شاخص «کارآفرینی نوپای اجباری»، دارای امتیاز حدود ۲۹ بوده که در این شاخص مصر بالاترین رتبه را از آن خود کرده است.
در شاخص «کارآفرینی نوپای فرصت‌گرا» ایران امتیاز ۶۷ را کسب کرده، اما بیشترین رتبه در این شاخص در اختیار سه کشور مالزی، امریکا و آلمان و بدترین رتبه مربوط به مصر است.
نکته قابل تامل در اینجا این است که الگوی کارآفرینی فرصت‌گرا، با میزان توسعه یافتگی اقتصادها تغییر می‌کند، یعنی هر اندازه اقتصادها توسعه‌یافته‌تر شوند، کارآفرینی فرصت‌گرا در این کشورها بیشتر رخ می‌دهد. به‌طوری که مطالعات نشان می‌دهد، بهترین رتبه در شاخص کارآفرینی فرصت‌گرای بهبودمحور در اختیار امریکاست و چهار کشور مالزی، آلمان، کره‌جنوبی و لبنان در رده‌های بعدی قرار دارند. این در حالی است که ایران در این شاخص در جایگاه ششم قرار دارد. از طرفی در عرصه کارآفرینی نوظهور، مالزی بیشترین و مصر، کمترین شاخص انگیزشی را به خود اختصاص داده‌اند و ایران رتبه هفتم را دارد.
از سوی دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد، در ارتباط با سطح نوآوری در کارآفرینی، ایران در بین ۶۰ کشور دنیا رتبه مناسبی ندارد و جایگاه ایران 56 است و در مقابل کشورهای هندوستان با رتبه ۲ و لبنان نیز با رتبه ۸ در بالاترین سطوح نوآوری محصولات و خدمات نوآورانه قرار دارند. از این رو، با توجه به وضعیت نامناسب و نمره منفی ایران در شاخص‌های کارآفرینی در کسب وکار، توجه به توسعه کارآفرینی اهمیتی دوچندان می‌یابد، به حدی که باید در اولویت سیاستی دولتمردان قرار گیرد. در همین راستا، دید‌بان جهانی کارآفرینی نیز در خصوص شتاب دادن به توسعه کارآفرینی در ایران، اقدام به ارائه یک توصیه‌نامه 9بندی کرده است.
شاخص‌های کسب و کار نوین
گزارش چندی پیش بانک جهانی از شاخص سهولت کسب‌وکار 2017 نشان داد که رتبه ایران با سقوط دوپله‌یی نسبت به سال قبل، از میان 190کشور، رتبه 120 را کسب کرده است. اگرچه کارشناسان در تحلیل سقوط رتبه ایران، عملکرد خوب سایر کشورها را مطرح کردند، اما نباید فراموش کرد که کارآفرینان در ایران برای راه‌اندازی کسب و کارهای نو و حتی ادامه فعالیت خود با موانع، قوانین سفت و سخت و دست‌اندازهای زیادی روبه‌رو هستند.
از این رو، به نظر می‌رسد برای رفع مشکلات و ضعف‌هایی که در محیط کسب وکار ایران وجود دارد، باید اقدامات عاجلی صورت گیرد تا نه تنها وضعیت ایران در شاخص‌های کارآفرینی نوپا بهبود یابد، بلکه به تبع آن رتبه ایران در شاخص کسب و کار جهانی افزایش یابد.
در همین راستا، «شاخص‌های کارآفرینان نوپا بر اساس مدل دید‌بان جهانی کارآفرینی»، شامل فعالیت‌های کارآفرینانه نوظهور و جدید در بین جمعیت ۱۸ تا ۶۴ سال در بین 11 کشور منتخب از جمله «ایران، لبنان، چین، قزاقستان، امریکا، مصر، هندوستان، ایتالیا، آلمان، کره جنوبی و مالزی» نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
براساس شاخص‌های بین‌المللی، تمایل به کارآفرینی عموما متاثر از سه عامل «کارآفرینی اجباری، فرصت‌گرا و فرصت‌گرای بهبود محور» است.
در کارآفرینی اجباری، فرد به دلیل اینکه گزینه بهتری برای اشتغال ندارد، نسبت به راه‌اندازی کسب و کار مدنظر اقدام می‌کند. اما در کارآفرینی فرصت‌گرا، فرد به دلیل تشخیص یک فرصت جدید وارد جرگه کارآفرینی می‌شود و «کارآفرینان فرصت‌گرای بهبود محور» نیز افرادی هستند که کسب و کار خود را برای کسب سود و استقلال بیشتر توسعه می‌دهند.
بررسی امتیاز ایران در ارتباط با شاخص «کارآفرینی نوپای اجباری» نشان می‌دهد، ایران دارای امتیاز حدود ۲۹ بوده که در این شاخص مصر با امتیاز ۴۲ بالاترین رتبه و رژیم اشتغالگر قدس با امتیاز ۱۲ پایین‌ترین رتبه را در این شاخص به خود اختصاص دادند.
همچنین ایران در شاخص «کارآفرینی نوپای فرصت‌گرا» دارای امتیاز ۶۷ است که بیشترین رتبه، در اختیار کشورهای مالزی با رتبه ۸۶، امریکا با رتبه ۸۲ و آلمان با رتبه ۸۰ قرار دارد.
همچنین آمارها حاکی از این است که پایین‌ترین رتبه در این شاخص به کشور مصر با رتبه ۵۷ اختصاص دارد. الگوی کارآفرینی فرصت‌گرا با میزان توسعه‌یافتگی اقتصادها تغییر می‌کند و هر چه اقتصادها توسعه‌یافته‌تر می‌شوند، کارآفرینی فرصت‌گرا در این کشورها بیشتر رخ می‌دهد؛ چراکه به دلیل وجود فرصت‌های کارآفرینی طبیعتا افراد برای کارآفرین شدن تشویق می‌شوند.
در عین حال در شاخص کارآفرینی فرصت‌گرای بهبودمحور امریکا با امتیاز ۶۹ در بالاترین رتبه و قزاقستان با امتیاز ۲۴ در پایین‌ترین رده در بین ۱۱ کشور منتخب قرار دارد. از سوی دیگر، «شاخص انگیزشی» برای کارآفرینی دید مناسبی را برای درک ظرفیت کارآفرینی کشورها ترسیم می‌کند.
در بین کشورهای منتخب دنیا در عرصه کارآفرینی نوظهور، کشور مالزی با شاخص 4.9 بیشترین و کشور مصر با شاخص 0.8درصد شاخص‌انگیزی را به خود اختصاص داده‌اند. ایران با امتیاز 1.7 در بین ۱۲ کشور جهان رتبه هفتم را به خود اختصاص داده است.
کشورهای منتخب کارآفرینی ۲۰۱۵
براساس آمار اعلام شده، درصد کارآفرینان زن در جهان کمتر از مردان است، اما زمانی که زنان فعالیت‌های کارآفرینانه انجام می‌دهند احتمال بیشتری دارد که این کار را از روی اجبار انجام داده باشند.
همچنین کارآفرینی مردان در ایران (17.5درصد) دوبرابر کارآفرینی زنان (8.5درصد) است. به‌طور کلی الگوی سنی افراد کارآفرین در میان ۲۵ تا ۳۴ و ۳۵ تا ۴۴ سال است. در واقع این افراد، کسانی هستند که در ابتدا یا میانه دوره شغلی خود به کارآفرینی روی می‌آورند. در این بازه سنی افراد جوان به خصوص کسانی که تجربه‌یی اندوخته‌اند و دارای شبکه‌یی از افراد و منابع هستند، به کارآفرینی روی می‌آورند.
علاوه بر این افراد در این سن ممکن است در دوره کارآفرینی خود باشند و به موقعیت‌های شغلی بالا و درآمدی که آنها را به ماندن در کار کارمندی خود تشویق می‌کند، علاقه نداشته باشند. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد افراد در گروه سنی ۵۵ تا ۶۴ سال در کشورهای کمتر توسعه یافته به دلیل نیاز آنها به درآمدزایی، بیشتر در فعالیت‌های کارآفرینانه شرکت می‌کنند. در بین 11کشور منتخب در حوزه کارآفرینی، لبنان بیشترین میزان فعالیت کارآفرینی را به ویژه بین افراد در گروه سنی ۳۵ تا ۴۴ سال دارد.
در ایران نیز بیشترین گروه‌های سنی مشارکت‌کننده در فعالیت‌های کارآفرینی نوپا ۲۵ تا ۳۴ سال و ۳۵ و ۴۴ سال هستند. در عین حال گروه سنی ۵۵ تا ۶۴ سال و ۴۴ تا ۵۴ سال کمترین میزان مشارکت را در فعالیت‌های کارآفرینانه نوپا دارند. اما در ارتباط با سطح نوآوری در کارآفرینی، ایران در بین ۶۰ کشور دنیا رتبه مناسبی ندارد و جایگاه ایران بر اساس این بررسی 56 است و در مقابل کشورهای هندوستان با رتبه ۲ و لبنان نیز با رتبه ۸ در بالاترین سطوح نوآوری محصولات و خدمات نوآورانه قرار دارند. در سال ۲۰۱۵ از میان افرادی که در سه سال گذشته قصد کارآفرینی داشتند ۱۷ درصد وارد مرحله کارآفرینی نوپا شدند. از سوی دیگر از میان کارآفرینان نوپای ایرانی که در ۳سال گذشته وارد دنیای کارآفرینی شدند ۷درصد به مرحله ثبات رسیدند؛ همچنین ۴ درصد در این سال از کسب و کار خود خارج شدند.
بر اساس آنچه گفته شد، دید‌بان جهانی کارآفرینی در خصوص شتاب دادن به توسعه کارآفرینی در ایران، اقدام به ارائه یک توصیه‌نامه 9بندی کرده است که شامل مواردی چون «حمایت از قانون مالکیت فکری و تجاری‌سازی بهینه اختراعات، حمایت در جهت توسعه کارآفرینی با رشد بالا و کشف پتانسیل‌های موجود با هدف افزایش اشتغال و ارزش افزوده، ایجاد شبکه میان شرکت‌ها با هدف برقراری رابط فعالان اقتصادی و کسب وکارهای زنجیره خود، توجه جدی به کارآفرینی جوانان از طریق ایجاد امکاناتی از قبیل آموزش مناسب کارآفرینی و کمک و پشتیبانی مالی، توسعه شرکت‌های دانشگاهی و دانش‌بنیان از طریق ایجاد ارتباط دانشگاه با صنعت و تجاری‌سازی تحقیقات، اختصاص پارک‌هایی در سطح شهرها به بازارچه‌های کارآفرینی جهت ایجاد شبکه برای کارآفرینان خانگی یا تولیدکنندگان کوچک، برپایی بازارچه‌های کارآفرینی در مدارس و دانشگاه‌ها جهت تشویق خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی عملی، برگزاری دوره‌های آموزشی راه‌اندازی کسب و کار در جهت خلق ایده و توانمندسازی افراد، اتخاذ برنامه‌های مناسب و عملیاتی از سوی دولت در جهت تحق سیاست‌های کلی تدوین شده» است.
